Në vitin 2020, një virus shkatërrues zyrtarisht u zhduk nga kontinenti që dikur e kishte “mbytur” – një arritje e shquar e shëndetit publik që pasoi dekada pune. Por ju mund ta keni humbur atë.
Zhdukja e poliomelitit të egër nga Afrika në muajin gusht u vlerësua si një “ditë e madhe” nga Organizata Botërore e Shëndetësisë dhe u festua nga zyrtarët e shëndetit publik.
Akoma, pandemia e madhe e COVID-19 e mbajti atë në faqet e para dhe siguroi që një goditje gati fatale e një sëmundje vdekjeprurëse të ndodhte me pak zhurmë.
“Ai e shndërroi në gëzim masiv, publicitet dhe njohje që meriton një moment i tillë”, tha Dr. Tunji Funsho, personi më përgjegjës se kushdo tjetër për zhdukjen e poliomelitit të egër nga Nigeria dhe bashkë me të edhe në kontinentin e Afrikës.
Por momenti ishte “një psherëtimë e madhe lehtësimi”, shtoi Funsho, puna e të cilit si kryetar i programit të çrrënjosjes së poliomelitit në Rotary International në Nigeri i dha atij një vend në 100 njerëzit me më ndikim në vitin 2020.
“Duke parë dhe mbajtur fëmijë të paralizuar nga virusi i egër i poliomelitit … ai lloj shikimi është bërë histori”, tha ai për CNN-in, shkalla e arritjes ende lëkundet në zërin e tij ndërsa flet. “Asnjë fëmijë nuk do të paralizohet më nga virusi i egër i poliomelitit në Nigeri”.
Viti i Funsho lexohet si 2020 në të kundërt; në vend që të shikonte një sëmundje të përhapur pa dallim dhe të ngrinte botën nga tronditja, ai mbyti thëngjijtë e fundit të një virusi tjetër dhe hapi sasi të mëdha të potencialit njerëzor.
Por nuk është e vetmja arritje që humbet mes ekspeditës marramendëse që ishte viti 2020.
Edhe para se të ekzistonte COVID-19, njerëzit kishin një prirje të pagabueshme dhe të theksuar shkencërisht për të besuar se bota është më e varfër, më e zemëruar dhe më e paqartë se sa është në të vërtetë; një dëshirë e pavetëdijshme për të mbajtur stereotipet negative dhe për të injoruar shkallën e progresit që po shpaloset para nesh.
Është një zakon i zgjedhur në fëmijëri dhe i përforcuar nga mbulimi mediatik dhe veçoritë tona psikologjike, besojnë shumë ekspertë. E thënë thjesht, ne mendojmë se bota është një vend i keq që po përkeqësohet – një sens që padyshim u rrit në 12 muajt e fundit.
Problemi i vetëm? E kemi gabim. “Unë jam një optimist i lindur”, tha Funsho, duke reflektuar mbi sfidat që hasi përpjekja e tij për vite të tëra: nga një kryengritje e Boko Haramit që parandaloi fëmijët në Nigerinë veriore të vaksinohen kundër poliomelitit, në një terren të pabesë që e detyroi ekipin e tij të udhëtonte me motor, gomar dhe deve.
Afrika shpallet “e çliruar” nga poliomieliti i egër
“Kur bota bashkohet për një qëllim të përbashkët – për të përmirësuar jetën e çdo qytetari në botë, pa marrë parasysh se ku jetojnë – ne mund të kemi sukses në arritjen e kësaj,” tha ai. “Unë kam qenë mjaft optimist, dhe kam provuar të drejtë.”
Gjërat e mira vazhduan të ndodhin në vitin 2020, edhe pse humbja dhe izolimi u përhapën në një shkallë epike.
Dhe, sipas shumë shkencëtarëve dhe ekspertëve të të dhënave, arritje si ajo e Funsho po zhvillohen vazhdimisht në një botë që përmirësohet me shpejtësi. Thjesht nuk po i kushtojmë vëmendje.
Kjo është ndoshta koha më e mirë
“Në një botë me shumë probleme, ju jeni disi i ndaluar të flisni për gjëra të mira”, u ankua Ola Rosling. Kjo e fundit është bashkëautore e një libri bestseller, “Factfulness”, i cili u përpoq të edukonte njerëzit për përmirësimet e nënvlerësuara në varfërinë globale, shëndetin dhe mirëqenien.
Rosling është një nga tufat e ekspertëve që i detyrojnë njerëzit të mendojnë ndryshe për botën tonë. Dhe në vitin 2020, përpjekjet e tyre janë veçanërisht prekëse.
