Më 31 Janar 2019, prej orës 11 deri në 2 të mesditës, në sallën e konferencave Nr.1 të OKB-së, u mbajt një miting madhështor me temë: Për një ceshtje të humanizmit- me subject specifik :”The Rescure of Jews in Albania during the Holocaust”(Shpëtimi i hebrejve në Shqipëri gjatë Holokaustit). Të pranishëm në miting ishin drejtues të OKB-së, personalitete të rëndësishme të të dy komuniteteve, kongresmenë,ambasadorë,të zgjedhur vendor, intelektualë, biznesmenë, e aktivistë shqiptarë e hebre.
Aktivitetin e hapi me një fjalim të shkurtër Nënsekretarja e Përgjithëshme e OKB-së për Komunikimin Global Zonja Alison Smale. Ajo në vazhdim kreu edhe rolin e moderatores, ku menjëherë i ftoi të pranishmit të ndiqnin për tre-katër minuta një klip filmik të Prof. Yael Katzir, i cili nënvizonte se në kanunin shqiptar të mbledhur(në një dokument të vetëm nga Shtjefën Gjecovi), “besa “ si institucion zinte një vend shumë të rëndësishëm. Ky kod nënvizohej në film,është një realitet i gjallë edhe ditët e sotme.
Më pas e mori fjalën për të mbajtur ligjëratën kryesore Ambasadorja e Republikës Shqipërisë në OKB Zonja Besiana Kadare. Ku në mënyrë të përmbledhur ajo nënvizioi se në kohën e holokaustit shqiptarët si individ e si komb ishin një shembull fuqiplotë humanizmi për hebrejt, përballë fytyrës brutale të nazizmit. Kurse në ditët e sotme kjo mund të shërbej edhe si një shembull i mirë , e si një faktor veprues për të ngritur e inkurajuar shoqërinë civile që ajo të mbrojë fort të gjitha drejtat e detyrueshme njerëzore dhe trajtimin e dinjitetshëm të gjithkujt.
Më pas e mori fjalën Presidenti i Kongresit Botëror të Hebrejve Zoti Ronald Lauder i cili me superlative nënvizoi faktin se në kohën e holokaustit jo vetëm asnjë hebre nuk humbi jetën në Shqipëri, por përkundrazi në fund të Luftës Dytë Botërore (LDB), kishte shumë më shumë hebre në Shqipëri se në fillim të LDB-së. Kjo ndodhi se muslimanë, katolikë e ortodokës në Shqipëri, ju dhanë besën e tyre hebrejve dhe i mbrojten ata duke i strehuar në familjet e tyre deri duke u tjetërsuar përkohësisht emrat e duke i përshtatur me ato shqiptarë. Kjo gjë nuk ndodhi me qeveritë dhe popujt e tjerë të Europës. Shqipëria është shembull i vetëm.
Më pas ju adresu të pranishmëve Anna Kohen (Doktoreshë stamatologjie) si një bijë hebrejsh të shpëtuar nga shqiptarët në kohën e holokaustit dhe e lindur e rritur në Shqipëri (Vlorë), aktualisht shtetase amerikane. Thërimzat e jetës në “Trevllazër” e në Vlorë me gojën e Annës, mbushën me argumenta jetësore ligjëratën e saj se hebrejt bashkjetuan me shqiptarët në një vllazëri të vërtetë.
Në vijim Zonja Majlinda Myrto, Drejtore Ekzekutive e Fandacionit Syri i Kontaktit, solli kujtime e ndjesi shpirtërore familjare nga kujtimet e vjehrrit ,e familjarëve të tij, gjatë holokaustit për shpëtimin e hebrejve. Në trajtesë u vu në dukje se roli që luajti (në këtë periudhë ) familja e vecantë shqiptare ishte përcaktues në kuadër të rolit e të vlerës përgjithëshme kombëtare shqiptare.
Zoti David Estrin, themelues i organizatës rinore “Së bashku ne kujtojmë”, solli shembuj se individi është i rëndësishëm në kujtesën kolektive . Por ai është si të thuash vetëm një copëz e pazllës . Kur të gjithë individët ndërlidhen bashkë si pjesëzat e pazllës, atëherë konfiguracioni i kujtesës shoqërore duket qartë. Brezi i ri ka nevojë për pazllën e plotë sepse vetëm kështu “Ne së bashku kujtojmë”.
