Mediumi britanik, BBC në gjuhën shqipe, kishte zhvilluar një intervistë me lordin britanik Paddy Ashdown, më 21 shkurt 2007, në kohën kur në Vjenë po zhvilloheshin bisedimet për statusin final të Kosovës. Atëherë u prezantua Plani Ahtisaari, mbi ç’dokument një vit më pas u shpall edhe pavarësia e Kosovës.
Më poshtë e gjeni vështrimin e Ashdownit në lidhje me këtë plan.
Në prag të samitit të Vjenës për negociatat për planin e propozuar nga Marti Ahtisaari, për statusin e Kosovës, lordi britanik Paddy Ashdown, ish- përfaqësues i lartë ndërkombëtar në Bosnjë, vlerëson për BBC-në dokumentin Ahtisaari duke thënë se ai ofron diçka për të gjithë.
Majlinda Zeqiri bisedoi me Lordin Ashdown dhe fillimisht e pyeti se si i duket jeta tani larg politikës ballkanase?
Ashdown- Unë jam i lumtur që jam kthyer në vendin tim, jam i lumtur që jam me familjen time, me fëmijët dhe nipërit e mbesat e mija, por mua dhe gruas time na merr malli për Ballkanin.
Në të vërtetë, unë do të kthehem atje, për të regjistruar një Program me BBC me titull, “Vendosja e paqes pas konflikteve”. Unë do të kthehem përsëri në fillim të marsit në Bosnjën time të dashur.
BBC- Lordi Ashdown, Ju sapo përmendët Bosnjën. Ishit atje në krye si përfaqësuesi i lartë ndërkombëtar gjatë viteve 2002-2006, në një vend që përbëhet nga tre etnicitete të ndryshme. A mendoni se Marrëveshja e Dejtonit ka funksionuar dhe funksionon në Bosnjë?
Ashdown- Po, veçse duhet së pari të përcaktohet çfarë mund të quajmë ne sukses, por nëse e përcaktoni suksesin si diçka që shpëtoi një vend nga konflikti, nga lufta më e ashpër e parë në fund të shekullit të kaluar dhe fakti që parandaloi kthimin në konflikt, mund të them se ky ka qenë një sukses fenomenal.
Unë mendoj se Bosnja e Hercegovina ka bërë progres drejt paqes në këto 10 vjet që nga arritja e Dejtonit, krahasuar me çdo vend tjetër që njoh unë. Më shumë edhe se Irlanda e veriut në 35 vjet.
Dhe, po të kujtosh se nga doli ai vend, me dy milionë vetë të larguar nga vendi, ndoshta afro çerek milioni njerëzish të vrarë dhe 10 vjet më vonë, një milionë njerëz kthehen në shtëpitë e tyre, kur ke lëvizje të lirë të njerëzve, ndryshe edhe nga Qiproja, zgjedhje të lira dhe të ndershme dhe paqësore, ndryshe edhe nga baskët në Spanjë… pra, është një progres i jashtëzakonshëm.
Problemi është se Dejtoni ishte i mirë për dhjetë vitet e para, me detyrë stabilizimin e situatës pas konfliktit, por tani është një farë pengese për fazën e dytë, atë të progresit të Bosnjës drejt anëtarësimit në BE, që është ndërtimi i shtetit. Prandaj, ne na duhet ndryshimi i Dejtonit dhe reformimi i kushtetutës.
BBC- Lordi Ashdown, kur është fjala për Dejtonin, ka patur shumë vetë që e kanë kritikuar atë dhe pati nga ata që kanë thënë se ju, si kreu i ndërkombëtarëve atje, kishit shumë pushtet. Disa thanë madje se ju ishit mbreti i Bosnjës. Si do të reagonit ndaj kritikave? A mendoni se ishte e drejtë që të kishit kaq shumë pushtet?
