BOSTON MA : Një libër himnesh fetare libri i botuar në 1640, besohet të jetë libri i parë i shtypur ndonjëherë në atë që është tani thirret Shtetet e Bashkuara, libër ky që mbasi doli në ankand, thuhet se i ka sjell Kishës Katolike në Boston më shumë si 30 milion dollar.
Vetëm 11 kopje të librit Psalmi Bay mbijetuan në shkallë të ndryshme të tërësisë. Dhe ato u gjenden në bibliotekën e Kishës së Vjetër të Bostonit Jugor, e cila kishte autorizuar shitjen e një prej dy kopjeve të saj, nga kompania Sotheby.
“Është një libër spektakolarë, padyshim, një nga librat më të rëndësishme në historinë e këtij kombi”, citohet të ketë thënë Nancy Rev. Taylor, ministre e lartë dhe CEO i kishës Kisha e Vjetër të Bostonit Jugorë, e cila është themeluar në vitin 1669.
Ku presidenti Samuel Adams ishte një anëtar i saj, dhe Benjamin Franklin është pagëzuar në atë kishë.
Në një kohë, Kisha, kishte në pronësi për të pesë kopjet të cilat ishin 6-nga-5-inch, çdo libër himnesh fetarë. Njëra prej tyre origjinale është në Bibliotekën e Kongresit, një tjetër në Yale University dhe një i tretë në Universitetin Brown.
Zonja Taylor thotë se kisha votuar për të shitur njërin prej dy kopjeve të saj të mbetura, të dyja në “gjendje të shkëlqyer” – mbasi ruhet origjinaliteti dhe shtohen të ardhurat e Kishës, sonë.
Ato sipas saj do të shtojnë zërin tonë në përgjithësi si një kishë e të krishterëve progresive” për rritjen e granteve të saj, ka thënë Nancy Rev Taylor, ministre e lartë dhe CEO i kishës Kisha e Vjetër të Bostonit Jugorë.
Libri "Psalmi Bay" u botua në Kembrixh, Massachusetts, nga udhëheqësit puritanë në koloninë e Gjirit të Masaçusetsit. Ai erdhi vetëm 20 vjet pasi Pelegrinët zbarkuan në Plymouth.
Dhe, është një Libër himnesh fetare, i cili ishte menduar të jetë një përkthim besnik në anglisht i Psalmet origjinale hebraike – ku puritanët besohet perifrazojnë thëniet e përzgjedhura që do të komprometonte shpëtimin e tyre.
1700 kopje u shtypën në një shtypshkronjë në Londër, për t'ju dërguara në kishat në Angli. Nga këto libra në një faqe të “zverdhur” të bie në sy titulli i stolisur me ngjyra dekorative, ku thuhet: “Booke Whole e Psalmes, e përkthyer besnikërisht në versionin anglezë.”
Në fund, ai thotë: “Imprinted 1640”.
Historianët besojnë se një almanak(kalendar biblik) mund të ketë ardhur i shtypur para Librit Psalmi Bay. Por Mark Dimunation, shefi i librave të rralla dhe të koleksioneve të veçanta në Bibliotekën e Kongresit, thotë almanaku ishte më shumë një pamflet ose me një Format të Madh, sesa një libër.
Asnjë kopje e këtij Almanak, thuhet se nuk ekziston sot. Mirëpo, ai vë në dukje se në Amerikë, në përgjithësi, librat u shtypën në atë që është tani Meksika, qysh në fillim të vitit 1539.
Libri Psalmi Bay, është “një pjesë portreti dhe është fillimi i Librit të Amerikës, së shkolluar,” tha Dimunation: “Poezia amerikane, spiritualiteti amerikan dhe faqe të shtypura në të gjitha llojet e kombinuara, do të gjejnë veten të vendosur në një vëllim të vetëm.”
Ai ka thënë po ashtu se : “Ka edhe diçka shumë më modeste dhe për të u përulur në lidhje me këtë pjesë, e cila e bën të gjitha mbijetesën e saj më të jashtëzakonshme,”, duke vënë në dukje se ky është himn siç ishin librat e parë utilitare”. tha ai.
