Në vitet e fundit, Kosova ka qenë dëshmitare e një fenomeni të trishtuar dhe të dyshimtë: një valë vdekjesh nga kanceri dhe sëmundje të tjera serioze që kanë prekur ish-luftëtarët e UÇK-së dhe figura të rëndësishme politike dhe të sigurisë. Më shumë se thjesht statistika, çdo vdekje rrëfen një histori të dhimbshme të humbjes dhe të dyshimeve të thella që lindin: A janë këto vdekje thjesht një përputhje tragjike, apo ato fshehin diçka më të errët në prapaskenë?
Së fundmi, vdekja e ish-shefit të sigurimit të ish-Presidentit Hashim Thaçi, i cili vdiq dje, ka rritur edhe më shumë dyshimet dhe ka bërë që të lindin pyetje të shumta.. Ky rast i fundit shton një kapitull të ri në një seri të gjatë vdekjesh të shpejta dhe të dyshimta. Është e vështirë të injorohet një model kaq i qartë pa kërkuar përgjigje më të thella.
Përdorimi i helmeve për qëllime politike nuk është një praktikë e re. Rastet e Alexander Litvinenko në Mbretërinë e Bashkuar dhe Sergei Skripal janë vetëm dy shembuj të një liste të gjatë që tregojnë se sa larg mund të shkojë një shtet apo organizatë për të heshtur zërat kundërshtarë ose për të eleminuar "problemet". Në kontekstin e Kosovës, ku pasojat e luftës ende ndihen në shumë aspekte të jetës së përditshme, dyshimet për helmime të qëllimshme bëjnë jehonë në një mjedis tashmë të ngarkuar me tensione politike dhe historike.
Është koha që të bëhet më shumë për të hetuar këto vdekje në mënyrë transparente dhe të pavarur. Familjet e të ndjerëve meritojnë të dinë të vërtetën, dhe shoqëria kosovare ka të drejtë të mbrohet nga një kërcënim i tillë, nëse ai ekziston. Përgjegjësia qëndron jo vetëm mbi qeverinë e Kosovës por edhe mbi institucionet ndërkombëtare, të cilat duhet të ofrojnë mbështetjen e tyre për të siguruar hetime të drejta dhe të plota.
Duke u thelluar më tej në aspektin shëndetësor të kësaj çështjeje, është thelbësore të njohim disa nga helmet dhe substancat kimike që kanë të ngjarë të shkaktojnë kancer, të cilat mund të kenë luajtur një rol në rastet e vdekjeve të dyshimta që hetojmë. Ndër këto substanca përfshihen:
Polonium-210: Një radionukleid që është përdorur në helmime të qëllimshme, si në rastin e Alexander Litvinenko. Poloniumi shkakton dëmtime të rënda radiologjike kur hyn në trup, duke rritur rrezikun e zhvillimit të kancerit.
Benzeni: Një kimikat kancerogjen i njohur që mund të ndikojë në prodhimin e qelizave të gjakut, duke shkaktuar leukemi dhe lloje të tjera kanceri të gjakut.
Dioksina: Substanca të ndryshme që mund të akumulohen në zinxhirin ushqimor. Dioksinat janë lidhur me një gamë të gjerë problemesh shëndetësore, duke përfshirë kancerin.
Agjentët Nervorë si Novichok: Përdorimi i tyre është më shumë i lidhur me efekte akute vdekjeprurëse, por substancat toksike të tilla mund të shkaktojnë gjithashtu dëmtime të përhershme në ADN, që potencialisht mund të çojnë në kancer.
Duke i njohur këto rreziqe, bëhet edhe më urgjente nevoja për hetime të thelluara dhe të pavarura për të zbuluar nëse ekspozimi ndaj këtyre substancave ka ndikuar në shëndetin e ish-luftëtarëve të UÇK-së dhe liderëve të tjerë politikë dhe të sigurisë. Është jetike që çdo dyshim për ekspozim të qëllimshëm ose aksidental ndaj këtyre substancave të trajtohet me seriozitetin më të madh, duke marrë parasysh rrezikun e tyre të dokumentuar për shëndetin e njeriut.
Në mesin e vdekjeve të dyshimta që kanë tronditur komunitetin e ish-luftëtarëve të UÇK-së dhe liderëve politikë në Kosovë, Vdekjet nga kanceri të Presidentit Ibrahim Rugova dhe Kryeministrit Bajram Rexhepi paraqesin raste të veçanta që meritojnë një vëmendje të posaçme. Si një figurë jetike e pavarësisë dhe rezistencës paqësore të Kosovës, Rugova simbolizon përpjekjet dhe sakrificat e një populli në kërkim të lirisë dhe të drejtave të tyre themelore. Megjithëse nuk ka asnjë provë të drejtpërdrejtë që lidh vdekjen e tij me akte të qëllimshme helmimi, rrethanat e shpeshta të vdekjeve nga kanceri midis atyre që kanë shërbyer Kosovën në pozicione të larta bëjnë që rasti i tij të kërkojë një reflektim më të thellë.
Pyetja që lind është: a mund të jenë këto vdekje të lidhura me një faktor të përbashkët ambiental, profesional ose madje me veprime të qëllimshme që synojnë të dëmtojnë ose të eliminojnë liderët e njohur? Rasti i Rugoves, duke qenë një simbol i paqes dhe përpjekjeve demokratike, rrit ndjeshmërinë dhe nevojën për një hetim të hollësishëm dhe të hapur të çdo dyshimi që mund të rrethojë këto vdekje. Është e rëndësishme që të gjitha dyshimet të trajtohen me seriozitet dhe përpikëri, duke garantuar që asnjë gur të mos lihet pa u kthyer në kërkimin e së vërtetës.
Një dimension tjetër i kësaj çështjeje, që meriton një vëmendje të veçantë, është dyshimi se vrasjet dhe vdekjet e dyshimta të ish-luftëtarëve dhe liderëve të UÇK-së mund të jenë të motivuara nga dëshira për të heshtur dëshmitarë të mundshëm në proceset gjyqësore që lidhen me konfliktin në Kosovë. Ky dyshim ngre pyetje serioze mbi sigurinë dhe mbrojtjen e të drejtave të atyre që mund të kenë informacion vital për ngjarjet gjatë dhe pas luftës. Nëse këto vdekje janë përpjekje për të ndikuar në rrjedhën e drejtësisë, atëherë kjo është një sfidë direkte ndaj parimeve themelore të rendit dhe ligjit, si dhe ndaj përpjekjeve për të siguruar një trajtim të drejtë dhe të paanshëm për të gjithë të përfshirët.
Përballja me këto dyshime kërkon një angazhim të pakompromis në hetimin e tyre, si dhe masat e forta për të mbrojtur dëshmitarët nga çdo lloj kërcënimi ose ndikimi. Kjo gjithashtu nënkupton nevojën për një sistem të qëndrueshëm dhe të besueshëm të drejtësisë që mund të mbrojë të drejtat e individëve dhe të sigurojë që dëshmitë të trajtohen me seriozitetin e duhur.
