Zërat, lotët, klithmat e dhimbjeve të mijëra njerëzve u fshehën e u mbuluan kujdesshëm nga dëbora e acari i hidhur i mesditave 1877-1878. Asnjë mundësi tjetër nuk iu dha karvanit të tyre, veç largimit në pa kthim nga tokat në Sanxhakun e Nishit. Pas mbeti gjithçka : Kullat oborret fushat dhe varret e të parëve.
Kanë kaluar mese 140 vite nga shpërnguljet masive të shqiptareve në Sanxhakun e Nishit. Është periudha kur dhuna masive e ushtrive serbe ranë mbi popullsinë e pafajshëm. Zona të tëra u shkatërruan u masakruan, duke lënë pas veç gjurmët e banoreve të larguar. Pikërisht këtë gjurmë do të ndjekim edhe ne. Për të ri sjell historinë dhe atë që nuk është e shuar ende në këto territore.
N ë vitin 1875 shpërtheu ajo q ë njihej si Kriza e Lindjes, me kryengritje të mëdha anti -osmane në Bosnjë dhe Hercegovinë . Ato u pasuan nga revolta e shumë popujve të tjerë, siç ishin Bullgar ët e një vit më pas edhe serbët e malazezet. Të tilla pati edhe në Shqipëri edhe pse ndrojtja ishte shumë e madhe për një arsye te thjeshtë. Grekët në vitin 1844 patën shpallur atë që njihej si Projekti i Megalidesë- pra Pushtimin e Jugut të vendit. Në të nëjtën ditë edhe serbet u trumbetuan nat Certanjën që synonte shtrirjen e bollshme në tokat shqiptare. Pra Shqipëria gjendej në një mostre të frikshme që do të ndihej shumë shpejt pikërisht gjatë krizës së lindjes.
Më 1877 Rusët i shpallën luftë Perandorisë Osmane, ndërkohë që paralelisht duke kuptuar dobësimin e tyre u hodhën edhe serbet e Malazeztë që u nisën për pirjen e Sanxhakut të Nishit.
Janë mese 740 fshatra shqiptare, që u boshatisën plotësisht. Banorët e tyre u shpërngulen me dhunë, kurse një pjesë mundi të vendoset në zonat e tjera. Por pati edhe shumë të tillë të cilët vdiqën nga uria dhe të ftohtit në atë rrugëtim të kobshëm. Dëshmitë janë jo thjesht rrëqethëse por thuajse të pa besueshme për shkak të nivelit të dhunës, që vështirë të besohet se njerëzit, mund t’ua bëjnë njerëzve të tjerë.
Shqiptarët e zhveshur e të zbathur, nëpër të ftohtit e acartë të dhjetorit i braktisën nga dhuna shtëpitë e tyre. Atë natë vdiqën shumë gra e pleq, e shumë fëmijë, të hedhur e të ngrirë grykës së Gërdelicës deri në Vranjë e Kumanovë. Shumë fëmijë që ishin në shpinë të nënës u ngrinë dhe vdiqën. Kishte raste të shumta kur edhe pleqtë vdisnin nga të ftohtit. Këto janë fshatrat e shqiptareve, për të cilët serbet nuk kanë ditur kurrë, kurse tani në këto fshatra nuk ka mbetur asnjë shqiptar. Prandaj askush nga serbet nuk dinë si quhen ato.
U dogjën e u poqën me zjarr e hekur më shumë se 700 vendbanime shqiptarë në ketë Toplicë, Nish Vranjë e Leskoc , kurse bota përparimtare nuk reagoi fare kundër atij kursi kriminal serbo-rus.
Shefki Ukaj kr. Shoq. “ Muhaxhirve” në Kosovë duke folur për këtë rast ka thënë se nga të parët kishte dëgjuar, se atë kohë kishte ndodhur që nënës i kishte rrëshqitur fëmijët prej dorës dhe nga acari dhe bora e madhe fëmija ka mbet në borë dhe nena nuk ka mundur të kthehet dhe ta marr fëmijën e vet. Thonë edhe sigurisht kjo është ekzakte, pasi kur turqit kanë bërë regjistrimin e popullsisë kanë shtirë ne evidencë se atje iu ka mbetur edhe maca e qeni dhe të gjitha bagëtitë.
“ Popullata e pafajshme atëkohë janë nisur me çerre ashtu siç kanë mundur mi shpëtua fëmijët dhe është për tu çuditur si kanë arritur të shpëtojnë fëmijët edhe pse një pjesë e fëmijëve kanë mbetur sepse nuk kanë arritur ti marrin me vete. Që faktikisht kur bëhet kjo rikujtuese është një rikujtuese shumë e dhimbshme.
Adem Ajvazi studiues, ka thënë se në mënyrën ma brutale brenda një kohë shumë të shkurtër ushtria serbe i detyroi dhunshëm gra, fëmijë e pleq e banorë në tërësi të dalin vetëm me rroba të trupi.
“ Organizoi gjoja se në emër të ikjes së aty ku zhvillohen luftimet organizoi ikjen në mënyra të ndryshme me karroca kuajsh e çerre të ndryshme mirëpo qëllimi ishte që sa më shpejt të zbrazej ajo tokë që sa më shpejt të kryhet puna sipas tyre, me qellim që mos të ketë më implikime ndërkombëtarë. Jo vetëm që asgjë nuk u ndal, por Traktati i Shën Stefanit në mars të vitit 1878 dhe pas Kongresi i Berlinit zyrtarizuan projektin serb duke iu dhënë këtyre të fundit të gjitha këto territore më popullsi shqiptare: Nishi, Toplica, Jablanica Masurica e me radhe, tashmë duheshin ti përshtatshin realitet të ri imponuar. Ushtritë serbe nuk kishin më pse të fshiheshin dhe mund të vijonin qetë spastrimin e plote nga popullsia autoktone. Dhe askush nuk mund të thotë një shifër të saktë të të larguarave. Autor të ndryshëm japin të dhëna të ndryshme, sepse asnjëherë nuk është lejuar, apo ndërmarr një studim i organizuar nga Institucionet Shkencorë. Mendohet se janë mëse 300 mijë shqiptarë që lanë trojet e tyre, nga të cilët mese 70 mijë janë vrarë masakruar apo kanë vdekur edhe rrugës. Ka mjaft studiues të tjerë që këto shifra i quajnë të minimizuara apo të deformuara, duke pretenduar se numri është edhe shumë më i madh”, ka thënë Ajvazi.
Shefki Ukaj sërish ka treguar se krejt informatat deri tash që i kemi të verifikuara dhe që i posedojnë flasin për 700 vendbanime, ku kanë ndodhur spastrimi etnik në një territor apo në një hapësirë prej 11 mijë kilometrash katrore d.m.th edhe ma i madh se territori i sotëm i Kosovës,
Ky territor i jashtëzakonshëm dhe me histori të thellë kryeqendrën kishte sigurisht Nishin, i cili ndodhej rreth 200 kilometra nga Beogradi e ku do të niseshin edhe hulumtimet në teren.
Gazetari Marin Mema i cili edhe ka realizuar këtë histori të dhimbshme, ka treguar se Nishi po ashtu kishte gjurmët e veta historike. (Vazhdon)
