“Truri juaj nuk përpunon informacione, nuk merr njohuri ose nuk ruan kujtime. Me pak fjalë: truri juaj nuk është një kompjuter… Ne jemi organizma, jo kompjuterë. Harrojeni. Le të vazhdojmë me punën e përpjekjes për të kuptuar veten, por pa u ngarkuar nga bagazhet e panevojshme intelektuale. Metafora e IP-së ka pasur një ecuri gjysmë shekulli, duke prodhuar pak, ose aspak, njohuri gjatë rrugës. Ka ardhur koha për të shtypur butonin DELETE”.
Në librin e tij In Our Own Image (2015), eksperti i inteligjencës artificiale George Zarkadakis përshkruan gjashtë metafora të ndryshme që njerëzit kanë përdorur gjatë 2000 viteve të fundit për të shpjeguar inteligjencën njerëzore.
Në më të hershmen, e ruajtur përfundimisht në Bibël, njerëzit u formuan nga balta ose dheu, në të cilën një Perëndi inteligjente e fryu nga Fryma e tij. Ajo frymë ‘shpjegon’ inteligjencën tonë – të paktën gramatikisht.
Shpikja e inxhinierisë hidraulike në shekullin e 3-të (p.e.s.) dërgoi në popullaritetin e një modeli hidraulik të inteligjencës njerëzore, ideja se rrjedha e lëngjeve të ndryshme në trup – “humoret” – përbënin funksionin tonë fizik dhe mendor. Metafora hidraulike vazhdoi për më shumë se 1600 vjet, duke penguar praktikën mjekësore gjatë gjithë kohës.
Nga vitet 1500, automatikat e fuqizuara nga susta dhe ingranazhe u shpikën, duke frymëzuar përfundimisht mendimtarët kryesorë si René Descartes për të pohuar se njerëzit janë makina komplekse. Në vitet 1600, filozofi britanik Thomas Hobbes sugjeroi që të menduarit lindte nga lëvizje të vogla mekanike në tru. Nga vitet 1700, zbulimet rreth elektricitetit dhe kimisë çuan në teori të reja të inteligjencës njerëzore – përsëri, kryesisht metaforike në natyrë. Në mesin e viteve 1800, i frymëzuar nga përparimet e fundit në komunikim, fizikani gjerman Hermann von Helmholtz e krahasoi trurin me një telegraf.
Çdo metaforë pasqyronte mendimin më të përparuar të epokës që e lindi atë. Në mënyrë të parashikueshme, vetëm pak vite pas agimit të teknologjisë kompjuterike në vitet 1940, thuhej se truri funksiononte si një kompjuter, me rolin e harduerit fizik që luan vetë truri dhe mendimet tona shërbejnë si softuer. Ngjarja historike që nisi atë që tani quhet gjerësisht ‘shkenca kognitive’ ishte botimi i Gjuhës dhe Komunikimit (1951) nga psikologu George Miller. Miller propozoi që bota mendore mund të studiohej në mënyrë rigoroze duke përdorur koncepte nga teoria e informacionit, llogaritja dhe gjuhësia.
Ky lloj të menduari u dërgua në shprehjen e tij përfundimtare në librin e shkurtër Kompjuteri dhe truri (1958), në të cilin matematikani John von Neumann deklaroi prerazi se funksioni i sistemit nervor të njeriut është ‘prima facie digital’. Edhe pse ai pranoi se në fakt dihej pak për rolin që luante truri në arsyetimin dhe kujtesën e njeriut, ai tërhoqi paralele pas paralele midis komponentëve të makinave informatike të ditës dhe komponentëve të trurit të njeriut.
E nxitur nga përparimet e mëvonshme si në teknologjinë kompjuterike ashtu edhe në kërkimin e trurit, një përpjekje ambicioze multidisiplinare për të kuptuar inteligjencën njerëzore u zhvillua gradualisht, e rrënjosur fort në idenë se njerëzit janë, si kompjuterët, përpunues informacioni. Kjo përpjekje tani përfshin mijëra studiues, harxhon miliarda dollarë financime dhe ka gjeneruar një literaturë të gjerë që përbëhet nga artikuj dhe libra teknikë dhe të zakonshëm. Libri i Ray Kurzweil-it How to Create a Mind: The Secret of Human Thought Revealed (2013), ilustron këtë perspektivë, duke spekuluar në lidhje me ‘algoritmet’ e trurit, se si truri ‘përpunon të dhënat’ dhe madje se si ai i ngjan në mënyrë sipërfaqësore qarqeve të integruara në strukturën e tij.
