Autor i një gjerdani të gjerë veprash letrare e publicistike, i mirënjohur sidomos për brezin e lexuesve të moshës mesme dhe të tretë, të cilët këtë krijues e kanë ndjekur që nga fillimet e tij, si gazetar e publicist, poet e shkrimtar, Bajram Sefaj, ka bërë emër veçmas me reportazhet e bukura nëpër revista e gazeta dhe në ekranin e vogël televiziv, ku ka lënë gjurmë të forta e të rëndësishme për historikun e krijimtarisë radiotelevizive të Kosovës, si njëri nga pionierët e këtij mediumi. Veçantia e shkrimeve publicistike të Bajram Sefajt është e theksuar në dy plane: estetik dhe etik, që realizohen në shembullin e modeleve më elitare të publicistikës shqipe, prandaj e ka të merituar epitetin e mjeshtrit prijatar. Është e rëndësishme të dihet se, në kulmin e angazhimeve krijuese, ndodhiqë regjimi i Millosheviqit të aplikonte masate dhunshme ndaj RTV të Prishtinës dhe të përjashtonte nga puna profesionistët më të mirë, ndër ta edhe Bajram Sefajn, i cili, për t’iu shmangur ndjekjes, arratiset në Francën e aseve botërore të lapsit, që ishte dhuratë e madhe për vazhdimin e jetës dhe të punës krijuese.
*
Ndonëse i arratisur nga halli, jeta në Paris për Bajram Sefajn është fatbardhësi, sepse vazhdon punën krijuese dhe realizon disa nga veprat e tij më të mira, ku bën pjesë edhe ky dorëshkrim me mbresa udhëtimi nga Portugalia, Istria, Shqipëria, Ulqini, Nju-Jorku. Me shkronjat e para të këtyre vendeve autori e ka sajuar titullin e librit “PISHUN”, që është një gjetje e thjeshtë, por e bukur, interesante dhe e veçantë, sikurse edhe përmbajtja e pesë kapitujve të librit. Kjo tregon se Bajram Sefaj është një mjeshtër i vërtetë i gjetjeve interesante të formës dhe përmbajtjes së krijimeve, një vrojtues i spikatur i veçantive dhe i trajtimit të tyre, që të gjitha shkrimet i karakterizon përkushtimi maksimal për mbresëlënie sa më efektive tek auditori. Kjo është shenja thelbësore autoriale në të gjitha llojet e shkrimeve. Duke lexuar dorëshkrimin “PISHUN” m’u kujtua një vjershë për fëmijë e Sefajt: “Letra e Donës nga Mareci” (“Rilindja për fëmijë” 22.08.1989, f. 4-5), e cila, ndonëse është një krijim artistik në vargje, mbrun elemente të udhëshkrimit: Dona shkruan letër nga fshati Marec dhe poeti sqaron: “Është ky fshat/ larg as ngat/ shtrihet lart/ shpat më shpat” dhe, në vazhdim, me gjithsej 8 fjalë, e jep portretizimin e plotë të fshatit: “Therra, kaça/ kulumbri/ keca, edha/ dhe - shumë dhi”. Një përshkrim i plotëkuptimtë, mbresëlënës, për realitetin e fshatit. E theksuam këtë vjershë për të ilustruar pikëpamjen vetjake shkrimore të autorit, i cili di të fiksojë mbresën përmes faktesh të zgjedhura dhe domethënëse për temën që e trajton. Prandaj, lexuesi kënaqet me rrjedhën e pastër e të pasur rrëfimtare dhe me përmbajtjen e angazhuar mësimore, që shijohet mirë dhe lehtë, pa pasur nevojë për kallauz!
