Isabel është autore e Lebasi, një podcast kushtuar shëndetit mendor i krijuar në bashkëpunim me Qendrën Klinike Spazio FormaMentis në Milano.
Krijimi i pritjeve është funksional dhe më se normal, por a e dini klasiken “Unë prisja që…” të thënë pas një sjelljeje që nuk ka përfillur mendimet tona. Është një nga ato frazat që shqiptohen shpesh në çifte – dhe jo vetëm – dhe që mund të bëhen pengesë: jo vetëm kur presim që të tjerët të sillen në një mënyrë të caktuar, pa e ndarë këtë pritje, por edhe kur jemi vetë që imagjinojmë pritjet e të tjerëve dhe adoptojmë sjellje të caktuara pa na kërkuar askush.
Tingëllon si një lojë fjalësh e shtrembëruar, por nuk është e komplikuar. Është një nga temat që kam prekur me Laura Fortunati, psikoterapiste dhe partnere themeluese e Spazio FormaMentis në Milano, me të cilën kam folur për problemet që lindin më shpesh në seancat në lidhje me marrëdhëniet në çift. Pritjet janë pikërisht tema më e përsëritur, së bashku me xhelozinë, varësinë nga të tjerët dhe rezistencën ndaj ndryshimit.
Pritjet imagjinare në çift
Për çfarë po flasim kur diskutojmë për pritje imagjinare? Duke cituar Dr. Fortunati, këto janë pritshmëri të dëshiruara dhe jo të shprehura në raport dhe që mund të krijojnë zhgënjime “kronike”. Ekzistojnë edhe pritje të imagjinuara për personin tjetër, që janë pritjet që ky person mund të mos ketë shprehur kurrë, por që ne i ndërtojmë në mendjen tonë – në praktikë, ato situata në të cilat “një person ndërton miqësinë e tij mbi mundësinë e takimit me të tjerët, duke u përpjekur të jenë të dashur për mënyrën se si i tregojnë veten tjetrit dhe ndoshta duke përjashtuar nevojat e tyre”.
Fenomeni është shumë i përhapur, sepse është kërkimi i vazhdueshëm i sigurisë i ushtruar përmes kontrollit: “Ndonjëherë ju duhet të mbani gjithçka nën kontroll ose të paktën të keni ndjenjën, se keni gjithçka nën kontroll”, shpjegon Fortunati. Në këtë mënyrë “mendja jonë endet dhe përpiqet t’i përgjigjet paraprakisht pyetjes: çfarë pret personi tjetër nga unë?”
Përveç faktit që në këtë skenar ne përqendrohemi te tjetri dhe jo tek vetja, në praktikë vihen në lojë pasoja të ndryshme në nivelin relacional, këmbanat e para të alarmit që diçka mund të shkojë keq: “Në një moment, vazhdon Fortunati, ndjeheni të detyruar të bëni disa sjellje për t’i pëlqyer tjetrit, zhgënjimi rritet dhe ne mund ta gjejmë veten duke iu përgjigjur në një mënyrë të zemëruar kërkesave të caktuara”. Hapi tjetër në këto raste është ndjenja e fajit “për reagimin tonë, duke menduar ose përgjuar shqetësimin e tjetrit”.
Atëherë a jemi njerëz të tmerrshëm? Përgjigja që gjej në fjalët e Dr. Fortunati është: Sigurisht jo. “Ne jemi kafshë shoqërore, të orientuar biologjikisht për të krijuar afërsi me njerëzit tanë, pikërisht sepse pa këtë afërsi nuk kemi garanci për mbijetesë.”
Pritjet padyshim kanë të bëjnë me perceptimin, madje edhe të imagjinuar, të shpresuar, të sigurisë së marrëdhënies. “Fatkeqësisht, disa herë ato mund të pengojnë arritjen e mirëqenies sonë”, përfundon Fortunati. Për këtë arsye, e vetmja gjë që mund të bëjmë është ta mbajmë shënim, të mësojmë të njohim proceset e saj dhe të përpiqemi të pyesim veten, për shembull, cila është nevoja jonë e tanishme dhe si mund të përgjigjet tjetri, duke vendosur se çfarë të bëjë: hapi i parë i ndërgjegjësimit.
