Sulmi në Banjskë dhe masat e BE-së që mbeten ende në fuqi, këto janë detajet nga Raporti i Progresit për Kosovën

Raporti i Progresit i Komisionit Evropian e ka përmendur edhe rastin e pezullimit të licencës së biznesit të Klan Kosovës nga ana e Agjencisë për Regjistrimin e Bizneseve të Kosovës.

Ata kanë thënë që një veprim i tillë mund të ketë ndikim negativ në gjendjen e lirisë së mediave në Kosovë.

“Në qershor, Agjencia për Regjistrimin e Biznesve e Kosovës suspendoi licencën e biznesit të Klan Kosovës, njërit prej mediumeve kryesore private.

Një veprim i tillë mund të ketë impakt negativ në gjendjen e lirisë së mediave në Kosovë”, thuhet në Raportin e Progresit.

Bisedimet për normalizimin e marrëdhënieve Kosovë-Serbi dhe thirrjet për zbatimin e marrëveshjeve që çojnë drejt këtij normalizimi, janë në qendër të raportit vjetor të Komisionit Evropian për Kosovën.

Në raportin e progresit për Kosovën, theksohet se vendi ka bërë përparime të kufizuara në fushat që lidhen me procesin e përparimit drejt integrimit në Bashkimin Evropian.

Aty theksohet se masat ndëshkuese që u vendosën ndaj Kosovës për shkak të tensioneve në veri, “janë të përkohshme dhe plotësisht të kthyeshme, në varësi të hapave të ndërmarra për uljen e tensioneve në veri të Kosovës. Kosova ka ndërmarrë hapa në drejtimin e duhur, por mbetet ende për të bërë”.

Raporti vlerëson se zgjedhjet lokale në veri të Kosovës që u mbajtën me 23 prill ishin në përputhje me kuadrin ligjor të Kosovës, por bojkotimi i tyre nga partitë serb, dëshmoi se ato nuk ofrojnë zgjidhje politike afatgjatë.

Raporti i Progresit për Kosovën nga Komisioni Evropian e ka përmendur edhe sulmin terrorist të 24 shtatorit ndaj Policisë së Kosovës në Banjskë të Zveçanit.

“Periudha e raportimit u shënua me kriza të shumëfishta dhe incidente të dhunshme në veri të Kosovës”, thuhet në Raportin e Progresit.

“Kriza më serioze gjatë periudhës së raportimit ngjau më 24 shtator të vitit 2023, kur Policia e Kosovës u sulmua nga individë të armatosur rëndë, të cilët qenë zënë në befasi midis një operacioni madhor të kontrabandës, duke lënë një polic të vdekur dhe tre lënduar”.

“Gjatë operacionit, sulmuesit i kishin marrë pengje disa pelegrinë duke e barrikaduar veten në Manastirin Ortodoks Serb të Banjskës, duke i lënë pas kur ikën”.

Sulmi terrorist në Banjskë, i cili u krye nga dhjetëra serbë të armatosur të udhëhequr nga Millan Radoiçiq, një nga liderët e serbëve të Kosovës, nga i cili nuk u distancua zyrtarisht presidenti serb Aleksandar Vuçiq, ka ndryshuar në masë të madhe marrëdhëniet politike në Ballkanin Perëndimor.

Në muajt e fundit kemi pasur rastin të jemi dëshmitarë të ngjarjeve të ndryshme që ishin drejtpërdrejt në favor të Serbisë dhe palës serbe në Kosovë, gjë që vërtetohet edhe nga sanksionet që bashkësia ndërkombëtare ia vendosi Kosovës. Dukej sikur nga një pozicion pati, Serbia mori një rol udhëheqës në kontekstin e negociatave Prishtinë-Beograd. Kritikat e aktorëve ndërkombëtarë ndaj kryeministrit të Republikës së Kosovës, Albin Kurti, e rritën shumë vlerësimin e Aleksandër Vuçiqit dhe u duk se ishte vetëm çështje ditësh kur pala shqiptare në Kosovë do të detyrohej të mbështeste themelimin e Asociacionit të Komunave Serbe (AKS), i cili po imponohej si pengesa kryesore në rrugën e normalizimit të marrëdhënieve, nëse shikohet nga këndvështrimi i Beogradit.

