Dr. Mark Ellis, drejtor ekzekutiv i Shoqatës Ndërkombëtare të Avokatëve (IBA), me seli në Londër dhe ekspert i së drejtës penale ndërkombëtare, ka folur për punën e Gjykatës Speciale dhe arrestimet e ish-krerëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, të akuzuar për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit.
Ellis në një intervistë ekskluzive për gazetën “Bota sot”, ka thënë se ruajtja e pozicionit të Speciale si një gjykatë që i përmbahet normave ndërkombëtare të drejtësisë, do të jetë thelbësore për suksesin e saj.
Eksperti i së drejtës penale ndërkombëtare ka përjashtuar mundësinë që ish-presidenti Hashim Thaçi të arratiset nga qendra e paraburgimit në Holandë. Por, ai e sheh si të vështirë edhe lirimin me kusht të Thaçit, duke marrë parasysh shqetësimet rreth frikësimit të dëshmitarëve në të kaluarën dhe nevojën për t'i mbrojtur ata.
Ellis ka folur edhe për mbrojtjen e dëshmitarëve, duke thënë se deri më sot Specialja nuk ka bërë një punë të madhe në këtë fushë, marrë parasysh incidentet me publikimin e emrave të dëshmitarëve.
Mark Ellis ka paralajmëruar se mund të ketë aktakuza të reja nga kjo Gjykatë.
Intervista e plotë:
“Bota sot”: Si i komentoni aktakuzat për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit nga Gjykata Speciale ndaj Hashim Thaçit, Kadri Veselit, Jakup Krasniqit dhe Rexhep Selimit?
Mark Ellis: Dhomat e Specializuara të Kosovës (KSC) përfaqësojnë përpjekjen e katërt nga bashkësia ndërkombëtare për të ndjekur penalisht krimet e luftës dhe veprat e tjera penale në lidhje me shkeljet e kohës së luftës dhe pasluftës në Kosovë. Gjykata e mbështetur nga OKB për ish-Jugosllavinë, ICTY, ndoqi penalisht pesë çështje në lidhje me luftën e Kosovës. Në bankën e të akuzuarve ishin zyrtarë nga pala serbe dhe UÇK-ja.
Me aktakuzat dhe arrestimin e figurave kryesore politike në qeverinë e Kosovës për krime lufte të kryera gjatë luftës dhe pasojave të saj, si Dhomat e Specializuara të Kosovës, ashtu edhe populli i Kosovës kanë ndërmarrë hapa të rëndësishëm në respektimin e ligjit ndërkombëtar.
Provat e krimeve të luftës të kryera nga udhëheqja e UÇK-së duket se janë bindëse. Por, tani kemi hyrë në një proces ligjor që kërkon që të pandehurit të konsiderohen të pafajshëm nëse nuk shpallen fajtorë.
Janë dashur gati 10 vjet që të fillojë procesi i llogaridhënies. Ky është hapi i parë për të siguruar që nuk do të ketë ndëshkim për krimet e luftës të kryera gjatë luftës në Kosovë. Komuniteti ndërkombëtar i ka mirëpritur aktakuzat pasi kjo sjell shpresë për mijëra viktima të luftës në Kosovë, të cilët kanë pritur për më shumë se dy dekada për të zbuluar të vërtetën.
Sidoqoftë, ekziston ende një farë shqetësimi në lidhje me drejtësinë e procedurave të Dhomave të Specializuara të Kosovës. Për shembull, përfaqësuesi i SHBA-së Eliot Engel (New York), kryetar i Komitetit të Dhomës për Punët e Jashtme, shprehu "shqetësime serioze" rreth mënyrës se si KSC & SPO po kryente mandatin e saj, duke thënë se "duket se po funksionon si një gjykatë etnike - një që ndjek vetëm shqiptarët që pretendohet se kanë kryer krime."
Ruajtja e pozicionit të saj si një gjykatë që i përmbahet normave ndërkombëtare të drejtësisë do të jetë thelbësore për suksesin e saj.
“Bota sot”: Për ish-presidentin Thaçi, kryeprokurori i Prokurorisë Speciale të Hagës, Jack Smith, në letrën e tij drejtuar Gjyqtarit të Procedurës Paraprake, Nicola Guillou, ka parashikuar se mund të dënohet me burgim të përjetshëm. Si e shihni këtë?