Ashdown- Po. Mendoj se po. Kjo ishte pjesë e Marrëveshjes së Dejtonit. Ajo ishte baza ligjore për pushtetin tonë. Kur u arrit Marrëveshja e Dejtonit, të trija palët, por edhe Kroacia, Serbia dhe Mali i Zi, ranë dakord që të kishin Përfaqësues të Lartë me aq pushtet. Kjo ishte pjesë e marrëveshjes dhe baza ligjore.
Mendoj se atje ndodhën gjëra që nuk do të kishin ndodhur, po të mos ishte Përfaqësuesi i Lartë, pasi pa të nuk do të kishte as targa makinash, as monedhë të përbashkët, as pulla postare. Targat ishin shumë të rëndësishme për të siguruar lëvizjen e lirë të njerëzve.
Por, pikëpamja ime është se nëse kjo ishte e rëndësishme për fazën e parë të stabilizmit të vendit pas luftës, për 10 vitet e para dhe si rezultat i kësaj ka edhe arritje të jashtëzakonshme, kjo nuk mjafton për fazën e dytë.
Për këtë arsye tani jam i lumtur që komuniteti ndërkombëtar ka vendosur të bëjë tërheqje me faza, jo aq shpejt sa do të doja unë. Pjesa tjetër e progresit të Bosnjë e Hercegovinës si shtet do të ndodhë brenda marrëveshjes së asociim- stabilizimit në BE, dhe jo brenda Marrëveshjes së Dejtonit.
BBC- Lordi Ashdown, ju vetë thatë se Dejtoni kishte rëndësi për 10 vitet e para, por jo më pas. Duke iu kthyer Kosovës, plani i Ahtisaarit, siç thonë shumë vetë, mbështetet te Dejtoni për pika të ndryshme. Pra, në krye të Kosovës, midis të tjerave, do të jetë një ndërkombëtar që do të ketë fuqi të shumta si ju. A është e drejtë kjo?
Ashdown – Përfaqësuesi special i Sekretarit të përgjithshëm të OKB-së, që ishte pjesë e planit të paqes mbi Kosovën në vitin 1999 kishte më shumë pushtet sesa unë. Ai drejtonte një protektorat. Ndërsa unë si përfaqësues i lartë merresha me parlamentin, merresha me strukturat demokratike të Bosnjës.
Do të them se do të ishte gabim të thonim se nëse është rasti se Ahtisaari do të propozojë të ketë një përfaqësues të lartë si në Bosnjë, ai do të ketë më shumë pushtete se përfaqësuesi special i sekretarit të përgjithshëm të OKB.
Ky i fundit kishte më shumë pushtet. Të gjitha kombet, edhe kombet e mëdha që kanë patur konflikte si Gjermania dhe Japonia, kalojnë në një periudhe tutorimi demokratik. Nuk bën që ato të jenë më pak demokratike.
Gjermania, për shembull, kishte një komision aleatësh që i ndihmoi të kalonte nga lufta në demokraci të plotë për 8 vjet. Austria e kishte atë për 10 vjet. Japonia për 7-8 vjet. Këto nuk janë gjëra të pazakonta kur një komb ka për të bërë gjëra të jashtëzakonshme gjatë tranzicionit nga lufta dhe tmerret e luftës në një demokraci të qëndrueshme.
Mendoj se kjo është një pikëpamje e drejtë dhe e aprovoj planin e tij. Shqetësimi im i vetëm është se pse nuk u bë më herët. Unë doja që njerëzit të kuptonin se Beogradi nuk kishte më të drejtë mbi Kosovën ku serbët përbëjnë vetëm 5% të popullisë. Ata e humbën atë moralisht gjatë luftës. Kjo duhet të ishte thënë në 99 dhe jo në 2007.
BBC- Përsa i përket planit të Ahtisaarit, si person me përvojë. A ju kërkuan ju opinionin tuaj për të dhënë ndihmesën tuaj?
Ashdown – Përsa i përket asaj nëse miqtë e mi më kanë kërkuar herë pas herë mendimin tim, kjo është çështje private e imja dhe jo për transmetim.
BBC – Pas protestës së fundit në Kosovë ku dy persona humbën jetën, pra duket se edhe disa shqiptarë kanë rezerva ndaj planit të Ahtisaarit. Çfarë do të bënit ju po të ishit në vendin e ndërkombëtareve që të mos kemi acarime të tilla?
