Dikur kisha në klasë një student tajvanez, i cili po kalonte Krishtlindjen e tij të parë në një vend kulturalisht të krishterë. Në Tajvan, Budizmi dhe Taoizmi janë 2 fetë kryesore, ndaj për të Krishtlindjet nënkuptonin dhuratat dhe Santa Klausin.
U përpoqa t’i shpjegoj bazat e tregimit biblik. Nuk e kisha parë të qeshte aq shumë. Ishte e qartë, që ai nuk e kishte mësuar ende traditën perëndimore, të shfaqjes së respektit për besimet fetare të njerëzve. Por vështirë se mund ta fajësosh, nëse zbulon dramacitetin e këtyre frazave:Perëndia dërgoi birin e tij të vdesë për mëkatet e njerëzimit, lindja e virgjëreshës, magjistarët që ndiqnin një yll, engjëjt që u paraqitën si barinj…
Madje edhe ata që janë shumë të sjellshëm për të qeshur me zë të lartë, do të nënqeshnin me siguri së brendshmi, për të mos lënduar besimin e të tjerëve. Nëse do të ishit dëshmitarë të një sjellje të tillë, mund të kishit protestuar se kjo ishte thellësisht e padrejtë.
Në fund të fundit, sa të krishterë praktikantë besojnë se lindja e Krishtit është një histori e saktë, apo se Maria u mbars vërtetë nga Fryma e Shenjtë? Por si ta marrim seriozisht Krishtlindjen, nëse jo në kuptimin e fjalëpërfjalshëm? Si të rreshtim duke e cilësuar atë thjesht si një përrallë fëminore?
Përgjigjja, mund të gjendet disa qindra milje nga atdheu i studentëve të mi të qeshur. Disa vjet më parë, unë vizitova Japoninë, dhe shkova në disa tempujt të shenjtë të besimit vendas Shinto. Atje njerëzit praktikojnë ritual, që janë së paku shumë befasuese për të huajt, sa edhe Krishtlindja për adoleshentët tajvanezë.
Vizitorët në fillim përkulen kur hyjnë në portën ‘torii’, që shënon hyrjen në hapësirën e shenjtë. Në pavijonin e ujit ‘temizuya’, ata kryejnë ritualin e pastrimit ‘misogi’ , duke hedhur një kanë me ujë fillimisht mbi dorën e majtë, dhe pastaj të djathtën. Më pas ata e shpëlajnë gojën pa prekur kanën me buzët e tyre, derisa të mbarojë uji.
Vetëm atëherë, ata mund ta përshëndesin kami (shpirtin) që banon në tempull. Ata e bëjnë këtë duke i ofruar disa monedha, më pas duke i rënë një këmbane. Pastaj, përkulen 2 herë dhe duartrokasin 2 herë, për të shprehur gëzimin e takimit të kami-t. Pas duartrokitjes përfundimtare, ata mbajnë duart lidhur për një çast, ndërsa mendojnë për ndjenjat e mirënjohjes, përpara se të bëjnë një përkulje të fundit.
Por sa nga meshkujve dhe femrave të reja japoneze të mirë-arsimuar që i kryejnë këto rituale, mendojnë se ka vërtet një shpirt ‘kami’, që e vlerëson nderimin që i bëhet? Mundohuni t’i përgjigjeni kësaj seriozisht kësaj pyetje, dhe së shpejti do të shihni pse është pyetja e gabuar.
Një vend i mirë për të filluar zgjidhjen e enigmës, është idioma japoneze “lindur si Shinto, vdekur si Budist”, e shoqëruar shpesh “i martuar si i Krishterë” ose “jetuar si Konfucian”. Idioma reflekton kohët e jetës, kur secili është më i shquar. Fëmijët mirëpriten në këtë botë me ritualet Shinto; të rriturit jetojnë me parimet konfuciane, dhe përcillen nga kjo botë me funerale budiste.
Megjithatë, kjo përzierje e besimeve nuk është thelbësisht sekuenciale:përkundrazi, ajo është në harmoni. Njerëzit në mënyrë rutinore janë sinkretikë mbi çështjet e fesë, duke kombinuar elemente nga tradita të ndryshme. Kjo shpesh është fizikisht e qartë. Tempulli budist i Kijomizu-së, dhe dera e tempulli të shenjtë Jishu-jinja në Kioto janë pranë e pranë, dhe vizitorët japonezë kryejnë rituale në të dyja.
Perëndimorët shpesh habiten me këtë gjë, pasi duket se këto besime dhe filozofi të ndryshme (konfucianizmi nuk është një fe) janë rreptësisht të papërputhshme. Nuk ka asnjë thënie perëndimore të llojit “lindur si katolik, jetuar si budist, vdekur si Metodist”, që do të kishte kuptim edhe nëse nuk do të flisnim për një konvertim serial.
