Dialogu midis Kosovës dhe Serbisë është penguar në vitet e fundit nga një propozim për të rishikuar kufijtë midis Kosovës dhe Serbisë. Propozimi për një ndarje artificiale u refuzua nga një shumicë e madhe nga serbët e Kosovës dhe shqiptarët e Kosovës. Diskutimi mbi aspektet e mira të ndarjes zgjati disa vjet, gjatë të cilit palët duhej të përqendroheshin në çështje praktike që çuan në normalizimin e marrëdhënieve, ka thënë David L. Phillips, drejtor i Programit për Ndërtimin e Paqes dhe të Drejtave të Njeriut në Universitetin Columbia (Manhattan, New York).)
Phillips, në një shkrim të publikuar në Radiokim, ka deklaruar se Serbia duhet ta njeh Kosovën si një shtet të pavarur dhe sovran brenda kufijve të saj aktual. Ai ka thënë se Serbia duhet të ndryshojë Kushtetutën e saj për të pasqyruar njohjen ligjore të Kosovës, përcjell Bota sot.
Shkrimi i tij i plotë:
Status quoja në Kosovë mund të ndryshojë dhe mund të çojë në një rifillim të konfliktit, i cili do të kishte implikime në stabilitetin rajonal. Derisa përparon procesi i negociatave, theksi duhet të vendoset në krijimin e kushteve për përfaqësuesit e shoqërisë civile për të bashkëvepruar në mënyrë më konstruktive në ndërtimin e një shoqërie të përbashkët përmes kontakteve, komunikimit dhe bashkëpunimit midis shqiptarëve të Kosovës dhe serbëve të Kosovës. Ndarjet u intensifikuan gjatë luftës dhe në dekadat në vijim, në të cilat komunitetet e Kosovës u distancuan nga njëri-tjetri. Komuniteti ndërkombëtar mund të luajë një rol më të spikatur në përpjekjet për të rimarrë shoqërinë dhe forcuar kohezionin e saj.
Synimi i dialogut Kosovë-Serbi ishte forcimi i ndërveprimit konstruktiv dhe përshpejtimi i normalizimit. Sidoqoftë, ky dialog ishte një proces me të meta që i mungonte mbështetja politike dhe financiare. Ndërsa palët kaluan vite duke u takuar në Bruksel, nuk është bërë përparim i mjaftueshëm në terren. Është koha të rishikojmë rolin e bashkësisë ndërkombëtare, me një fokus në progresin e vërtetë që do të përmirësojë cilësinë e jetës së njerëzve dhe ndërveprimin e tyre.
Dialogu duhet të përcaktojë qëllimet e tij më qartë. Ai mbështet "normalizimin", por ky term nuk është përcaktuar qartë. Unë besoj se normalizimi nënkupton njohjen reciproke, në të cilën Serbia e njeh Kosovën si një shtet të pavarur dhe sovran brenda kufijve të saj aktual dhe ndryshon Kushtetutën e saj për të pasqyruar njohjen ligjore të Kosovës. Kjo gjithashtu nënkupton një shoqëri të përbashkët, në të cilën të gjitha komunitetet kanë gjuhë të përbashkët.
Në vitet e fundit, dialogu është penguar nga një propozim për të rishikuar kufijtë midis Kosovës dhe Serbisë. Propozimi për një ndarje artificiale u refuzua nga një shumicë e madhe nga serbët e Kosovës dhe shqiptarët e Kosovës. Diskutimi për anët e mira të ndarjes zgjati disa vjet, gjatë të cilit palët duhej të përqendroheshin në çështje praktike që çuan në normalizimin e marrëdhënieve.
Beogradi besoi se një marrëveshje për ndarjen e Kosovës do të ishte një zgjidhje e shpejtë për një problem që është parë në mënyrë të favorshme nga disa zyrtarë të BE-së. Ai u përpoq të krijonte kushte në terren, duke anashkaluar Kapitullin 35, i cili nuk lejon që Serbia të bashkohet me BE-në, derisa ajo të njohë Kosovën dhe derisa Kosova të marrë një vend si një vend anëtar i KB.