Metafora e përpunimit të informacionit (IP) e inteligjencës njerëzore dominon tani mendimin njerëzor, si në rrugë ashtu edhe në shkenca. Nuk ka praktikisht asnjë formë ligjërimi rreth sjelljes inteligjente njerëzore që vazhdon pa përdorur këtë metaforë, ashtu si asnjë formë e diskursit për sjelljen inteligjente njerëzore nuk mund të vazhdojë në epoka dhe kultura të caktuara pa iu referuar një shpirti apo hyjnie. Vlefshmëria e metaforës IP në botën e sotme përgjithësisht supozohet pa diskutim.
Por metafora e IP-së është, në fund të fundit, vetëm një metaforë tjetër – një histori që ne e tregojmë për të kuptuar diçka që në fakt nuk e kuptojmë. Dhe si të gjitha metaforat që i paraprinë, ajo me siguri do të hidhet mënjanë në një moment – ose zëvendësohet nga një metaforë tjetër ose, në fund, zëvendësohet nga njohuria aktuale.
Më shumë se një vit më parë, në një vizitë në një nga institutet kërkimore më prestigjioze në botë, i sfidova studiuesit atje të japin llogari për sjelljen inteligjente njerëzore pa iu referuar asnjë aspekti të metaforës së IP. Ata nuk mund ta bënin atë, dhe kur me mirësjellje e ngrita çështjen në komunikimet e mëvonshme me email, ata ende nuk kishin asgjë për të ofruar muaj më vonë. Ata e panë problemin. Ata nuk e hodhën poshtë sfidën si të parëndësishme. Por ata nuk mund të ofronin një alternativë. Me fjalë të tjera, metafora IP është ‘ngjitëse’. IP e ngarkon të menduarit tonë me gjuhë dhe ide që janë aq të fuqishme saqë e kemi të vështirë të mendojmë rreth tyre.
Logjika e gabuar e metaforës IP është mjaft e lehtë për t’u deklaruar. Ai bazohet në një silogizëm të gabuar – një me dy premisa të arsyeshme dhe një përfundim të gabuar. Premisa e arsyeshme #1: të gjithë kompjuterët janë të aftë të sillen në mënyrë inteligjente #2: të gjithë kompjuterët janë përpunues informacioni.
Përfundim i gabuar: të gjitha entitetet që janë në gjendje të sillen në mënyrë inteligjente janë përpunues informacioni.
Duke lënë mënjanë gjuhën formale, ideja se njerëzit duhet të jenë përpunues informacioni vetëm sepse kompjuterët janë përpunues informacioni është thjesht budallaqe, dhe kur, një ditë, metafora IP të braktiset përfundimisht, pothuajse me siguri do të shihet kështu nga historianët. pasi ne tani i shohim metaforat hidraulike dhe mekanike si budallaqe.
Nëse metafora e IP-së është e tillë, pse është kaq ngjitëse? Çfarë po na pengon ta lëmë mënjanë, ashtu siç mund të heqim mënjanë një degë që na bllokonte rrugën? A ka ndonjë mënyrë për të kuptuar inteligjencën njerëzore pa u mbështetur në një patericë të dobët intelektuale? Dhe çfarë çmimi kemi paguar ne që jemi mbështetur kaq shumë në këtë patericë të veçantë për kaq gjatë? Metafora e IP-së, në fund të fundit, ka udhëhequr shkrimin dhe të menduarit e një numri të madh studiuesish në fusha të shumta për dekada. Me çfarë kostoje?