Por kjo është vetëm për shkak se anëtarësimi në një fe në Perëndim, kërkon në përgjithësi nënshkrimin ndaj një grupimi doktrinash të përcaktuara, dhe të mbrojtura me xhelozi nga monoteizmat ekskluziviste. Në mbarë Azinë lindore, ka më shumë prirje për ta trajtuar fenë kryesisht si një udhërrëfyese për jetën, dhe për mos u shqetësuar shumë mbi detajet e doktrinës.
Kjo lidhet me një supozim të gjerë, se realiteti është misterioz, dhe se ne nuk mund ta kapim atë me fjalë dhe koncepte. Fetë dhe ritualet, sigurojnë mënyrën e orientimit të vetes, ndaj asaj që nuk mund ta kuptojmë plotësisht. Prandaj ne mund të adoptojmë më shumë se një botëkuptim, sepse me sa duket ato janë të gjitha përpjekje njerëzore të papërsosura dhe jo të plota, për të kuptuar të vërtetat përfundimtare, dhe secila ka sukses vetëm pjesërisht.
Pra, ndonëse disa kannushi (priftërinjtë Shinto) mund të këmbëgulin në ortodoksinë doktrinore, për shumicën, ‘kami’ mund të kuptohet lirshëm si një shprehje e misterit të natyrës së animuar, dhe nderimit që duhet të kemi të gjithë për të. Një arsye tjetër, për të cilën feja është sinkretike në Azinë lindore, është se funksioni i saj është të më shumë lidhës i njerëzve me njëri-tjetrin, se sa i përket hyjnores.
Të vizituarit e një tempulli të shenjtë Shinto, ose pasja e një funerali budist, është një mënyrë për të pranuar se dikush vjen nga një vend i caktuar, dhe i përket një kulturë specifike me traditat e veta. Në këtë kuptim, s’ka rëndësi se çfarë rituale kryen, për sa kohë që ato janë të njëjta, me ato që vëzhgoni tek bashkëmoshatarët dhe paraardhësit tuaj.
Fryma sinkretike, është e vështirë për t’u importuar në Perëndimin monoteist, sepse për një kohë kaq të gjatë fjala ka qenë pjesë e pretendimeve konkurruese se kush është besimi i vërtetë, shpesh duke shkaktuar luftëra dhe përçarje. Por ky ekskluzivizëm dhe kuptim i fjalëpërfjalshëm, është duke u minuar në dy fronte.
Shumë teologë, po përpiqen të argumentojnë se Krishterimi duhet të jetë më shumë për praktikën sesa doktrinën, duke ofruar histori moralisht pasuruese, dhe jo histori të mirëfillta. Sloganet e dijetarëve të tyre grekë dhe latinë janë:praxis dhe jo doxa, mythos dhe jo logos.
Dhe në kulturën më të gjerë, shumica e njerëzve kanë rreshtur që disa dekada më parë së besuari vërtet fjalë për fjalë tregimeve biblike, edhe pse vazhdojnë të vlerësojnë mësimet dhe festat e krishtera. Të dyja grupet, kanë dalë kundër shumë besimtarëve fetarë, që ende ruajnë rëndësinë e pranimit të hyjnisë së Krishtit dhe ringjalljes së tij si fakte historike.
Këta literalistë, kanë aleatë tek shumë ateistë, të cilët e gjejnë këtë formë besimi dogmatik, si një objektiv të lehtë për skepticizmin e tyre racional. Një vështrim në lindje, mund t’i ndihmojë ata që e vlerësojnë Krishterimin, por që nuk mund t’i marrin Ungjijtë në një mënyrë tekstuale. Ai ofron një mjet për të përshëndetur me gjithë zemër një Krishtlindje të krishterë, pa pasur nevojë të besohet tek historitë e vjetra.
Kjo mund të shihet si një mënyrë, për të pranuar përkatësinë në një kulturë dhe traditë që ka kremtuar këtë festë për shekuj, pa pranuar domosdoshmërisht gjithçka që ajo përfshin; të marrë pjesë në një festë kolektive, kur të ndarit është më e rëndësishme, sesa ajo që po ndan.
Mund të jetë gjithashtu një mënyrë simbolike për të njohur, në mes të errësirës së dimrit, që çdo fëmijë i porsalindur, është shprehje e besimit në një të ardhme më të ndritur që do të vijë.Nëse kjo është domethënia e vërtetë e Krishtlindjes, atëherë edhe Perëndimi mund të zhvillojë sinkretizmin e vet, në të cilin dikush mund të jetë një pagan në prag të Solcistit dimëror, një i krishterë në Krishtlindje, dhe një ateist në prag të Vitit të Ri.
Shënim: Julian Baggini është shkrimtar dhe filozof. Libri i tij i fundit titullohet “Si mendon bota”. /Bota.al