Me sulmin terrorist të kryengritësve serbë në të cilin mbeti i vrarë polici i Kosovës Afrim Bunjaku, ndërsa një tjetër u plagos, pozita negociuese e Serbisë në kontekstin e Kosovës ndryshoi në masë të madhe, sidomos pas shpalljes skandaloze të Ditës së Zisë për terroristët e vrarë nga shteti i Serbisë. Në vend që të dënojë aktin terrorist, Aleksandar Vuçiq akuzoi kryeministrin e Kosovës, Albin Kurti, për ngjarjet në Banjskë, duke tentuar kështu të zvogëlojë përgjegjësinë për ngjarjet në fjalë.

Edhe pse autoritetet zyrtare në Serbi mohojnë përfshirjen në ngjarjet në Kosovë, është e qartë se një grup prej 30 personash nuk mund të financonte dhe të furnizonte në mënyrë të pavarur sasi të mëdha të armëve të rënda, vlera e të cilave llogaritet në disa milionë euro. Armët e gjetura mund të kishin pajisur disa dhjetëra ushtarë të tjerë, gjë që tregon se qëllimi kryesor i sulmit nuk ishte ai që përfundoi. Me aksionin e shpejtë të forcave të Kosovës janë neutralizuar dhe arrestuar disa terroristë, ndërsa shumica prej tyre kanë arritur të arratisen drejt Serbisë. Madje Radoiçiq telefonoi nga Serbia dhe komentoi ngjarjet, ndërsa disa të lënduar nga shkëmbimi i zjarrit në automjete pa targa janë sjellë në Novi Pazar, për të vazhduar trajtimin në spitalin e qytetit.

E gjithë kjo tregon se aksioni në Banjskë nuk mund të realizohej pa u informuar për këtë strukturat e sigurisë së Republikës së Serbisë. Është e vështirë të specifikohet se cili ishte në të vërtetë qëllimi përfundimtar i këtij akti të dështuar terrorizmi, megjithatë, është shumë e lehtë të shihet se si, me ndihmën e forcave të armatosura, popullata serbe po përpiqej të rebelohej në një territor të caktuar, dhe ndoshta të merrte kontrollin e disa institucioneve, të cilat me mbështetjen e Serbisë zyrtare do të detyronin palën shqiptare dhe zyrtarët ndërkombëtarë që në një kohë rekord të fillonin formimin e Asociacionit të Komunave Serbe.

Nga fjalimi i parë i Aleksandër Vuçiqit pas ngjarjeve në Banjskë, shihet qartë se për të ky zhvillim i ngjarjeve ishte i pritshëm, sepse ai beson se serbët u rebeluan kundër regjimit të Kurtit. Fjala e tij konfirmon se një veprim i tillë nuk do të mund të ndodhte pa një koordinim të caktuar me lidershipin politik të Republikës së Serbisë.

Takimi i parë që Vuçiq ka mbajtur pas sulmit terrorist në Kosovë ka qenë me ambasadorin rus në Beograd, çka tregon se Serbia me gjasë nuk ka qenë e vetme në këto aktivitete, siç ka theksuar Albin Kurti në daljet e tij në media ditët e kaluara. Komuniteti ndërkombëtar i ka të gjitha kartat për të sanksionuar Serbinë dhe për të ushtruar presion ndaj Aleksandar Vuçiqit, të cilit në disa raste në periudhën e kaluar i doli në krah. Duhet të presim reagimin e zyrtarëve ndërkombëtarë, të cilët nuk duhet të ndjekin me qetësi ngjarjet e fundit. Është e qartë se pushtimi i territorit në veri të Kosovës me mjete ushtarake ishte i pasuksesshëm dhe se Serbia do të duhet të përpiqet t’i arrijë qëllimet e saj përmes dialogut, dhe dialogu mes dy palëve pas Banjskës duket jashtëzakonisht i largët.