Në një ushtrim në klasë që e kam kryer shumë herë gjatë viteve, filloj duke rekrutuar një student për të vizatuar një pamje të detajuar të një kartëmonedhe dollarësh – “sa më e detajuar”, them unë – në dërrasën e zezë përballë dhomës. Kur nxënësi të ketë mbaruar, unë e mbuloj vizatimin me një fletë letre, heq një kartëmonedhë dollarësh nga portofoli im, e ngjit në tabelë dhe i kërkoj studentit të përsërisë detyrën. Kur ai ose ajo mbaron, unë heq mbulesën nga vizatimi i parë dhe klasa komenton ndryshimet.
Për shkak se mund të mos keni parë kurrë një demonstrim si ky, ose sepse mund të keni vështirësi të imagjinoni rezultatin, i kam kërkuar Jinny Hyun, një nga praktikantet studentore në institutin ku unë kryej kërkimin tim, të bëjë dy vizatimet. Këtu është vizatimi i saj “nga kujtesa” (vini re metaforën):
Siç mund ta shihni, vizatimi i bërë në mungesë të kartëmonedhës së dollarit është ‘i tmerrshëm’ krahasuar me vizatimin e bërë duke pasur kartmonedhën para, edhe pse Jinny ka parë një kartëmonedhë dollarësh mijëra herë.
Cili është problemi? A nuk kemi një ‘përfaqësim’ të kartëmonedhës së dollarit ‘të ruajtur’ në një ‘regjistër memorie’ në trurin tonë? A nuk mund ta ‘marrim’ atë dhe ta përdorim për të bërë vizatimin tonë?
Natyrisht jo, dhe një mijë vjet neuroshkencë nuk do të gjejë kurrë një përfaqësim të një kartëmonedhe dollari të ruajtur brenda trurit të njeriut për arsyen e thjeshtë se nuk gjendet aty.
Dallimi midis dy diagrameve na kujton se të përfytyrosh diçka (d.m.th., të shohësh diçka në mungesë të saj) është shumë më pak e saktë sesa të shohësh diçka në praninë e saj. Kjo është arsyeja pse ne jemi shumë më mirë në njohjen sesa në kujtesë. Kur rikujtojmë diçka (nga latinishtja re, ‘përsëri’, dhe memorari, ‘ki parasysh’), duhet të përpiqemi të rijetojmë një përvojë; por kur njohim diçka, thjesht duhet të jemi të vetëdijshëm për faktin se e kemi pasur këtë përvojë perceptuese më parë.
Për të kuptuar edhe bazat e mënyrës sesi truri e ruan intelektin njerëzor, mund të na duhet të dimë jo vetëm gjendjen aktuale të të gjithë 86 miliardë neuroneve dhe 100 trilionë ndërlidhjet e tyre, jo vetëm fuqitë e ndryshme me të cilat ato janë të lidhura, e jo vetëm gjendjet e më shumë se 1000 proteinave që ekzistojnë në çdo pikë lidhjeje, por si kontribuon aktiviteti moment pas momenti i trurit në integritetin e sistemit. Shtojini kësaj veçorinë e çdo truri, e shkaktuar pjesërisht për shkak të veçantisë së historisë së jetës së çdo personi.
Ndërkohë, shuma të mëdha parash po mblidhen për kërkimin e trurit, bazuar në disa raste në ide dhe premtime të gabuara që nuk mund të mbahen. Shembulli më flagrant i neuroshkencës që ka shkuar keq, i dokumentuar së fundmi në një raport në Scientific American, ka të bëjë me Projektin e trurit njerëzor prej 1.3 miliardë dollarësh të nisur nga Bashkimi Evropian në 2013. I bindur nga karizmatiku Henry Markram se ai mund të krijonte një simulim të të gjithë trurit të njeriut në një superkompjuter deri në vitin 2023, dhe se një model i tillë do të revolucionarizonte trajtimin e sëmundjes së Alzheimerit dhe çrregullimeve të tjera, zyrtarët e BE-së financuan projektin e tij praktikisht pa kufizime. Më pak se dy vjet në të, projekti u shndërrua në një “rrënim truri” dhe Markram iu kërkua të jepte dorëheqjen.
Ne jemi organizma, jo kompjuterë. Kuptojeni. Le të vazhdojmë me punën e përpjekjes për të kuptuar veten, por pa u ngarkuar nga bagazhet e panevojshme intelektuale. Ka ardhur koha për të shtypur butonin DELETE.