Atmosfera në negociata u dëmtua më tej nga përpjekjet sistematike të Serbisë për të bllokuar përpjekjet e Kosovës për të fituar një njohje më të madhe globale. Serbia ka bllokuar anëtarësimin e Kosovës në INTERPOL. Ajo gjithashtu u përpoq të bindte shtetet që tashmë e kishin njohur Kosovën të tërheqin njohjen. Bashkëpunimi midis Serbisë dhe pesë anëtarëve të BE-së që nuk e njohën (Kosovën) u shndërrua në plagë.
Pavarësisht nga ngecja dhe koha e humbur, nuk është vonë që marrëdhëniet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë të lëvizin në drejtimin e duhur. Brenda dialogut Beograd-Prishtinë, u arritën 33 marrëveshje. Megjithatë, shumë prej tyre nuk janë zbatuar. Përparimi në targat dhe diploma nuk zëvendëson njohjen reciproke. Sidoqoftë, këto marrëveshje sjellin përfitime në praktikë.
BE-ja duhet të vlerësojë zyrtarisht progresin në zbatimin e marrëveshjeve ekzistuese, të identifikojë pengesat për zbatimin e tyre dhe të bëjë presion mbi të dy palët për të bërë përparim. Mekanizmi i monitorimit të BE-së duhet të sigurojë raportimin e progresit dhe ta lehtësojë atë.
BE-ja duhet të vlerësojë zyrtarisht progresin në zbatimin e marrëveshjeve ekzistuese, të identifikojë pengesat për zbatimin e tyre dhe të bëjë presion mbi të dy palët për të bërë përparim. Mekanizmi i monitorimit të BE-së duhet të sigurojë raportimin e progresit dhe ta lehtësojë atë.
Shumë çështje të pazgjidhura çojnë në përçarje midis palëve. Çështja e të zhdukurve mbetet një pikë e dhimbshme.
Deri në 1,500 njerëz u zhdukën gjatë konfliktit. Shumica dërrmuese janë shqiptarë të Kosovës. Të dy palët duhet të bashkëpunojnë me "Komisionin Rajonal (KOMRA) për vërtetimin e fakteve në lidhje me krimet e luftës", i cili u formua në vitin 2017 në një takim brenda Procesit të Berlinit të mbajtur në Trieste. KOMRA duhet të merret me statusin e personave të zhdukur dhe të financohet nga bashkësia ndërkombëtare, e cila do të siguronte ndihmë për familjet e viktimave nga "fondi i kompensimit".
Çështjet teknike në lidhje me përdorimin e përbashkët të energjisë elektrike dhe ujit nga Liqeni i Gazivodës, siç e quajnë serbët, ose Liqeni Ujman, siç e quajnë shqiptarët, gjithashtu duhet të merren parasysh. Një plan është i nevojshëm gjithashtu për të nxjerrë minerale nga miniera e Trepçës dhe për të ndarë të ardhurat.
Kosova është e përkushtuar në zbatimin e standardeve më të larta ndërkombëtare në lidhje me mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave të pakicave. Ato pasqyrohen në parimet e Ahtisaarit dhe janë të mishëruara në Kushtetutën e Kosovës. Kosova ka miratuar masa të veçanta për të mbrojtur trashëgiminë kulturore dhe fetare të Serbisë.
Në vend që të përqendrohen në Asociacionin e Komunave me shumicë Serbe dhe të ashtuquajturat fuqitë e tij ekzekutive, Shqiptarët e Kosovës dhe Serbët e Kosovës duhet të kërkojnë fusha praktike ku ata mund të punojnë së bashku për të arritur përfitime reciproke. Universiteti Columbia ka propozuar një "Projekt të Përbashkët të Shoqërisë" që do të studionte bashkëpunimin midis komuniteteve për të përcaktuar se çfarë funksionon dhe çfarë jo. Donatorët ndërkombëtarë mund të sigurojnë fonde për të mbështetur aktivitetet e ndërtimit të komunitetit.