Plejada e marrëdhënieve ka ndryshuar ndjeshëm në kontekstin e Albin Kurtit. Nga dikush që u akuzua për obstruksion si nga Serbia, nga bashkësia ndërkombëtare, madje edhe nga opozita në Kosovë, Kurti forcoi pozitën e tij dhe doli fitues i plotë në situatën e re. Këmbëngulja e tij për të parandaluar formimin e një “republike serbe” të re në Ballkanin Perëndimor, pavarësisht presioneve të mëdha, dëshmon se është rruga e duhur politike. Pala serbe, si në veri të Kosovës, ashtu edhe në Beograd, nuk ia doli qëllimit të saj për të pushtuar një territor të caktuar në veri të Republikës së Kosovës me një goditje të furishme, e cila duhej të dukej si rezultat i një rebelimi popullor dhe si diçka e koordinuar.

Pozicioni negociator i Serbisë dhe popullit serb do të jetë shumë më i vështirë në muajt e ardhshëm, për të cilin fajin e kanë vetëm ata. Vendet perëndimore nuk kanë më justifikime për të përmbushur interesat serbe. Megjithatë, në marrëdhëniet ndërkombëtare, çdo gjë është e mundur, kështu që nuk duhet të jetë e habitshme nëse aktivitetet terroriste që mund të çojnë në konflikte në shkallë më të gjerë do të shpërfillen në periudhën e ardhshme.

Serbia nuk heq dorë nga politika që ka ndjekur gjatë viteve nëntëdhjetë të shekullit të kaluar dhe kjo duhet theksuar qartë. Gjithashtu, lidershipi politik i entitetit Republika Sërpska të Bosnjë-Hercegovinës ndjek politikën e Beogradit dhe bën gjithçka për të destabilizuar situatën në Ballkanin Perëndimor, e cila prej kohësh është e qartë për të gjithë, përveç me sa duket vendimmarrësit kryesorë brenda komunitetit ndërkombëtar.

Në takimin e kolegjit të 27 komisionarëve evropianë të mërkurën, më 8 nëntor, u miratua paketa e zgjerimit, së bashku me raportet individuale të progresit për të gjitha shtetet e përfshira në këtë proces.

Për herë të parë, raportet e progresit u miratuan për dhjetë shtete që janë në këtë proces. Raportet u miratuan për gjashtë shtetet e rajonit të Ballkanit Perëndimor – Kosova, Shqipëria, Serbia, Maqedonia e Veriut, Serbia, Bosnje e Hercegovina dhe Mali i Zi – dhe për Moldavinë, Gjeorgjinë e Ukrainën. Po ashtu, Raport Progresi ende hartohet edhe për Turqinë, shtet që formalisht ende ka statusin e vendit kandidat.

Po ashtu, pritet që Komisioni Evropian të rekomandojë nisjen e negociatave të anëtarësimit me Ukrainën dhe Moldavinë, si dhe të rekomandojë dhënien e statutit të vendit kandidat për Gjeorgjinë.

Përpjekjet për të arritur pajtim që edhe për Bosnje e Hercegovinën të rekomandohet nisja e negociatave ka hasur në kundërshtime, gjatë takimit të zhvilluar të martën të shefave të kabineteve. Në këtë takim zakonisht dakordohet për tekstin final, para se ai të miratohet. Por, për këtë çështje pritet të bëhen përpjekjet e fundit nga komisionarët në takimin e së mërkurës.

Në procesin e zgjerimit, Komisioni Evropian bën vlerësime dhe jep rekomandime, ndërkaq vendimet formale miratohen në Këshillin Evropian nga liderët e vendeve anëtare që vendosin me unanimitet.

Rekomandimet dhe raportet që do të miratohen më 8 nëntor në Komisionin Evropian do të jenë në rend dite në takimin e radhës të Këshillit Evropian, që do të mbahet në dhjetor.

Sa u përket raporteve të progresit për shtetet e Ballkanit Perëndimor, Radio Evropa e Lirë më 7 nëntor publikoi përmbajtjen e disa drafteve në të cilën ka pasur qasje. Në Raportin e Progresit për Kosovën, në shumicën e fushave që vlerësohen, Komisioni Evropian ka thënë se Kosova ka shënuar “përparim të kufizuar”.