Zoti Robert Signer, Shefi Ekzekutiv Zyrtar dhe Zëvëndës Presidenti Ekzekutiv i Kongresit Botëror të Hebrejve, cmoji shumë lart rojin e shqiptarëve në kohën e LDB-së. Por mbi të gjitha ai u ndal tek “besa shqiptare “si institucion veprues me element krejt të vecantë. Duke perifrazuar një fjali nga filmi i sapo cfaqur ku thuhej se : “Shtëpia e shqiptarit është e zotit dhe e mikut”, zoti Signer tha se sot “besa në konceptin shqiptar” i lypset cdo individi, cdo vendi e cdo kombi në botë.
Kongresmeni Eliot Engell, (Kryetarë i Komisionit të Punëve të Jashtme të Kongresit Amerikan), tha se sot duhet të isha në Uashington DC për arsye të volumit të madh të punëve që kemi në këto momente. Por nuk mund të rrija pa ardhur në këtë miting shumë të rëndësishëm. Ne hebrejt dhe shqiptarët kemi marrdhënie shumë të fuqishme kudo e vecanërisht në NY e spscifikisht në Bronx. Jemi miq të ngushtë e partner të mirë dhe bëjmë respekt për zakonet e traditat e njeri tjetrit. Më lejoni t’ju bëj me dije se gjatë një vizite në Prishtinë më thanë se aty afër ishte një varr i vjetër i një hebru. Shpreha dëshirë ta shihja sepse varret tona dallohen nga guri në kreun e varrit. Kur vajta në vend, pashë se ishte i mirmbajtur si varret e shqiptarëve. E njejta gjë ishte edhe me 14-15 varre të tjera të vjetra pak më larg po ashtu të mirmbajtura nga vendasit. Kjo më ngjalli shumë respekt se ne hebrejt jemi të kujdesëshëm me identitetin tonë qoftë edhe tek varri. Kur pashë që edhe shqiptarët kishin të njejtën traditë u befasova ,por edhe u gëzova shumë. Ndaj kam ardhur sot këtu të shpreh ndiesitë më të larta për popullin shqiptar si gjatë holokaustit dhe më pas.
Më pas u shprehën shkurtazi, Ambasadori i Izraelit në OKB, Mark Gjonaj antar i Këshillit Bashkiak të NY, Ambasadori i Austrisë në OKB i cili nënvizoi se “ndjehem kokëulur sot për vendin tim gjatë kohës së holokaustit i cili nuk bëri dot atë që bëri Shqipëria e vogël në mbrojtjen e hebrejve”.
Ish Kongresmeni dhe Kryetari i Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane, Joseph DioGuardi, tregoi se së bashku me ish Kongresmenin Tom Lantosh u njohën me dosjen e hebrejve të Shqipërisë nga Ramiz Alija në Tiranë në vitin 1990. Mbi bazën e fakteve të gjetura, për dy muaj u mbyllën muzetë e holokaustit në Uashington DC dhe në Izrael sa në to u shkrojt në krye të pjesës murale emir i Shqipërisë për rolin e saj në shpëtimin e hebrejve në kohën e holokaustit.
31 Janari 2019, do të mbetet një ditë e shënuar në aktivitetin e OKB-së, të Ambasadës së Republikës Shqipërisë pranë OKB-së, të komunitetit shqiptaro-amerikan të NY dhe me siguri edhe të atij hebre. Aktiviteti na gëzoi shumë e na mbushi me krenari për veprën e madhe të shqiptarëve në shpëtimin e hebrejve në kohën e holokaustit. Por në të njejtën kohë, për drejtësi e dinjitet, duhet të pranojmë se kjo nuk është një vepër e ditëve tona . Ajo është vepër e Mbretit Zogu I, Mustafa Krujës, Mithat e Medi Frashërit, Maliq Bushatit, Kol Bib Mirakës, Ernest Koliqit, Rexhep Mitrovicës etj, mbi të cilët komunizmi ka hedhur aq shumë baltë e shpifje sa duhet kohë të pastrohet figura e tyre . Por historia lypset ti gjykojë të gjithë me drejtësi dhe të gjithë të marrin prej saj meritat dhe ndëshkimet.