Familja ime është e përfshirë në një projekt të tillë - "Biblioteka e Mitrovicës për Ndërtimin e Paqes - Qendra Arsimore dhe Kulturore". Në pranverën e vitit 2018, vizitova Mitrovicën me vajzat e mia binjake, Tara dhe Maja, të cilat janë 15 vjeçare. Me ndihmën e BE-së, Qendra Omni, e vendosur në jug të Ibrit, u rinovua. Tara dhe Maja grumbulluan fonde në shkollën e tyre nga miqtë dhe familjarët për të ndihmuar në këtë projekt. Ne punojmë me mësuesen lokale Anesa Colaković, e cila është me përvojë dhe arrin të bëjë shumë gjëra, pavarësisht nga pengesat praktike dhe burokratike.
Biblioteka e Ndërtimit të Paqes në Mitrovicë - një qendër arsimore dhe kulturore - do të jetë shumë më tepër sesa një sallë leximi. Është një vend ku njerëzit nga të dy anët e Ibrit mund të takohen, të komunikojnë dhe të shkëmbejnë përvoja. Kur Qendra të hapet në 2021, është planifikuar të organizohen koncerte, ekspozita arti, aktivitete rekreative dhe ngjarje të tjera që do të jenë një mundësi për të shkëmbyer përvoja. Kjo bibliotekë dhe qendër kulturore e Mitrovicës është saktësisht lloji i përpjekjeve praktike të nevojshme për të ndihmuar shoqërinë kosovare. Biblioteka e Mitrovicës për ndërtimin e paqes - një qendër arsimore dhe kulturore është një manifestim praktik i ideve që janë duke u shqyrtuar brenda Dialogut të Brukselit.
Procesi i Berlinit mbështet "diplomacinë me dy drejtime *: dimensioni njerëzor". . puna e njerëzve forcon mirëkuptimin e ndërsjellë dhe arrin përfitime më të mëdha. Baza e përbashkët mund të përfshijë projekte që përqendrohen në mjedisin, menaxhimin e ujit, gazetarinë, artin / kulturën, shëndetësinë, çështjet e grave, shkëmbimin midis fakulteteve dhe shkëmbimin e studentëve brenda procesit arsimor. BE duhet të krijojë një fond të veçantë për të mbështetur këto aktivitete.
Përfshirja e shoqërisë civile shqiptare dhe serbe të Kosovës do të krijonte kushtet që zyrtarët të ndërmarrin hapa për të rritur lidhjen rajonale të përfshirë në marrëveshjen e fundit të Uashingtonit, e cila mbulon transportin, infrastrukturën dhe zhvillimin ekonomik.
Përveç rrugëve dhe hekurudhave, një proces është i nevojshëm për të rishikuar dhe përmirësuar ligjet e Kosovës dhe Serbisë që rregullojnë themelimin e ndërmarrjeve, biznesin, taksat, doganat dhe detyrimet e tjera, veçanërisht në nivelin komunal dhe në industrinë bujqësore.
Kontaktet e biznesit mund të jenë një mjet efektiv i parandalimit të konfliktit. Njerëzit e biznesit përqendrohen në efektet financiare sesa në politikë dhe kështu mund të ndikojnë në qeveritë e tyre. Oda Ekonomike e Kosovës dhe Dhoma e Tregtisë e Serbisë tashmë kanë arritur marrëveshje mbi bashkëpunimin ekonomik, të cilat sigurojnë shkëmbimin e informacionit dhe potencialisht çojnë në një bashkëpunim më të madh tregtar. Shpallja e një "zone të veçantë ekonomike" në veri të Kosovës do të ishte një nxitje e madhe për bizneset lokale.
Dialogu është baza për ndërtimin e paqes. Nevojitet një dialog i brendshëm midis shqiptarëve të Kosovës dhe serbëve të Kosovës. Përpjekjet janë intensifikuar, veçanërisht në Mitrovicë.