Këtë lexuesi do ta vërtetojë edhe me librin “PISHUN”, që hapet me mbresat nga Lisbona, aty ku lumi Tejo derdhet në Atlantik. Autori ka në shënjestër disa porte të këtij vendi. Pse portet? Sepse profesionisti me përvojë të gjatë dhe i pasionuar për t’i eksploruar atraksionet më karakteristike të botës që na rrethon, Portugalinë e zgjedh për dy arsye: të kaluarën pak të njohur historike portugeze dhe, e dyta, sepse ky vend ndër të parat shtete të Evropës e ka njohur pavarësinë dhe sovranitetin e Kosovës. Autori e nis udhëtimin në Porto, për të vazhduar në Lisbonë, kryeqytetin e poetit më të madh portugez Fernando Pessoa, që Bajrami i Prishtinës ia ndjek hijen: e nis ditën me kafenë e mëngjesit që e pi “gju më gju me Pessoan”, mu në lokalin ku poeti Pessoa dikur e pinte kafenë e mëngjesit! Zhbirimet e këtilla, jashtëzakonisht atraktive dhe kërshëruese, për lexuesin janë të panumërta, në çdo faqe të librit, që vërtet të impresionojnë, sepse, nga mbresat e Sefajt, lexuesi ndihet sikur është duke shëtitur nëpër Lisbonë dhe duke i parë me sy bukuritë dhe pasuritë madhështore materiale e shpirtërore portugeze. Interesimeve të Sefajt nuk i shpëton as prania e shqiptarëve në kryeqytetin e Portugalisë dhe gjen Fatmir Alijajn nga Dukagjini i Kosovës dhe Filomena Maria Martins Tavares da Silva, që përbëjnë një histori të jashtëzakonshme dashurie e jete nga më të rrallat, si në përralla, që Bajram Sefaj e tregon me mbresa impresive, që shpalosen si tregime të mirëfillta artistike.
Kapitulli i dytë - Istria e Kroacisë, që autori e viziton përsëri, pas një çerek shekulli, por njësoj i entuziazmuar, sepse e lidhin mbresa të jashtëzakonshme të mëhershme, nga Kroacia e monumenteve të jashtëzakonshme, siç është në Dubrovnik fortesa Lovrijenac, mbi portikun e së cilës shkëlqen thënia: “Non bese pro toto libertas venditur auro” (Për tërë arin e botës nuk shitet liria!”). Tri dekada më parë monumentet e Dubrovnikut Sefaj i quan “Drita e syve!” (“Rilindja” 18.08.1998, f. 11), ku bën pjesë edhe kulla tremijëvjeçare Vespazion, që është emblemë e Pulës, sepse amfiteatri i saj bën pjesë në bukuritë e rralla të botës dhe është e mirënjohur për Festivalin tradicional të filmit. Autori shkon në Pulë me rastin e 62-të të mbajtjes së Festivalit Pula 2015, të cilin e trajton me nostalgji, duke krahasuar rrjedhën e kohës dhe ndryshimet nga festivali i para 30 vjetëve, kur Sefaj me mbresat e tij joshte lexuesit e Kosovës, duke i informuar për bukuritë e rralla të arenës dhe ndodhive përrallore të manifestimit më të madh ballkaniktë filmit. Ndonëse koha ka ndryshuar, Istria mbetet e bukur dhe interesante, sikurse edhe e gjithë Kroacia, e cila, pas shkëputjes nga fede-rata jugosllave, i është rikthyer seriozisht traditës së vet autoktone.
Pas qëndrimit përrallor, me kënaqësi të shumtadisaditore në Pulë, ku “çdo gur, çdo mur, çdo dru, çdo gjë është punë artistike’, mbresat ngatërrohen gjatë rrugës së kthimit, e cila autorit i del “dardhë me bisht” dhe heq të zitë e ullirit derisa arrin në Shkup e në Prishtinë. Autori e quan “udhëtim i keq, i mbrapsht, i mallkuar...”, dhe e përfundon shkrimin me rënkim: “Mos rëntë të harrohet, jarebi!”