Ellis: Është e saktë që në bazë të nenit 44 të Ligjit Nr. 05 / L-053 të KSK-së, një person mund të dënohet me një dënim maksimal të burgimit të përjetshëm. Sidoqoftë, kjo nuk ka gjasa të ndodhë nëse gjykimet e kaluara të krimeve të luftës janë një tregues. Dënimet e shqiptuara mesatare në ICTY dhe ICTR ishin afërsisht 11 vjet. Dënimet me burgim të përjetshëm janë mjaft të pazakonta për gjykatat ndërkombëtare. ICTY ka vendosur dënime të përjetshme në më pak se 10 raste deri më sot. Ndërsa ICTR ka vendosur më shumë, autorët e krimeve të shpallur fajtorë për vrasje zakonisht përballen me dënime prej rreth 30-50 vjetësh. Për ICC edhe më pak. Për shembull, në vitin 2019, ICC e shpalli Bosco Ntaganda fajtor, për 18 akuza për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit, mes tyre vrasje dhe vrasje në tentativë, përdhunim, skllavëri seksuale, përndjekje, transferim të detyrueshëm dhe dëbim. Ntaganda u dënua me 30 vjet burgim. Nga ana tjetër, gjykatat hibride si Dhomat e Jashtëzakonshme në Gjykatat e Kamboxhias (ECCC) kanë qenë shumë "më të ashpra" në dënimin e tyre, duke dënuar ish-udhëheqësit e Khmer me burgime të përjetshme për krime kundër njerëzimit.
Është e rëndësishme të kujtohet se KSC funksionon brenda sistemit juridik të Kosovës, i cili shikon Kodin Penal të Kosovës për të përcaktuar kohëzgjatjen e dënimeve. Sipas Kodit Penal të Kosovës, dënimi për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit dhe gjenocid, varion nga një burgim prej minimum 15 vjet në një maksimum me burgim të përjetshëm. Kështu, duke marrë parasysh akuzat kundër z. Thaçi, dënimi me burgim të përjetshëm është i mundur, por për mendimin tim, jo i mundshëm.
“Bota sot”: Në Kosovë ka zëra se procesi gjyqësor ndaj Thaçit dhe të tjerëve, mund të zgjas deri në 10 vjet. Sa mund të zgjas ky proces, sipas jush?
Ellis: Kohëzgjatja e çdo gjykimi penal varet nga kompleksiteti i tij, procesi i apelimit dhe efikasiteti i përgjithshëm i procesit të gjykimit. Është gjithashtu e rëndësishme të merret parasysh kompleksiteti i dukshëm i krimeve ndërkombëtare. Gjyqet penale ndërkombëtare zakonisht përfshijnë shumë viktima dhe kriminelë. Krimet kanë tendencë të ndodhin në një zonë të gjerë gjeografike dhe për një kohë të gjatë.
Sidoqoftë, përkundër kompleksitetit të këtyre krimeve, ka një lëvizje drejt gjykimeve më të shkurtra në gjykatat ndërkombëtare. Për shembull, gjyqi mesatar i ICTY zgjati 176 ditë. Sidoqoftë, ICC nuk ka dalë aq mirë. Në ICC, Jean-Pierre Bemba bëri paraqitjen e tij të parë para Tribunalit në 2008. Gjyqi i tij filloi në 2010 dhe zgjati katër vjet. Dy vjet të tjera kaluan para se Dhoma Gjyqësore ta shpallte atë fajtor në 2016 dhe dy vjet të tjera para se Dhoma e Apelit ta lirojë atë përfundimisht në 2018. Ai kështu ishte në paraburgim për gati një dekadë. Gjykimet e tjera në ICC ishin me gjatësi të ngjashme. (p.sh., gjykimet e Thomas Lubanga Dyilo zgjatën nga marsi 2006 deri në dhjetor 2014, Mathieu Ngudjolo Chui u gjykua nga 2008 në 2015).
Në fund, Dhomat e Specializuara të Kosovës, do të marrin aq kohë sa është e nevojshme, nën mandatin e tyre, për të përfunduar gjyqin, pavarësisht nga gjatësia.
“Bota sot”: A ka gjasa që ish-presidenti Thaçi të arratiset, pasi të njëjtën frikë e kishte edhe vet kryeprokurori Smith?
Ellis: Z. Thaçi u dorëzua vullnetarisht në Gjykatën Speciale dhe tani po mbahet në një qendër paraburgimi në Holandë. Nuk ka absolutisht asnjë gjasë që ai të arratiset, dhe as z. Thaçi nuk dëshiron ta bëjë këtë. Ai ka deklaruar shpesh, dhe publikisht, se dëshiron të mbrohet kundër akuzave.
“Bota sot”: Sa janë shanset që Thaçi dhe të tjerët të gjykohen si të lirë me kusht?