Në raport gjerësisht përmendet edhe situata e tensionuar e sigurisë në veri të Kosovës – që banohet me shumicë serbe – por edhe për procesin e normalizimit të raporteve me Serbinë përmes dialogut që ndërmjetësohet nga Bashkimi Evropian.

Në raportin për Kosovën shprehjet keqardhje që Kosova dhe Serbia nuk kanë nisur t’i kryejnë obligimet e tyre nga dialogu pa parakushte dhe vonesa të tjera. Kosovës i bëhet ftesë veçmas që të themelojë Asociacionin e komunave me shumicë serbe. Në raport, tashmë kërkohet që Asociacioni të themelohet duke pasur për bazë propozimin e fundit për draft-statusin për Asociacionin, që u është prezantuar palëve më 21 tetor.

“Nga Kosova pritet që të nisë procesin i cili çon deri te themelimi i Asociacionit të komunave me shumicë serbe bazuar në propozimin evropian që u është paraqitur palëve më 21 tetor 2023. Nga Serbia kërkon që të mbështesë këtë proces dhe paralelisht të nisë përmbushjen e obligimeve të saja kyçe nga Marrëveshja [drejt normalizimit të raporteve]”, thuhet në tekst, ku shtohet se “formalitetet, përfshirë edhe ato që lidhen me miratimin, nuk duhet të jenë pengesa në rrugën e përparimit në zbatim”.

Marrëveshja drejt normalizimit, që u arrit më herët gjatë vitit, kërkon nga palëve të zhvillojnë marrëdhënie normale të fqinjësisë së mirë, t’ia njohin njëra-tjetrës dokumentet relevante dhe simbolet kombëtare. Për Kosovën, marrëveshja nënkupton njohje de facto nga Serbia, ndërsa për këtë të fundit aneksi i saj parasheh që Kosova ta formojë një Asociacion të komunave me shumicë serbe.

Ndërkaq, draft-statuti i prezantuar më 21 tetor nga përfaqësuesit e BE-së, Shteteve të Bashkuara, Italia, Gjermania dhe Franca, është thënë se është një model modern evropian. Ky dokument nuk është bërë publik, por kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, ka thënë se e ka pranuar atë dhe se i njëjti është shkruar me kujdes ndaj Kushtetutës së Kosovës.

Në raportin për Kosovën po ashtu përmendet largimi i serbëve nga institucionet e Kosovës në nëntor të vitit të kaluar dhe bojkotin e tyre në zgjedhjet lokale të prillit të këtij viti. Këto veprime cilësohen si “shkelje të obligimeve të Serbisë që dalin nga dialogu dhe paraqesin kthim prapa të Serbisë në përmbushjen e obligimeve të marra nga marrëveshje e parë për parimet për normalizimin e raporteve [e vitit 2013] dhe paraqet shkelje direkte të marrëveshjes për drejtësinë të vitit 2015”.

“Nga Serbia kërkohet që të inkurajojë serbët e Kosovës që menjëherë të kthehen në institucione, ndërkaq nga Kosova që të bëjë këtë të mundur. Që nga nëntori i vitit 2022, asnjëra palë nuk ka bërë asnjë hap në këtë drejtim”, thuhet në raport.

Pas rritjes së tensioneve në veri të Kosovës në fund të majit, për shkak të kundërshtimit të serbëve për kryetarët e rinj shqiptarë të komunave, Kosova ka hartuar një legjislacion që mundëson qytetarëve që përmes një peticioni të ndryshojnë kryetarët e komunave.

Situata në veri të Kosovës u përkeqësua edhe më shumë më 24 shtator, pas sulmit ndaj Policisë së Kosovës nga një grup i serbëve të armatosur. Përgjegjësinë për sulmin e ka marrë Millan Radoiçiq, ish-nënkryetari i Listës Serbe – partisë kryesore të serbëve në Kosovë që gëzon mbështetjen e Beogradit zyrtar.

Kosova fajëson Serbinë për sulmin, por Beogradi mohon çdo përfshirje.

Ndryshe, pas miratimit në kolegjin e komisionarëve, paketën e zgjerimit do ta prezantojë para gazetarëve presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, ndërsa para deputetëve të Parlamentit Evropian, komisionari për Zgjerim dhe Fqinjësi, Oliver Varhelyi.