Kapitulli i tretë - ka të bëjë me Shqipërinë, ku Bajrami ka hyrë e ka dalë me qindra herë dhe në qindra mënyra, sikurse mijëra shqiptarë të tjerë para dhe gjatë luftës së Kosovës, që kanë shumë kujtime, nga më të çoroditurat, sepse Shqipëria e sapoçliruar nga diktatura e Enver Hoxhës, nuk po mund të çlirohej nga logjika e bunkerëve, nga ethet e birucave të burgjeve dhe intrigat e burokracisë së ndryshkur administrative, keq të lënduar deri në thellësinë gjenetike. Sado që autori mundohet të jetë i kursyer, mbresat s’mund ta anashkalojnë realitetin e hidhur, kaosin e shoqërisë shqiptare, pakënaqësitë e qytetarëve të saj... Sefaj e ka zemrën plot helm, kur shikon nostalgjikët e diktatorit, që ende janë mjaftë të zhurmshëm, madje edhe në Ferizaj të Kosovës, mirëpo, kur flet me miqtë e tij, e ndryshon temën e bisedës dhe me fjalë të zjarrtashpreh mbresat e bukura për ndryshimet e dukshme infrastrukturore në gjithë Shqipërinë, e ndër to sidomos shpreh gëzimin e madh për Rrugën e Arbrit, Tiranë-Elbasan, që kalohet për 20 minuta.
Edhe me entuziast autori është kur flet për botën e librit, teatrin, filmin, operën dhe baletin shqiptar, që zotërojnë standarde të mirëfillta vlerash, që ngrohin shpresën e hedhjes në harre-së të epokës së bunkerëve. Sukseset kulturore ngjallin optimizëm, mirëpo agresiviteti politik, në anën tjetër, e ka të vështirë të jetojë pa sajim të problemeve dhe ballafaqime të ashpra. Këto Sefaj i thotë me skofiaritet, duke qeshë e duke ngjeshë, por me ndjenja të buta e qëllimmira, sepse e mban vëth në vesh, thënien e Ernest Koliqit: “Çdo shqiptar krijon nji Shqipni mbas qejfit të vet”. Prandaj në “Valixhen me libra” janë veprat e autorëve, pa dallim përkatësie politike, sepse Sefaj i do të gjithë njësoj, derisa ndonjëri syresh të mos e zhgënjejë artistikisht dhe ta nxjerrë nga valixhja. Por, kjo mund të ndodh tepër-tepër rrallë, sepse libri është si buka, vetëm kur myket, duhet të hidhet. Bajram Sefaj nga Shqipëria del gjithmonë me zemrën plot Shqipëri, dhe e ka shumë për qejfi Urën e MbretitZog, sepse i ka harqet të bukura...
Kapitulli i katërt - i kushtohet Ulqinit, ku autori shkon me gëzim sepse, n‘Ulqin “dega e ullirit ka një mijë unaza” të Basri Qapriqit e shumë e shumë poetëve të tjerë, që ia kanë kushtuar vargjet më të mira këtij qyteti të lashtë e të rëndësishëm historik, që vazhdon të jetë kërthizë e margaritartë e shqiptarizmit, me emra të mëdhenj në të gjitha fushat e dijeve. Edhe në politikë, ku Bajram Sefaj jo rastësisht e zë goje Musa Ulqinin. Në fakt, Sefaj asgjë nuk thekson rastësisht, veçmas me gojën plot godet “Ko(r)bin e zi mbi Rumi”, që atje ndodhet me misionin e “serbizimit të majës së Rumisë nga KOS-i, që nuk ka epilog tjetër, pos dëshirës së flaktë të kësaj kishe, që t’i serbizojë shqiptarët e të dy konfesioneve që jetojnë në trojet e veta etnike në këtë anë të Malit të Zi”, e thotë troç Bajram Sefaj, për ta demaskuar çështjen e përdhosjes së bjeshkës së shenjtë të pelegrinazhit shpirtëror të botës shqiptare, nga ana e përhapësit të errësirës, mitropolitit Amfillohije Radoviq.
Autori demaskon fuqishëm Kishën Ortodokse Serbe dhe vazhdon me arritjet dhe perspektivën optimiste zhvillimore të shqiptarëve të Malit të Zi dhe të Ulqinit, si qendra kryesore e shqiptarëve, të cilët, pas rrënimit të diktaturës komuniste, i janë rrekur punës seriozisht dhe gjasat janë për arritjen e sukseseve të dëshiruara, duke qenë se Ulqini është preokupim i të gjithë shqiptarëve, kudo që janë, që shihet nga interesimi në rritje për pushimet verore në bregdetin e Ulqinit. Përmes faktesh konkrete dhe përshkrimesh të realitetit “Nga Ulqini deri në Bunë” jepet perspektiva e perlës turistike, Ishullit Ada, që është prekur nga uzurpuesit e ndryshëm, por që mbetet të shpresohet se dora e shtetit të shpallur ekologjik do t’i ruajë autonominë edhe kësaj pjese të shpallur park nacional.