Ellis: Po përgjigjem nëse Thaçi do të lirohet nga paraburgimi gjatë gjithë gjykimit.
Nuk ka praktikë të themeluar të KSC-së në lidhje me lirimin nga paraburgimi gjatë gjykimit. Megjithatë, duke marrë parasysh shqetësimet rreth frikësimit të dëshmitarëve në të kaluarën dhe nevojën për t'i mbrojtur ata, duket shumë e vështirë që z. Thaçi të lirohet nga paraburgimi për sa kohë zgjat gjykimi.
“Bota sot”: A duhet të ketë mbrojtje shtesë për dëshmitarët e Speciales dhe sa mund të jenë të rrezikuar ata?
Ellis: Mbrojtja e dëshmitarëve është një nga çështjet kryesore me të cilat përballet KSC pasi dëshmitarët u frikësuan në gjykimet e mëparshme të lidhura me luftën e Kosovës. Garantimi i sigurisë për dëshmitarët e mbrojtur që dëshmojnë për krimet e kryera gjatë luftës në Kosovë ka qenë një problem për të gjitha institucionet - ICTY, UNMIK, EULEX dhe gjykatat nacionale në Serbi dhe Kosovë.
Komuniteti ndërkombëtar ka kritikuar vazhdimisht Kosovën në lidhje me mbrojtjen e dëshmitarëve. Sipas ish-prokurores së ICTY, Carla Del Ponte “hetimi i luftëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës u duk se ishte më zhgënjyesi nga të gjitha hetimet e bëra nga ICTY. […] Dëshmitarët ishin aq të frikësuar dhe të trembur sa madje kishin frikë të flisnin për praninë e UÇK-së në disa zona, për të mos përmendur krimet aktuale. […] Ata për të dëshmuar duhej transferuar në vende të tjera me të gjithë familjet e tyre dhe shumë shtete nuk ishin të gatshme t'i pranonin ato."
Në vitin 2014, Parlamenti Evropian deklaroi se "[ka] shqetësime për fushën e kufizuar të kornizës së mbrojtjes së dëshmitarëve në Kosovë, e cila është veçanërisht e rëndësishme në rastet e profilit të lartë dhe u bën thirrje shteteve anëtare të BE-së të rritin bashkëpunimin në lidhje me zhvendosjen e dëshmitarëve. ”
Një studim i botuar në vitin 2015 nga Qendra për Kërkime, Dokumentime dhe Publikime me qendër në Prishtinë, gjithashtu tregoi se dëshmitarët përballen me rrezikun për tu larguar nga shoqëria.
Clint Williamson, një ish i dërguar i posaçëm amerikan për krimet e luftës, i cili udhëhoqi hetimin e Kosovës, i cili formoi bazën për akuzat e përmendura citoi "shqetësimet në lidhje me frikësimin e dëshmitarëve dhe përpjekje të tjera për të penguar hetimin, dhe se ka indikacione që kjo ka vazhduar".
Themelimi i KSC-së në Hagë supozohej të kapërcejë problemin e mbrojtjes dhe frikësimit të dëshmitarëve. Kjo është një arsye pse gjykatat hibride si KSC janë një instrument shpresëdhënës për të siguruar pronësinë lokale, ndërsa sjellin sigurinë e personelit ndërkombëtar dhe burimeve në gjykimet penale ndërkombëtare, duke përfshirë një sistem efektiv të mbrojtjes së dëshmitarëve. Sidoqoftë, deri më sot KSC nuk ka bërë një punë të madhe në fushën e mbrojtjes së dëshmitarëve. Incidentet e fundit, përfshirë publikimin e emrave të dëshmitarëve, kanë treguar se mbrojtja e dëshmitarëve do të vazhdojë të jetë një çështje e rëndësishme për KSC. Ky dështim duhet të korrigjohet. Mbrojtja e dëshmitarëve do të jetë thelbësore për të siguruar administrimin e drejtësisë.
“Bota sot”: A mund të priten arrestime të reja nga Gjykata Speciale?
Ellis: Praktika e Dhomave të Specializuara dhe Zyrës së Prokurorit të Specializuar nuk ka qenë zbulimi publik i detajeve në lidhje me aktakuzat e mundshme ose aktuale. Gjykata ka hetuar në heshtje për vite me radhë, me punën e saj duke u theksuar me njoftimin e fundit të padive dhe fillimin e gjykimeve paraprake.
Kohët e fundit SPO njoftoi se po "kryente operacione të vazhdueshme në Kosovë". Kështu, ka shumë të ngjarë që të ketë aktakuza shtesë që do të shpallen në të ardhmen.