Herën e fundit një kopje e këtij libri erdhi në një ankand prestigjioz në vitin 1947, dhe është shitur për një çmim rekord prej atij ankandi, me çmimet më të larta të asaj kohe 151,000 dollar. Në atë kohë, ajo tejkaloi çmimet në ankand, edhe me Bibël Gutenberg, Folio Parë e Shekspirit dhe John James Audubon “Zogjtë e Amerikës”.
Ndeërkohë, që Libri "Psalmi Bay" thuhet se ka sjellë më shumë se 15 milionë dollarë në çdo ankand. Një nga njëmbëdhjetë të kopjeve të “mbijetuara” të “Librit Psalmi i Bregut – Bay Psalm Book”, – është libri i parë i shtypur në atë që është tani në Shtetet e Bashkuara, dhe në botë konsiderohet si një nga librat më të vlefshme- dhe më të vjetër në planet.
Libër ky i cili thuhet se do të jetë në funksion publik në dyqanin e shitjeve të gjerave me vlera të mëdha, nyqanin Sotheby, i cili është në New York City. Libri u shit në një ankand që filloi me më shumë se 15 milionë dollarë, për çdo ankand.
Kopja origjinale e këtij libri është një nga dy veprat e asaj kohe që përkiste Kishës së Vjetër të Bostonit të Jugut, e cila ngjalli polemika të ashpra shtatë vjet më parë me vendimin për të shitur librin në mënyrë që të paguajnë për mirëmbajtjen e Kishës në ri-ndërtimin e saj aktual.
Pas ankandit në Nju Jork, libri udhëtojë për në Filadelfia, Çikago, Los Angeles dhe Dallas, përpara se të kthehej për t'u vendosur në një ekspozitë publike në Nju Jork, për në javën e Ditës së Falënderimeve – Thanksgiving .
“Librit Psalmi i Bregut – Bay Psalm Book” , kopjet e të cilit janë të shtypura në një botim origjinal arritën në 1700 në Kembrixh në vitin 1640 nga Stephen Daye,i cili e kishte menduar atë si një libër që parafrazohej ngushtë nga hebraishtja origjinale, ose si ajo e puritanënve e sjellë nga Anglia, dhe u miratua shpejt nga pothuajse çdo besimtarë i krishterë në Masaçusets.
Prej atëherë thuhet se :”Nuk ka shembull tjetër që ky libër është shfaqur në ankand që nga viti 1947, kur ai libër shitet për një çmim të shumëfishtë, por jo më “shumë” se çmimet për Biblën Gutenberg dhe Folio e Parë, e Shekspirit”, sipas Sotheby.
“Libri Psalmi i Bregut – Bay Psalm Book”, është një gjë e rrallë dhe mitike,” citohet të ketë thënë David Redden , kryetari i Biblotekës Kombëtare, departamentit të ankandeve të librave me vlerë në SHBA, në një deklaratë duke shtuar se : “Megjithatë, ky libër që është sot, dhe ka mbijetuar duhet theksuar se është një libër modest nga të paktët të shtypura në botën e librit amerikanë, por është një libër për të personifikuar vlerat që krijuan kombin tonë, pikërisht Liria politike, dhe Liria fetare”, ka thënë Redden.
Për këtë duhet cekur se Kisha e Vjetër e Jugut, e themeluar në vitin 1669, ka një histori të lavdishme në mënyrë të barazvlefëshme, duke përfshirë, miq dhe kundërshtarë, gjyqet ndaj “shtrigave”, pagëzuar nga Benjamin Franklin dhe mbajtjen e takimeve që çuan në krijimin e Boston Tea Party.
100 vjet më pas ka dalë libri i parë Shqip - "Meshari" i cili është më shumë se 300-vjeçar - Ai është i njohur si "Meshari" i Gjon Buzukut, dhe është edhe një nga librat më të vjetër të shtypur në botë, në gjuhën Shqipe.
Meshari i Gjon Buzukut është libri më se 300 vjeçar shqiptarë një nga librat më të vjetër në botë, i gjuhës shqipe.
Më 1740 atë e zbuloi i pari në Bibliotekën e Propaganda Fides, afër Romës, "Mesharin" e don Gjon Buzukut (1555) Ipeshkvi i Shkupit Imzot Gjon Nikollë Kazazi nga Gjakova. Gjithë gëzim për këtë gjetje, ai njoftoi Gjergj Guxetën në Palermo të cilit i dërgoi një kopje.
