Të dish të komunikosh është një nga gjërat më të vështira dhe kërkuese, për ta bërë atë në mënyrë efektive duhet të njohësh veten, të njohësh aftësitë dhe kufijtë e tu. Disa muaj më parë rastësisht takova një person, një vajzë me emrin Hëna, me të cilën bëmë një miqësi të bukur. Me të nuk e kam të vështirë të flas, ajo më bën të ndihem e sigurt dhe e lirë të jem në gjendje të shprehem siç dua.
Gjatë njohjes sonë, sidoqoftë, zbulova një gjë, në heshtjet e saj ka fjalë të fshehura që nuk mund të thuhen me zë, dhe pikërisht në këtë moment mjafton një shikim që të mund të na kuptosh, të kuptosh plotësisht. Duke vazhduar njohjet tona, unë isha në gjendje të kuptoja që Hëna ka vështirësi t’i shprehë mendimet e saj me fjalë, veçanërisht kur është në vështirësi ose ndihet se është lënduar. Ajo mbyllet në një heshtje që është pothuajse e pamundur të kapërcehet. Inkurajimi i saj për të përdorur fjalë, për të verbalizuar mendimet e saj, është një detyrë e vështirë, por me përpjekje dhe përkushtim kuptova se si të vihesha në kontakt me të, duke i dhënë kështu hapësirë komunikimit. Me kalimin e kohës kam mësuar se një nga gjërat më të rëndësishme në komunikim është heshtja.
Gjuha, si dhe fjalët nuk janë mënyra e vetme në të cilën një person mund të shprehet, është pikërisht nga “e pathëna” që lind forma e parë e komunikimit. Përmes heshtjes është e mundur të vendoset një formë e dialogut të brendshëm, në mënyrë që mendimet të marrin një formë të re, si dhe emocionet dhe ndjenjat, gjithashtu përmes “jo fjalëve” ne mësojmë të njohim veten të arsyetojmë dhe mendojmë.
Duke folur për komunikimin, është automatike të mendosh për fjalët si një mjet për shprehjen e mendimeve; në realitet kjo nuk është mënyra e vetme për ta bërë, përveç komunikimit verbal ekziston edhe komunikimi jo verbal, heshtja është pjesë e kategorisë së fundit.
Komunikimi joverbal përmban brenda tij një seri të tërë aspektesh, siç janë shprehja e fytyrës, sjellja, shprehjet e fytyrës, mënyra e gjestimit, etj. Është forma më efektive e komunikimit sepse është e vështirë nëse jo e pamundur të pretendosh dhe nëse është e vërtetë që fjalët kontrollohen nga ata që i prodhojnë ato, është gjithashtu e vërtetë që shprehja e fytyrës si dhe sjellja flasin vetë duke shprehur me të gjitha fuqinë e tyre emocionin e ndjerë në atë moment preciz. Është forma më e shpejtë e komunikimit dhe është edhe më pak e vetëdijshme dhe e ndërgjegjshme.
Përveç lëvizjeve të trupit, një lloj tjetër i komunikimit joverbal ka të bëjë me: fenomene paragjuhësore të tilla si: mënyra e të qeshurit, të qarit, pauzave gjatë një fjalimi, heshtjeve dhe ndryshimeve në tonin e zërit. Pozicioni që njerëzit marrin në hapësirë, dy njerëz që flasin mund të rrisin ose ulin distancat midis tyre bazuar në intimitetin e marrëdhënies, kontekstin në të cilin ndodhen ose bazuar në variablat e tjerë funksionalë për qëllimin e komunikimit, mënyra e veshjes, e grimit, e kujdesit për veten, etj.
Nga kjo listë e shkurtër e mënyrave në të cilat ju mund të komunikoni përmes “jo fjalëve”, mund të themi se është e pamundur të mos komunikosh dhe madje edhe kur mendon të mos e bësh këtë nuk është e mundur të përjashtosh veten nga të qenit transmetues. Ky është rasti me Hënën: heshtjet e saj vlejnë më shumë se çdo fjalë tjetër dhe edhe nëse i përdor ato në përpjekje për t’i mbajtur të fshehura mendimet e saj, është e qartë që mesazhi arrin gjithsesi marrësit edhe nëse në një mënyrë të paqartë dhe të hutuar.
