Pas shpërbërjes së ish-federatës jugosllave, e vetmja matricë apo lidhje kulturore në mes popujve sllavë në të, kishte mbetur folklori dhe këngët e vallet e tyre. Serbët, kroatët, boshnjakët dhe malazezët që nga periudha e Perandorisë Osmane, Austro-Hungareze, si dhe pas formimit të Mbretërisë jugosllave dhe, së fundi, edhe të ish-federatës jugosllave, këto etnitete sllave kanë qenë të lidhur në rrafshin kulturor: me gjuhë afërsisht të përbashkët, me artin dhe me martesa të përziera.
Pas luftërave të tmerrshme dhe shpërbërjes së federatës jugosllave, këta popuj që kanë përgjakur historinë, me formimin e shteteve të reja, filluan të ndërtojnë identitetin kombëtar e kulturor. Këta popuj kishin një gjuhë përafërsisht të përbashkët, kurse pas formimit të shteteve dhe shpalljes së pavarësisë, zyrtarizuan edhe gjuhët e tyre. Lideri nacionalist kroat, Franjo Tugjman, urdhëroi gjuhëtarët dhe qytetarët t’i rikthehen gjuhës së vjetër kroate. Forcimi dhe pasurimi i gjuhës kroate u bë edhe me huazime fjalësh nga gjuha polake, çeke, ukrainase dhe latine. Boshnjakët për të pasuruar gjuhën e tyre dhe identitetin kulturor, shumë fjalë morën nga osmanishtja dhe gjuhët orientale.
PËRGJAKJA E HISTORISË
Pas luftërave të përgjakshme të viteve të ’90-ta, këto tre etnitete sllave: serbe, kroate dhe boshnjake ndërprenë të gjitha lidhjet kulturore dhe u shndërruan në armiq patologjikë dhe të trishtë. E vetmja matricë dhe lidhje kulturore tek këta popuj sllav mbeti melosi epik dhe lirik, folklori popullor, këngët dhe vallet, thotë shkrimtari kroat, Milenko Jergovac. Ministritë e Kulturës së të tre këtyre popujve kanë tentuar me të gjitha mjetet për t’i ndërprerë këto lidhje kulturore, por nuk arritën. Pas viteve 2000, lidhjet sllavo-fone u ripërtërinë, falë epokës digjitale të internetit, të cilën shkrimtari kroat e quan orgazëm elektronik.
Ardhja e këngëtarit serb, Aleksandër Prijoviq, në arenën e kryeqytetit kroat, Zagreb, mblodhi afër 100 mijë spektatorë, më shumë se 10 për qind të banorëve të kryeqytetit. Yjet e aktorëve dhe këngëtarëve filluan të vërshojnë në të gjitha arenat e qyteteve serbe, kroate, boshnjake dhe malazeze. Këngëtari boshnjak, Dino Merlin, i cili kompozoi himnin e parë boshnjak dhe këngën patriotike në periudhën e luftërave ballkanike, në Beograd dhe qytetet e tjera serbe mbushi stadiumet dhe arenat me admirues të qytetarëve serbë.
Në çdo qytet kroat, klube, sallone dasmash, jehon muzika turbo-folke serbe. Është paradoks dhe absurd që turburashët serbë janë më shumë të admiruar nga nacionalistë puritanë dhe të djathtët populist e fanatikë kroatë.
Viteve të ’90-ta, në periudhën e luftërave të përgjakshme mes këtyre tre popujve, punoja në Zvicër, ku ishin edhe këto komunitete. Pas mbarimit të turnit të natës, në mëngjes së bashku dilnim dhe pinim kafe në një restorant. Kolegët e punës i ndërronin kasetat me këngë mes vete, duke folur për yjet e muzikës së kombit të tyre. Ata bënin humor dhe gafa. Kur mungonte ndonjë koleg serb në punë, kroat ose boshnjak, duke qeshur e me shpoti thoshin se paskësh shkuar në front të luftës. Kolegu tjetër shtonte, madje, ndoshta ka vrarë ndonjë armik. Njëri prej serbëve, me një sarkazëm i thotë kolegut kroat se në paqe gjithë jemi miq, por në luftë jemi armiq. Ndërsa një boshnjak bëri pyetje hipotetike, nëse në luftë do ta zënin rob, a do t’ia falnin jetën. Ata iu përgjigjën se me siguri që jo, dhe të gjithë shkrepën në gaz.
SHQIPËTARËT DHE SLLAVËT
Deri në fillim të viteve të ’80-ta, para shpërthimit të revoltës dhe demonstratave studentore të vitit ’81 në Kosovë, muzika sllave ishte e pranishme nëpër koncerte e manifestime të ndryshme dhe përcillej nga një pjesë e qytetareve. Po ashtu, kishte anime dhe adhurime për skuadrat e futbollit jugosllav nga një pjesë e shqiptarëve të kohës së Titos. Pa marrë parasysh sloganet dhe parullat indoktrinuese për “vëllazërim-bashkim”, shqiptarët, megjithatë, ishin një etnogjen jo sllav, me divergjenca kulturore. Ata gjatë periudhave të dy shteteve jugosllave, Mbretërisë jugosllave dhe federatës jugosllave, mbetën të pa integruar dhe të pa asimiluar.
Qeveritë e këtyre dy shteteve jugosllave kanë tentuar me dhunë dhe me të gjitha mjetet që t’i integrojnë dhe asimilojnë shqiptarët në të gjitha trevat ku jetonin. Ata, me shumë sakrifica dhe fanatizëm mbrojtën identitetin e tyre kombëtar, gjuhën dhe trashëgiminë kulturore dhe shpirtërore. Pas shpërbërjes së federatës jugosllave, shqiptarët një herë e përgjithmonë u shkëputën nga imponimi i kulturës sllave. Gjeneratat e lindura pas luftës, të rinjtë nuk e njohin më gjuhën sllave, ndërsa në komunikim me serbë dhe etnitete të tjera sllave, shqiptarët, sidomos në diasporë, flasin në gjuhën angleze ose gjermane.