"Meshari" mendohet të jetë shtypur në Venedik me alfabetin latin, duke shtuar disa shenja cirilike për tingujt në shqip. Ky zbulim bëri bujë të madhe, sepse është libri i parë në gjuhën shqipe.
Ky zbulim mbeti ne heshtje për më tepër se një shekull, deri më 1909, kur e rizbuloi arbëreshi Pal Skiroi, në Bibliotekën e Vatikanit në Romë, ku gjendet edhe sot me shënimin Katalogu: R.G.Liturgia III, 194.
Më 1932 libri u fotokopjua në tri kopje, njëra nga të cilat gjendet ne Bibliotekën Kombëtare Shqiptare ne Tirane.
Me 1968, gjuhëtari i shquar shqiptar Eqerem Çabej, botoi studimin shkencor te veprës së Buzukut të shoqëruar me studimin për gjuhën dhe meritat e autorit. Ekspozimi i veprës origjinale për herë të parë në Shqipëri u arrit në kuadrin e 100-vjetorit të pavarësisë, në Bibliotekën Kombëtare në Tiranë.
Ashtu siç është sot, ka 188 faqe, ku i mungojnë 16 faqet e para, por edhe disa të tjera në mes. Kështu që, duke mos pasur as kopertinë, as faqen e parë, nuk dimë as titullin e tij të vërtetë dhe as vendin e botimit etj.
Është kjo fatkeqësi apo fatmirësi, s’mund ta themi dot, thonë studiuesit shqiptar.
Ndoshta, sipas tyre po ta kishte kopertinën ose faqen e parë, libri mund të ishte zhdukur, sepse, me sa duket, ka qenë ne listën e atyre librave që kanë qenë ndaluar.
Po sipas studiuesve thuhet se : "Kështu që janë zhdukur nga qarkullimi të gjitha kopjet e tij dhe mbeti vetëm kjo që është e gjymtuar. Kjo ndoshta, është arsyeja që ajo sot gjendet vetëm në dy kopje, të fshehura e të harruara që i ka shpëtuar syrit të inkuizicionit. Kopja që gjendet me sa duket ka qenë përdorur shumë. Veç fletëve të grisura, në shumë faqe anash ka shënime e emra priftërinjsh që, me sa duket, e kanë pasur nëpër duar "Mesharin".
Pra duke iu referuar këtyre studimeve mësojmë se Don. Gjon Buzuku, është autori i parë i njohur deri më sot i letërsisë shqiptare, shqipëruesi i një libri kishtar, që është quajtur “Meshari” (1555).
Libri i tij "Meshari", është vepër që cilësohet si vepra letrare më e vjetër shqipe e botuar dhe ruajtur deri sot.
Don Gjon Buzuku ishte prift katolik për nga besimi, famullitar i një kishe në Shqipërinë Veriore, jo aq larg nga vendi i botimit. Për autorin, nga ishte, ku punoi, mbi ç’baza arriti ta shkruante e ta botonte librin e vet, janë pyetje që ende nuk kanë gjetur një përgjigje të plotë, nga studiuesit.
Mirëpo, për çka kemi lexuar deri tani veçse dimë ndonjë gjë të paktë, për jetën e autorit, për vështirësinë që hasi, për punën, qëllimin dhe kohën kur e shkroi ose e botoi veprën e vet.
Duke lexuar, shkrimtar e studiues të kohës, mësojmë vetëm nga parathënia e librit dhe gjuha e tekstit: “Doni Gjoni, i biri i Bdek Buzuku”, ishte prift katolik për nga angazhimi religjioz, i Malësisë së Mbishkodrës, dhe mendohet të ketë qenë nga Kraja.
Meshari 300 vjeçar me rastin e 100 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë, iu dhurua nga Biblioteka e Vatikanit, përkohësisht Shqipërisë, në kuadrin e aktiviteteve dhe u vizitua nga më shumë se 100 mijë vizitorë nga të katër anët e Shqipërisë, Kosova viset shqiptare dhe shqiptarët e Diasporës.