Heshtja në terapi është pjesë e dëgjimit aktiv të terapistit, në këtë rast është e pamundur të mos i referohemi psikoanalizës, ku shumica e punës terapeutike zhvillohet pikërisht në “jo-fjalë”. Nuk është rastësi që seancat më produktive janë pikërisht ato ku terapisti flet më pak. Në praktikën klinike më ka ndodhur shpesh që të mos mund të gjej asgjë për të thënë në përgjigje të një historie apo shprehjes së një emocioni, shpesh e kam ndjerë që me fjalë nuk do të isha kurrë në gjendje ta plotësoja atë dhimbje, atë trishtim por edhe atë gëzim dhe lumturi të shprehur nga personi me të cilin po flisja. E vetmja gjë që duhet të bësh në atë moment është të dëgjosh dhe që të dëgjosh me të vërtetë duhet të heshtësh.
Shumë njerëz nuk janë në gjendje t’i rezistojnë heshtjes për shkak të vështirësisë së tyre për të hyrë në kontakt me veten dhe mendimet e tyre, duke mos arritur të dëgjojnë të tjerët, por edhe veten e tyre, ata përpiqen me të gjitha forcat e tyre për ta mbushur atë moment përmes fjalimeve. Pa kuptim ose përmes veprimeve me qëllim për të çliruar veten nga ajo heshtje që frymëzon frikë dhe nga e cila lind ankthi, sepse perceptohet si një moment i vetmisë së thellë.
Duke u kthyer te Hëna, një gjë tjetër që vura re është mënyra e saj e përdorimit të heshtjes për të mbajtur të tjerët larg vetes, pikërisht për të mbrojtur veten dhe për të mbrojtur veten nga ai komunikim që ajo e percepton si një agresion. Në atë moment, kur ndihet e sulmuar, Hëna kryqëzon këmbët dhe duart, shikon sa më shumë larg, kap një cigare dhe fillon të pijë duhan, domethënë vendos një seri sjelljesh që e shtyjnë të vendosë veten në një pozicion të mbyllur, duke ngritur kështu një mur midis jush dhe bashkëbiseduesit tuaj. Në këtë rast “jo-fjalët” e saj mund të keqkuptohen dhe perceptohen si një ndëshkim, një inat, duke mbyllur çdo mundësi të komunikimit, të konfrontimit dhe për këtë arsye të rritjes. Hëna, duke u ndjerë e sulmuar, sulmon padashur personin para saj që do ta jetojë këtë moment me zhgënjim të thellë, duke u ndjerë i pafuqishëm dhe i kërcënuar. E gjithë kjo mund të nxisë vetëm keqkuptime që mund të pengojnë marrëdhënien.
Ekziston një heshtje e mbushur me vetmi, një tjetër që pengon komunikimin, ekziston një heshtje aq shurdhuese sa bllokon rrjedhjen e fjalëve. Ka heshtje që ushqejnë shpirtin dhe të tjerët në vend që shpirti ta “vrasin” atë. Ka nga ata që duan të heshtin për të reflektuar dhe menduar dhe nga ata që nuk janë në gjendje të qëndrojnë pa folur ose dëgjuar zhurma.
Ekziston një heshtje që është zemërim dhe agresivitet, në të cilën është e vështirë për të mos thënë e pamundur të flasësh, por ekziston edhe një heshtje e ndrojtur dhe e pasigurt, ku vështirësia e shprehjes së vetvetes lidhet me karakteristikat e personalitetit të dikujt dhe ku fjalët mund të thuhen vetëm atyre që i meritojnë. Më në fund, ekziston një heshtje që është respekt, të tilla si në praktikat fetare ose në meditim, ku përmes kësaj së pari mësohet të komunikojë me veten dhe vetëm atëherë njëri mëson të komunikojë me tjetrin.
Pra, nëse është e vërtetë që heshtja mund të jetë forma më e mirë e introspeksionit ku ju mund të “mendoni mendime” është gjithashtu e vërtetë që mos komunikimi me fjalë mund të jetë shumë i rrezikshëm në disa situata pasi ndikon në qartësinë e marrëdhënies dhe marrëdhënieve. Prandaj, ne duhet të mësojmë të përdorim fjalë në mënyrë që të shprehim mendimet tona, por më e rëndësishmja duhet të mësojmë të përdorim heshtjen në një mënyrë produktive dhe kuptimplote në mënyrë që të favorizojmë dhe të mos pengojmë komunikimin.