Gjithsesi që autori nuk mund të mos e kujtojë Oso Kukën e Lahutës së Malcisë: “Ka dalë fjala n’për Cetinë, se i’shkodran ka ra n’Vraninë, n’atë Vraninë po, n’atë rrazë suket, thonë ka ra i farë Oso Kuket...”
Kapitulli i pestë - ka të bëjë me mbresat nga vizita në Nju-Jork, që Bajram Sefaj e realizon me njëmbëdhjetë qasje, që ndërlidhen e gërshetohen dhe përmes mbresave me një artikulim jashtëzakonisht të ndërgjegjshëm, autori vë në spikamë gjëra që, askush deri më tash nuk i ka parë, ose i ka parë, por nuk i ka përjetuar si të tilla, ose-ose, i ka parë dhe i ka përjetua, por nuk ka ditur t’i paraqesë si Bajram Sefaj, që në shkrimet e tij nuk ka asgjë të rastësishme, nuk ka asgjë koti, që nga pika e presja e deri të fjala dhe periudha. Gjithçka është e sintetizuar në kuadër të intencës së tij tematike dhe qëllimit të përmbajtjes së shkruar, e cila shquhet për ca finesa krej-tësisht të holla e të lehta, mirëpo që vendosen sikur etiketa të hekurta, me ca fjalë të ngulituraforcërisht dhe me domethënie të pastër, siç është titulli i pjesës hyrëse të kapitullit të pestë: “Gjuha e Zotit”, ku autori e ka fjalën për gjuhën angleze, mosnjohja e së cilës në Amerikë krijon vështirësi të mëdha që në hyrje, kur i nënshtrohesh kontrollit të sikletshëm doganor me sqarime të domosdoshme dhe kush nuk e njeh, ose siç thotë autori, së paku nuk e belbëzon gjuhën angleze, vaj halli për të. Autori nuk e di gjuhën e Zotit, mirëpo sikletin e kalon me ndihmën e Bobit, përkthyesit i cili qëllon që ta kuptonte frëngjishten e Sefajt dhe ia lehtëson hyrjen në qytetin Nju-Jork.
Pas kësaj janë edhe nëntë nënkapituj mbresash, që titullohen: Taksi; Kosovë; Çatia e tagjia; Malli për miqtë; Adresar, dëshmitar; Libri-flitet për të; Mediat hynë në mikpritje; Broadway dhe S’erdhe, erdha. Të gjithë këta tituj përmbajnë mbresa të mëndafshta, që autori i shpreh me mjeshtëri të hollë rrëfyese, përmes impresionesh që syri i njeriut të rëndomtë nuk i vëren, e aq më pak di t’i shprehë me pasionin e Bajram Sefajt, që nga Nju-Jorku kthehet me një eksperiencë të re dhe, ndryshe nga ata që kanë thënë “Mbahu nëno mos ki frikë, se ke djemtë në Amerikë”, Sefajt i rrëshqet vargu dhe bindshëm thotë: “Mbahu Kosovë, e mos ki frikë, se ke gocat (çikat) n’Amerikë”.
Mbresat autori i ka shumë të lumtura, sepse në vendin e mrekullive shikon shqiptarët që janë pjesë e integruar shumë e rëndësishme e shoqërisë amerikane dhe gëzojnë konsideratë të çmueshme. Këtë autori dëshmon me dhjetëra emra e shembuj konkretë personalitetesh të shquara, djemve dhe vajzave shqiptare, me pozita e role të rëndësisë së jashtëzakonshme. Lexuesi do të ndihet i gëzuar për ta dhe si pjesë të tyre edhe për autorin e këtij libri të mirë e të bukur.
