Një fragment nga romani më i ri ”Kuçi, fshati i Kuvendeve” pak histori nga tradita shekullore e Kuçit, esse dhe tregime, i autorit Sokol Demaku, kushtuar fshatit Kuç por edhe fisit Kuç, ndër kohë dhe shekuj, rrugëtimit të tij në kohë dhe vend ndodhjen e sotme dhe se këtu e ka bazën sistemi i ynë juridik, Kanuni i Labërisë është një sistem sanksionesh me vera të larta morale si dhe me parime themelore juridike të mbrojtjes së nderit, burrërisë, fisnikrisë, besës, mikpritjes, bujarisë, parimit të barazisë së gjakut e të lirisë, i cili së shpejti do të jetë në duart e lexuesve.
Kuçi vendi i krojeve
Një ndër regjionet më të pasura me ujë në trojet shqiptare duket se është Kuçi me rrethinën e tij. Thuhet se në këto troje ka mbi 150 burime ujore dhe del se ky fshat është ndër fshatrat më të pasur me ujë në të gjithë Shqipërinë. Këto burime janë që nga kohë të lashta, janë burime natyrore të cilat ia shtojnë hijeshinë fshatit, por edhe rrethinës,e ku edhe në ditët e sotme kanë rëndësi të madhe për banorët e këtushëm. Bazuar në këto burime këtu turizmi ka zenë vend. Është në zë në këto anë burimi ”Buronjat e Kuçit”, me rrapet shekullore, që sot i japin hijeshi këtij vendi.
Kuçi ishte dikur një fshat i madh si me tokë ashtu edhe me banorë.Sot ka pësuar ndryshime, kur është fjala për numër banorësh, pasi njerëzit kanë lënë fshatin dhe kanë shkuar drejt qytetit. Kështu ka ardhur deri tek zvoglimi i numrit të banorëve. Por jo vetëm ikja nga fshati në qytet,por edhe shpërnguljet, migrimi jashtë vendit kanë bërë të vetën, sidomos viteve të fundit,ku ky trend është shumë i theksuar edhe në këto pjesë të vendit të shqiponjave. Plaga shekullore kullon edhe në ditët e sotme edhe këtu,edhe shumë kund tjetër.
Në Kuç, bujaria, krenaria, mikpritja dhe burrëria janë një tipar i krijuar shekuj më parë dhe kanë zënë vend dhe janë kalitur në mendjen dhe shpritin e kuçjanëve, më shumë se çdo kund tjetër në trojet arbërore. Kjo është traditë e lashtë e tyre, e trashëguar dhe ruajtur me shekuj dhe do të përcillet, sigurisht edhe në gjeneratat e reja.
Të rrugëtosh nëpër këto anë është mrekullia vet, me atë natyrë magjepëse, me ata njerëz mikëpritës, me zemer të madhe dhe trima të pa shoq. Po të zuri nata dhe do të jesh mysafir në shtëpi kuçiani,aty shtrohet sofra, aty nuk mungon as rakia, as dollia dhe as kënga. Sa interesante kur bashkohen si një e vetme rakia, dollia dhe kënga. Shtrohet sofra e vertetë kuçiane, e me pas fillon kënga polifonike e kësaj ane, e cila ngrihet madhështore me epikën e saj si malet krenshnike që e rrethojnë Kuçin.
Pra, në bazë të asaj që do të dëgjosh, bindesh se Kuçi qënka vendbanim tipik lab dhe thuhet se ky fshat është vet zemra e Labërisë. E kuçjani për nga shtati nuk duket një burrë shumë i gjatë, është thatim, por është shumë i shkathët, me shumë temperament dhe shumë vital. Një karakteristikë e veçantë për Kuçianin është kënga polifonike, që eshtë aq domethenëse për ata dhe e kam degjuar të thuhet se: “Po u bënë dy kuçian bashkë ata ia fillojnë menjëherë këngës ku njeri ia merr dhe tjetri ia mban”. Kjo është kënga polifonike. Por ata janë edhe valltarë të mirë dhe me ato levizjet, rrotullimet dhe veshjet e tyre karakteristike i japin edhe me shumë vlerë asaj vallje dhe ajo bëhet më atraktive dhe e veçantë.
Që nga mesjeta Kuçi ishte një qendër e rendësishme për terë Labërinë. Zakonisht ishte e zhvilluar tregëtia dhe kjo nënkuptohet nga dyqanet e shumta që ishin, mullinjët e bluarjes, vendpunimet e shumta të leshit dhe tezgjahet e shumta.
