Kolonës së përgjumur fërfëlliza u binte fytyrës, anash i rrihte bora, prapa i ndiqte armiku. Mbulojë kishin qiellin, shtrojë tokën e ngrirë. Askush nuk dinte ku shkonin, kush i priste dhe kush do t'i mbronte. Turmat e pafundme të dëbuar nga qyteti, iu qepën bjeshkëve të larta, të frikshme me zymtësinë, të pakapërcyeshme me ashpërsinë. Ec e ec e shtrojerë askund. Bora e fërfëlliza nuk pushonin. U kërcisnin zorrët nga uria, u rëndoheshin qepallat nga pagjumësia, u çahej zemra nga pikëllimi. Mëshirë nuk tregoi as njeriu, as natyra. Zoti heshti ato ditë. Engjëjt qanin me lot të ngrirë...
-Mami, kthehemi në shtëpi! - e përgjëronte vogëlushi nënën. Mezi i hapte buzët nga të ftohtët që ia kishte shtangur nofullën.
-Do të kthehemi, shpirti im! -ia kthente nëna, e pafuqishme t'ia sqaronte se shtëpinë ua dogjën.
- Babi, ku është? -vazhdonte vogëlushi pyetjen tjetër.
Nëna as këtë përgjigje s'mund t'ia kthente. Babin e ndalën në të dalë të qytetit, e skajuan në një hendek me burra të tjerë. Pasi bënë një copë rrugë dëgjuan breshërinë e pushkëve automatike prapa tyre.
Mediat flisnin për shpërngulje biblike, por jo drejt tokave të premtuara. E shpërngulnin popullatën nga shtëpitë e tyre drejt së panjohurës, i nxirrnin në trotuar dhe ua jepnin kahen e hiçit. U thanë t'ia mbathin nga sytë këmbët, pa busull, pa kokë. Përralla pastaj rrëfen: na ishte një bari i mirë, që i printe kopesë në ditë të vështirë. Ujqërit gëlonin gjithandej. Një ditë shpërtheu një furtunë e paparë, kopeja u shpërnda, bariun e ngujuan në shpellë. Zemra i pikonte për kopenë që do t'ia hanin ujqërit. Kujtoja pjesë të përrallës. Nuk më kujtohej fundi. Dhe nuk ishte kohë përrallash, ishte kohë kataklizmash.
Shënoja në notesin tim këto përsiatje nga kronikat e radiostacioneve. Shkëpusja dialog nga bisedat e kolonave të shurdhra.
Atë vit pranvera erdhi e qullur dhe e ftohtë. Koha na e pati me të pabesë. Askush nuk merrej me asgjë. Ia mbërthenim sytë televizorit, ia afronim veshin transitorit, i kapërdinim lajmet që përsëriteshin tërë ditën, për të vazhduar të nesërmen prapë nga mëngjesi. Ndonjëherë flisnim me fqinjin, duke i rënë gjithnjë një teli. “Si do të bëhej halli ynë?” Përgjigje nuk merrnim as nuk kthenim.
Në qytet bombardimet nuk reshtën. Emocionet i ndrydhnim, sepse frika nga e papritura na i këpuste shpresat. Në mëngjesin e ditës së tretë apo të katërt, nuk më kujtohet saktësisht, rolet ndryshuan. Tanët ecnin kokulur e pikëllueshëm, të dëbuar nga shtëpitë e apartamentet e tyre, nga i nxirrte me britma policia e njësitë speciale.
Refugjatët morën një bohçe me gjëra të domosdoshme. Të paktë ishin ata që mbanin valixhe të mëdha. Por dikur i linin në rrugë, sepse s'mund t'i zvarrisnin tutje. Rruga ishte e gjatë, e pafundme. Ecnin me veshje të vajtueshme, bënte ftohtë fundmarsi, kurse ata dilnin me rroba të holla, disa me pantofla dhome. Kur i shihje, të dukej sikur niseshin në piknik, por fytyra nuk ua thoshte këtë gjë, ata niseshin drejt hiçit, drejt së panjohurës që i paralizonte. Dilnin grupe të dëbuarish, grumbulloheshin në trotuar, shihnin me pikëllim e të frikësuar tutje si të kërkonin ndihmën a mëshirën e dikujt. Pastaj nisnin britmat e policëve, që i urdhëronin të marshonin tutje. Fëmijët nuk e kuptonin ku shkonin, as pse i dëbonin në freskun e mëngjesit. Disa kundërshtonin, por prindërit e tyre i tërhiqnin zvarrë, të tjerët ua mbyllnin gojën që të mos qanin. Një kolonë e përzishme të dëbuarish, që rritej nga prurjet e rrugicave, mori rrugën nga qendra e qytetit drejt periferisë. Kolona shtohej si përroskat kur derdhen në lumë, radhët çrregulloheshin, por sërish dikush i vinte në binarë.
Banorët e kombit të tyre nga dritaret e apartamenteve e ndiqnin të heshtur e me kureshtje kolonën e pafundme, sikur shikonin filma në ekran të madh për shpërnguljen e hebrenjve. Skenat ishin surreale: burra, gra, fëmijë e pleq ulokë zvarriteshin tutje para dritareve të apartamenteve. Shumica në kolona të përzishme nuk bëzanin, ndonjë kollë fëmijësh pas vajit të ngulfatur, ndonjë ofshamë plake që çapitej në kolonë dhe hapat e çrregullt që e thyenin heshtjen e përgjithshme.
Një grua me flokë të kreshpëruar, nga dritarja e katit përdhes, iu drejtua turmës me mllef: -E kërkuat NATO-n, ja ku e keni!
Pastaj nxori gishtin e mesëm para. Gruaja tjetër nga dritarja përbri na e mati krahun, apo na i dha munxët, duke e mbyllur dritaren me zhurmë. Nga turma askush nuk merrej me të, edhe pse të gjithë e dëgjonin. Ata na shikonin nga lart. Tanët poshtë banesave morën rrugën e madhe. Kolonë më të gjatë e më të përzishme nuk kam parë në jetën time. Kontrasti në mes nesh e tyre: ata shikonin nga dritarja në ngrohtësinë e dhomës, ende në pizhame, ne ecnim rrugës së madhe me një bohçe në duar apo pa asgjë, pizhamet i lamë në fund të krevatit, pantallonat i veshëm mbi pizhame, sepse nuk na dhanë kohë t'i hiqnim. Sa hap e mbyll sytë na lanë pa asgjë. Si nuk u dëgjua asnjë foshnjë të qante, si nuk bëzajti asnjë kalama, që ecte përbri nënës a motrës, si nuk fliste askush me askënd. Ecnim në marrëveshje të heshtur. Tërhiqnim këmbët zvarrë, por re pluhuri nuk ngrihej, na dëbuan nga shtëpitë, duke na nxjerrë në rrugë të madhe, ndërsa nuk e dëgjova asnjë ngashërim gruaje. Më vinte të çirresha në kupë të qiellit nga mllefi e zemërimi, por e dija se aty do të vulosja fatin tim, mbase edhe fatin e ndonjë tjetri bri meje. Policët rrinin anash me kallash në duar, të gatshëm për të ndëshkuar ata që do të mbeteshin prapa. Shoku pranë meje ma shtrëngoi dy herë llërën sikur ta ndiente se do të bëja ndonjë gomarllëk. Ecja i mpirë me hapa somnambuli. Shihja zverkun e fuqishëm të një burri me një foshnjë në supe, me ndiqte me sy koka e mbështjellë me kësulë foshnjash: as nuk qeshte dhe as më jepte shenjë se më shihte.