“Edhe gjatë viteve pa një pandemi, njerëzit ngurrojnë shumë të besojnë se bota është më e mirë se dikur”, tha ai për CNN-in. “Ne mund ta përmirësojmë shumë botën shumë. Ka shumë probleme”, pranoi ai. “Por unë mendoj se problemi kryesor është mendësia jonë”.
Ndryshimi i këtij mendimi ka qenë misioni i Roslingut dhe babait të tij të ndjerë, Hans. Libri i tyre i vitit 2018 u përshëndet nga Bill Gates, i cili pagoi për çdo gradë kolegji amerikan për ta blerë atë falas.
Dhe zbuloi një tendencë alarmante njerëzore; kur autorët kërkuan mijëra njerëz në të gjithë botën për të vlerësuar shkallën e varfërisë ekstreme, vajzat në arsim, fëmijët e vaksinuar kundër fruthit dhe dhjetra metrika të tjera, të anketuarit supozuan sistematikisht se çdo masë ishte më e keqe se sa është.
Në fakt, nëse autorët kishin “vendosur një banane pranë secilës prej tre opsioneve) dhe do të linin disa shimpampues të kërkonin përgjigjet, do të pritej që ata të merrnin një në tre pyetje të sakta, duke mposhtur shumicën e njerëzve gjatë procesit, “Hans Rosling shkroi në 2015.
“Nuk ka asnjë ndarje partiake ose politike në këtë keqkuptim,” tha Rosling, e cila tani drejton organizatën Gapminder. “Në një botë në ndryshim, sistematikisht, në të majtë dhe në të djathtë, njerëzit janë njësoj të vjetëruar për botën”, shtoi ajo.
Duket se ne nuk duam të heqim dorë nga ato supozime negative. Në një studim të vitit 2018 të cituar nga psikologë, përfshirë autorin kanadezo-amerikan Steven Pinker, si provë e injorancës së njerëzve për përmirësimet globale, studiuesit e Harvardit u kërkuan pjesëmarrësve të kërkonin gjëra të ndryshme, të tilla si pika të kaltra, fytyra kërcënuese ose veprime joetike.
“Ne zbuluam se kur pjesëmarrësit po kërkonin një kategori që u bë më pak e zakonshme me kalimin e kohës, ata ‘e zgjeruan’ atë kategori për të përfshirë më shumë gjëra”, tha autori kryesor i studimit, David Levar. “Pra, kur pikat e kaltra u bënë të rralla, njerëzit i quanin një gamë e gjerë ngjyrash të kaltra. Kur fytyrat kërcënuese u bënë të rralla, njerëzit quanin një gamë më të gjerë të shprehjeve të fytyrës kërcënuese”.
“Këto zbulime sugjerojnë që kur njerëzit janë në gatishmëri për diçka negative që po bëhet më pak e zakonshme, në vend se të festojnë fatin e tyre të mirë, ata mund të fillojnë ta gjejnë atë gjë negative në më shumë vende sesa më parë”, tha ai.
Supozimet e vjetruara përcillen nëpër breza, mësohen gjatë fëmijërisë dhe përforcohen nga mbulimi mediatik i ngjarjeve negative, por të jashtëzakonshme, sugjeroi Rosling.
Dhe kur gjërat bëhen vërtet keq, si në vitin 2020, tendenca njerëzore për të marrë gjërat më të këqija. “Në botëkuptimin tonë, çdo katastrofë e madhe bëhet menjëherë katastrofa më e rëndë ndonjëherë”, tha Rosling.
“Bota është në gjendje vërtet të keqe, por kjo është ndoshta koha më e mirë,” shtoi ai. “Dhe shumica e njerëzve nuk mund ta imagjinojnë këtë, për shkak të mënyrës se si truri ynë është i lidhur”.
Gjetja e pozitiveve në një vit të vështirë
Negativiteti mund të jetë një tendencë njerëzore, por ekspertët thonë se sfidimi mund të na ndihmojë të vendosim edhe një vit aq të rëndë sa 2020 në kontekstin e duhur.
Pandemia, për shembull, bllokoi përpjekjet për të zgjidhur ndonjë numër të arritjeve shkencore. Por gjithashtu mbuloi një varg arritjesh – dhe siguroi që kemi kaluar shumë më shumë kohë duke u përqëndruar në një krizë të re shëndetësore, sesa të festojmë faktin që të tjerët ngadalë, por me siguri po i afrohen fundit.