Është ineteresante se Kuçi dhe fshatrat për rreth tij kanë trasheguar vetem vlera të larta historike, kulturore dhe inetektuale, por është karakteristike të përmenden edhe ato të së drejtës së popullit,të grumbulluara në ”Kanunin e Labërisë”. Ky ishte një sistem i normave ligjore të pashkruara e që bazën e ka nga mesjeta dhe janë përcjellur deri në kohët tona gojë më gojë, brez pas brezi. Ato i kanë rregulluar marrëdhenjet dhe veprimtaritë ekonomike, politike dhe sociale, të drejtat dhe detyrimet individuale në familje dhe shoqëri.
Kanuni i Labërisë është një sistem sanksionesh me vera të larta morale si dhe me parime themelore juridike të mbrojtjes së nderit, burrërisë, fisnikrisë, besës, mikpritjes, bujarisë, parimit të barazisë së gjakut e të lirisë. Këto të drejta i sankisonon e drejta zakonore shqiptare. Ky Kanun është një deshmi e rrallë e kohës, kur nuk ka ekzistuar autoriteti shtetror. Kjo ishte një nevojë e kësaj popullsie të civilizuar, që jeta të mos jetë një anarki,por nën një sistem normash jetësore të caktuara me të drejta dhe detyrime. Në anën tjetër, ky dokument do të ishte një deshmi e ndërgjegjës njerëzore të kohës, në të cilën doli në dritë dhe rregulloi marrëdheniet ndërnjerëzore.
Gjatë rrjedhave të historisë do të shohim se në çdo pjesë të malësisë shqiptare do jetë dhe do ketë vepruar e drejta zakonore dhe ne mund ta quajmë ligji popullor. Përmenda edhe më lart se ishin ligje të detyrueshme dhe të zbatueshme për të gjitha bashkësitë, për të gjithë banorët, pa marrë parasysh pozitën apo hierarkinë në rendin shoqëror ekzistues. Në atë kohë këto ligje njerëzit i njihnin me emrin “Kanun”. Në leximet që bëra, gjeta mendime se “Kanuni i Labërisë” duhet të ketë një zanafillë që nga Ilirët e lashtë dhe ishte interesant, se ky “Kanun” zbatohej në të gjitha katundet e Labërisë pa dallim dhe kundërshtim
Pra është koha kur zakonet popullore u kthyen në norma juridike.
E nga shumë gojëdhëna do mësojmë se një ndër ata krijues të këtij Ligji, pra të Knaunit të Labërisë, do të ishte një Papa Xhuli i asaj kohe, i cili duhet të ketë jetuar diku nga shekulli XI. Ky paskësh qenë prift dhe do ketë jetuar, kur këto troje do të kenë qenë nën sundimin bizantin. Prifti i Zhulatit, Papa Xhuli, si duket në atë kohë do të ketë mbledhur trashgiminë e lashtë Ilire në popull, pasi këto zakone do të jenë përdorur ngahera në këto troje. Dhe në bazë të shënimeve na del se “Kanuni i Labërisë” do ketë dalë dhe hy në fuqi nga viti 1492, koha kur perandoria Otomane njihte si qender të Labësisë, Himarën.
Kuçi është një vend që mbart rrëfenjat e një jete dhe një kulturë jete në të. Ky u ka bërë ballë furtunave të fuqive të ndryshme ndër shekuj, qoftë atyre , veneciane, romake,osmane, apo edhe të të tjerëve që kanë sunduar në këto troje.
Kuçi është një vend ku zë vend dhe peshon shumë krenaria për këtë truall. Te këta njerëz fjala ka peshë dhe zë vend. Është interesante se mbetjet e së kaluarës shpeshherë zbulojnë moshën e vertetë të Kuçit dhe se ato duken të vjetra, por, në një sy tjeter, jo edhe aq të vjetra sa ato vertëtë janë. Këtu është karakteristike imagjinata shumë e pasur, gjetjet historike, realiteti bashkëkohor dhe ai mjedis natyror i kombinuar mrekullisht, dhe së bashku krijojnë një ndërthurje aq të bukur dhe interesante sa që vë në veprim imagjinatën dhe frymëzimin për të. Këto troje ishin frymëzim edhe për shumë pena të Rilindjes Kombëtare,që me mjeshtri dhe dhunti ditën,paraqitën dhe përshkruan në vargjet e tyre Kuçin dhe jetën e kuçianëve.