Ashdown- Është në natyrën e marrëveshjeve të paqes që duhet të ketë kompromise. Askush nuk është tërësisht dakord me to, prandaj edhe janë kompromise. Jo të gjithë ishin dakord për Dejtonin, por ajo ishte gjëja me mirë që mund të arrihej. Por, unë nuk do të them çfarë do të kisha bërë pasi nuk besoj në atë që sikur të jem në vendin e një tjetri.
Ishte shumë e vështirë ta kryejë këtë vetë në Bosnjë kur paraardhësit e mi ishin në Bosnjë dhe nuk do ta bëj këtë për Kosovën.
Por, dua të them këtë gjë: Dhe unë flas për miqtë e mi shqiptarë atje. Kam qenë shumë i përfshirë në Kosovë para, gjatë dhe pas luftës. Është e natyrshme që ekziston një lloj shqetësimi pasi nuk marrin çdo gjë që duan, por nëse është më mirë nga çka qenë deri më tani dhe nëse në një afat të gjatë çon tek ajo që doni, atëherë këtë duhet ta përkrahni.
Ajo që Beogradi do më shumë se çdo gjë tjetër për momentin është që shqiptarët e Kosovës të fillojnë protestat, të krijojnë kaos, të krijojnë mungesë stabiliteti, atëherë Beogradi do të thotë – Ja ku jeni ju komuniteti ndërkombëtar, ne ju kemi thënë se ata nuk mund të kenë pavarësinë për të cilën ju flisni.
Ata që po mundohen të krijojnë kaos në Kosovë po luajnë në duart e Beogradit dhe ata nuk duhet ta bëjnë një gjë të tillë.
BBC – Shumica e shqiptarëve, autoritetet atje i përkrahin planet e Ahtisaarit. Në Vjenë ka bisedime, serbët janë në Vjenë kundër planit të Ahtisaarit. Parlamenti serb e hodhi poshtë tërësisht planin e Ahtisaarit me votë. A mendoni se Ahtisaari do të arrijë ndonjë gjë në Vjenë duke ditur se palët përsëri vijnë nga pozicione të ndryshme tërësisht?
Ashdwon- Gjithmonë kur ulesh në tryezë bisedimesh për negociata, palët vijnë me pikëpamje të ndryshme. Kjo është dhe arsyeja e negociatave. Çështja është nëse arrin kompromis.
Mendoj se aty ka diçka për të gjithë. Është mundësia e pavarësisë eventuale për Kosovën… ka rajone që janë shumë të decentralizuara autonome brenda Kosovës për serbët. Askush nuk mund të marrë çdo gjë që kërkon. Por, në të ka diçka për këdo.
Unë mendoj se Beogradi duhet të kuptojë, në të vërtetë mendoj se ata e kuptojnë, përveç atyre thellësirave të errëta të zyrës së zotit Koshtunica dhe dy apo tre njerëzve që duan të jetojnë në të shkuarën dhe jo në të ardhmen, se Kosova nuk është më pjesë e tyre.
Ne të gjithë e kuptojmë rëndësinë e Pejës, ne të gjithë e kuptojmë rëndësinë e manastireve. Por realiteti është se progresi i Serbisë në një të ardhme të vetme që mund të ketë, që është një e ardhme në Europë, si komb krenar, si komb i madh i serbëve, si anëtar i BE-së, arrihet duke ndërtuar Serbinë dhe jo duke u kthyer mbrapsht te Kosova.
BBC – Sipas jush me përvojën që keni. Sa kohë do të dojë që ata të bien dakord?
Ashdwon- Nuk mund të them. Duhet kohë e gjatë të ndërtosh paqen pas luftës. Ne e dimë këtë, na u desh 35 vjet të ndërtonim paqe në Irlandën e Veriut . Unë marshova në Belfast si marins i ri në 1969 dhe nëse do të pyesja sa kohë do të marrë dhe ata do të më thonin 35 vjet, nuk do t’u kisha besuar.