Një moment i tillë u arrit nga një ekip mjekësh, duke përfshirë virologun Ravindra Gupta, i cili shëroi HIV-in tek një person për të dytën herë; një arritje e bërë në vitin 2019 që u bë e njohur për publikun në muajin mars.
“Ishte një lajm vërtet i madh”, tha Gupta për CNN-in duke shtuar se “Hera e parë që ndodhi ishte gati 10 vjet më parë, dhe njerëzit nuk kishin qenë në gjendje ta përsërin, kështu që njerëzit menduan nëse kjo ishte e vërtetë apo nëse ishte një mashtrim”.
“Kjo përforcon shpresën se një kurë për HIV-in është e mundur”, tha Richard Jefferys, drejtor i projektit shkencor në Grupin e Veprimit të Mjekimit me qendër në SHBA.
Pandemia gjithashtu nxiti një vaksinë të shpejtë historikisht që rishkroi të gjitha rregullat për sa shpejt mund të prodhohej një e tillë.
“Unë mendoj se është unike”, tha David Matthews, një profesor i virologjisë në Universitetin e Bristolit.
“Është e rëndësishme të kujtojmë se në fillim të vitit nuk kishim asnjë ide rreth ndonjë lloj vaksine kundër SARS-CoV-2”, tha ai.
“Ne jemi duke hyrë në një epokë të re të zhvillimit të vaksinave,” shtoi Andrew Preston i Universitetit të Bath. Ka edhe shpresë që teknologjia mRNA e përdorur për herë të parë në disa vaksina COVID-19 mund të funksionojë kundër një numri të madh infeksionesh të tjera, përfshirë kancerin.
Dhe kriza dha gjithashtu një vlerësim të përtërirë të punës shkencore, sipas Peter Hotez, dekan i Shkollës Kombëtare të Mjekësisë Tropikale në Kolegjin e Mjekësisë Baylor në Houston. “Për herë të parë që mbaj mend, njerëzit po dëgjojnë nga shkencëtarët direkt në baza të rregullta. Dhe unë mendoj se njerëzve u pëlqen ajo që po dëgjojnë, [rreth] sesi mendojmë përmes një problemi, si bëjmë vlerësime, si reagojmë në situata të ndryshme”, tha ai për CNN-in.
“Unë mendoj se ky është një zhvillim me të vërtetë i rëndësishëm dhe pozitiv, dhe ne duhet ta ndërtojmë më tej”, shtoi ai.
Progresi sjell progres: ndërsa poliomieliti i egër u mbyt në Afrikë, Funsho i tha CNN-it, se ekipi i tij shpejt rivendosi operacionet e tyre për të luftuar COVID-19 në rajon, duke e mbrojtur atë nga virusi në një mënyrë që përndryshe do të ishte e pamundur.
Dhe kriza mund të ketë pasur implikime edhe më të thella diku tjetër. “Kjo pandemi na ndihmoi të shohim të gjithë aktorët aktualë të asaj që ne e quajmë shoqëri – të gjithë këta njerëz me uniformë, për të cilët gjithmonë flitej keq”, tha Rosling.
“Unë mendoj se po mpreh seriozitetin tonë në lidhje me atë që është një shoqëri në të vërtetë dhe llojin e solidaritetit të nevojshëm për ta mbajtur atë në funksion”, tha ai.
Ndërkohë, Rosling është i etur të nxjerrë në pah përmirësimet e qëndrueshme dhe jetësore që ndodhën në sfond.
“Trendet që formojnë dhe formojnë vërtet jetën e brezit të ardhshëm janë gjëra që nuk shfaqen kurrë në lajme”, tha ai.
Ai përmendi rritjen e aksesit në energji elektrike, rënien e vdekshmërisë në lindjen e fëmijës dhe përparimin kundër sëmundjeve, të tilla, si malaria dhe poliomieliti si burime të dritës që shkëlqenin gjatë gjithë vitit.
“Për të kuptuar se sa e mirë është bota dhe sa gjëra po përmirësohen, së pari duhet të përballeni me botëkuptimin e njerëzve dhe t’u tregoni atyre se në të vërtetë, jo, gaboni shumë”, përmblodhi ai.
“Të jesh i vetëdijshëm për progresin të bën të kuptosh se problemet që dëgjon sonte, ti i dëgjon sepse ne do të përpiqemi t’i zgjidhim ato. Problemet janë për t’u zgjidhur”, përfundoi Rosling.
“Dhe ne kemi arritur të zgjidhim problemet më të mëdha historikisht”, përfundoi ai.