Xhelozia irracionale e së kaluarës
Një aspekt tjetër i përsëritur në marrëdhënie mund të jetë xhelozia, dhe veçanërisht ajo e së kaluarës. Kjo zakonisht përjetohet në periudhat e hershme, kur ne i kushtojmë kohën tonë njohjes së tjetrit – kur ende nuhasim dhe kuptojmë se para kujt jemi. “Në fillim të një marrëdhënieje është normale nga njëra anë të duash ta bësh të njohur vetveten përmes historive të së kaluarës dhe nga ana tjetër, të duash të dëgjosh besimet e tjetrit.” Këto zbulime, siç i quan Fortunati, bëhen në liri totale pikërisht sepse në fillim ne nuk e njohim njëri-tjetrin dhe nuk e dimë saktësisht se çfarë lloj ndikimi mund të kenë këto histori te personi tjetër. Lidhja e shkurtër shkaktohet kur ne i përdorim këto përralla dhe këto konfidenca në një mënyrë të caktuar. Kjo është, për shembull, kur pyesim: ti më the atë gjë / ti i bëre ato gjëra me atë person dhe pse nuk i bën me mua?”
Nëse po e rishikoni veten siç sapo keni lexuar, mos u shqetësoni, ju jeni në një shoqëri të shkëlqyeshme. Për Fortunatin, kur dikush është i përfshirë në një ndjenjë xhelozie retroaktive, sistemi i kërkimit të sigurisë është gjithmonë aktiv dhe situata psikofizike është ajo e gatishmërisë. Kjo është gjithashtu ajo që ndodh kur besohet se siguria në lidhje varet nga gjetja e disa të dhënave absolute sigurie: Unë duhet të jem partneri më i mirë që ai / ajo ka pasur ndonjëherë. Meqenëse ky supozim absolut është i pamundur të përcaktohet ne hyjmë në një lak të krijuar nga dyshimi i vazhdueshëm: “A mund të jem i sigurt për këtë lidhje?” Në një nivel relacional, sjelljet e zbatuara mund të jenë mjaft shkatërruese si për veten, ashtu edhe për personin tjetër, pasi shpesh shkelin “profecinë vetë-përmbushëse” – për shembull, duke kërkuar siguri të vazhdueshme nga partneri, njëra mund të përkeqësojë kontrollin mbi tjetrin dhe të përcaktojë heqjen e frikës (e cila mund të shfaqet në mënyra të ndryshme).
Xhelozia për të tashmen, varësitë dhe ndryshimet
Përveç temës së xhelozisë të së kaluarës, tema e xhelozisë të së tashmes është gjithashtu shumë e pranishme në seancat e psikoterapisë. Ajo që nxitet kur “pothuajse hyni në konkurrencë me njerëz të afërt me partnerin tuaj, madje edhe me ata që nuk kanë asnjë lidhje me sferën e intimitetit seksual dhe ju keni disi frikë prej tyre”. Edhe këtu, shpjegon Fortunati, “sistemi i alarmit gjithmonë duket të jetë aktiv: ‘detektivi’ që heton dhe përgjon gjurmë (sjellje, sinjale, emocione të ndjera) që mund të jenë prova e dyshimit. Na thuhet se në këtë mënyrë duam të jemi të sigurt për personin tjetër, por në realitet na ushqejnë mosbesim dhe dyshim”.
Të tjerat, shton Fortunati, janë problemet që lindin nga historitë në të cilat “ju e dini që tjetri nuk ju jep marrëdhënien që dëshironi ose nuk ju jep atë që dëshironi, por ju qëndroni atje”. Duke qëndruar të varur në këto situata, është tipike të gjesh pasiguri: “nga njëra anë kemi frikë nga zbrazëtia që mund të na lërë ndërprerja e marrëdhënies dhe nga ana tjetër kemi frikë nga e reja, nga ajo që mund të sjellë e ardhmja.” Kjo sepse ndonjëherë ne kemi më shumë frikë nga e panjohura, ajo që nuk e dimë, sesa nga vuajtjet që ndiejmë – të cilat i njohim shumë mirë dhe i shohim si më të sigurta.
Një rast tjetër është ai i rezistencës së çiftit ndaj ndryshimeve fiziologjike, emblema e të cilit përfaqësohet nga prania ose planifikimi i të pasurit një fëmijë: “të dy para lindjes, kur vendosni të shtyni zvarritjen nga frika e ndikimit që mund të ketë lindja në jetën e çift, ose pas lindjes, ose kur dy prej jush duhet të kthehen dhe fëmijët të largohen nga shtëpia. Edhe këtu, frika nga e reja mund t’i rezistojë një ndryshimi të dëshiruar, i cili paralajmëron nevojën për të gjetur një ekuilibër të ri brenda çiftit”.
“Në të gjitha këto raste një hap i rëndësishëm është të jesh në gjendje të njohësh frikën e dikujt, t’i pranosh ato – meqenëse shpesh nuk e lejojmë veten të ndiejmë frikë, por në të njëjtën kohë drejtohemi prej tyre – duke na ndihmuar të gjejmë mundësinë tonë të mirëqenies, me veten dhe në marrëdhënie”, përfundon Fortunati.