Por ajo çka është e sigurt është fakti se sado që të marrë kohë ndërtimi i paqes, sado e vështirë që të jetë, sado e dhimbshme të jetë, sado e kushtueshme të jetë, përsëri është më pak e kushtueshme, më pak e dhimbshme sesa kthimi në konflikt dhe kjo ka rëndësi.
BBC- Nëse komuniteti ndërkombëtar ju kërkon që të shkoni dhe të jeni në krye të pranisë ndërkombëtare në Kosovë, a do ta bëni këtë?
Ashdown – Për këtë më mirë të flasin me gruan time.
BBC – Lordi Ashdown. Karaxhiç dhe Mlladiç ende nuk janë arrestuar për t’u dërguar në Hagë. NATO përsëri kreu një bastisje, këtë radhë në shtëpinë e fëmijëve të Karaxhiçit pa gjetur gjë. A është kaq e vështirë për të arrestuar Karaxhiçin apo e gjitha kjo është lojë e NATO-s siç thonë disa?
Ashdown- Pyesni shtetin më të madh në botë që do të kapë Osama Bin Ladenin, që kontrollon çdo copë tokë në Afganistan dhe ende nuk po bën gjë.
Është shumë vështirë të kapësh një person të vetëm, që lëviz nëpër një territor malor të egër, në mes një popullsie që, është për të të ardhur keq, por e përkrah atë. Ushtarakisht është detyrë shumë e vështirë. Ne bëmë shumë kur ishim atje, arrestuam shumë kriminelë lufte dhe i transferuam të paditurit e Hagës në Hagë, dhe tani kanë mbetur vetëm 4 vetë, dy gjeneralë dhe Karaxhiç dhe Mlladiç.
Kjo punë nuk ka mbaruar derisa të përfundojë. Askush nuk duhet të nënvleftësojë sa e vështirë është. Por, më lejoni t’ju sqaroj diçka: Nuk mund të ketë paqe pa drejtësi. Nuk mund të ketë paqe në Bosnjë e Hercegovinë pa arrestuar arkitektët e luftës në Bosnjë, dhe pa u bërë kjo – puna nuk ka mbaruar.
BBC – Po përsa i përket spekullimeve, se arrestimet nuk po kryhen që serbët të bëjnë lëshime për planin e Ahtisaarit?
Ashdown- Nuk besoj se ka ndonjë gjë të vërtetë në të. Edhe kur isha atje, dëgjoja që ky shtet nuk do t’i kapë, apo ky shtet nuk dëshiron t’i kapë, se po doli Karaxhiç në Hagë ky do të jetë turp për Francën apo Berlinin.
Ajo çka mund t’ju them është se kur isha atje, nuk kishte asnjë provë të vetme për këtë. NATO është plotësisht e angazhuar. Në të vërtetë është një lloj ndeshje mërie që të sigurohen që Karaxhiç dhe Mlladiç të shkojnë atje ku duhet.
Por, me hamëndjen time them se autoritetet renegate, në Serbi dhe rrjete të sigurisë në Serbi, ushtria dhe shërbimet sekrete po të donin Karaxhiçin mund ta arrestonin.
Unë mendoj se Karaxhiç është në Mal të Zi ose Bosnjën Lindore dhe dyshoj se Kisha Ortodokse ka dorë në mbrojtjen e tij. Po e them drejtpërdrejtë se serbët duhet ta kuptojnë se derisa të mos dorëzojnë Karaxhiçin dhe Mlladiçin, rruga e tyre drejt Evropës është bllokuar.
Komuniteti ndërkombëtar, autoritetet e Bosnjës dhe të Serbisë dhe Kisha Ortodokse duhet te kuptojnë se derisa të mos dorëzohet Karaxhiçi, rruga e Bosnjës, e Malit të Zi, e Ballkanit për paqe dhe anëtarësi në BE do të bllokohet dhe duhet kuptuar qartë se sa më shpejt që të bëhet kjo, aq më mirë do të jetë.
