Një numër vendesh kanë vendosur të pezullojnë përdorimin e vaksinës Oxford-AstraZeneca, si një masë paraprake pas raporteve që disa njerëz kanë pësuar mpiksje të gjakut pasi iu është dhënë vaksina.
Por a është një rast shumë i kujdesshëm? A u mungon këtyre qeverive pamja më e madhe?
Vendimi është marrë në bazë të parimit parandalues – një qasje e mirë vendosur në shkencë dhe mjekësi që thekson nevojën për të ndaluar dhe rishikuar kur provat janë të pasigurta, raporton bbc.
Por në një pandemi të shpejtë – kur secili vendim mund të ketë pasoja të mëdha – është një qasje e cila ndonjëherë mund të bëjë më shumë dëm sesa dobi.
Shkak apo rastësi?
Të dhënat e siguruara nga AstraZeneca tregojnë se ka pasur 37 raporte të mpiksjes së gjakut në mesin e 17 milionë njerëzve në të gjithë Evropën, të cilëve u është bërë vaksina.
Por pyetja kryesore që duhet të shtrohet është nëse raste ishin rastësi apo shkaku i vaksinës? A do të kishin ndodhur gjithsesi këto mpiksje?
Ngjarjet anësore si mpiksjet e gjakut monitorohen me kujdes, kështu që rregullatorët mund të vlerësojnë nëse ato po ndodhin më shumë sesa duhej.
Tridhjetë e shtatë raportet janë nën nivelin që do të prisnit. Për më tepër, nuk ka ndonjë shpjegim të fortë biologjik pse vaksina do të shkaktonte mpiksje gjaku.
Kjo është arsyeja pse Organizata Botërore e Shëndetësisë, rregullatorët evropianë dhe britanikë të ilaçeve kanë thënë të gjithë se nuk ka asnjë lidhje midis mpiksjes së gjakut dhe vaksinës.
Dhe kjo është arsyeja pse shumë ekspertë të vaksinimit kanë vënë në dyshim lëvizjen. Profesori Adam Finn, një anëtar i grupit punues të OBSH-së për vaksinat COVID-19, thotë se ndalimi i përhapjes së vaksinave në këtë mënyrë është “shumë i padëshirueshëm” dhe mund të dëmtojë shtrirjen dhe të kushtojë jetë njerëzish.
“Thirrja e duhur në situata si kjo nuk është e lehtë, por të kesh një dorë të qëndrueshme në shitje është ndoshta ajo që nevojitet më shumë”, tha ai.
A ka qenë Evropa shumë e kujdesshme me vaksinat e Oksfordit?
Kjo nuk është hera e parë që vendet në Evropë ushtrojnë kujdes në lidhje me vaksinën e AstraZenecas.
Parimi i parandalimit u miratua nga Gjermania, Franca dhe të tjerët, kur ata fillimisht nuk rekomanduan përdorimin e vaksinës për moshat mbi 65 vjeç. Presidenti francez, Emmanuel Macron madje e quajti atë “pothuajse joefektive”.
Është një vendim i cili tani është përmbysur, por jo para se të dëmtonte besimin te vaksina.
Si Gjermania, ashtu edhe Franca po i “hedhin poshtë” vaksinat, ku të dyja vendet kanë shfrytëzuar më pak se gjysmën e furnizimeve të tyre deri më tani.
Franca, Gjermania dhe kombet e tjera të mëdha evropiane kanë të gjitha nivele më të larta të infeksionit sesa Britania e Madhe dhe përballen me gjasat që gjërat të përkeqësohen para se të përmirësohen.
Raste ditore për 100 mijë banorë
Nëse shikoni në vendimin për mbi 65 vjeçarët, mund të shihni se si është marrë vendimi. Mënyra se si ishin organizuar provat do të thoshte se kishte prova të kufizuara për përdorimin në grupmoshat më të vjetra.
Organizatorët kishin dashur të rekrutonin të rriturit për arsye sigurie, kështu që kur erdhi puna te rregullatorët që vlerësojnë shkallët e infeksionit, të dhënat nuk ishin ende të gatshme për njerëzit e moshuar.
Por kishte prova nga mostrat e gjakut që vaksina kishte nxitur një përgjigje të fortë imune në grupmoshat më të vjetra. Pra, nuk kishte asnjë arsye të arsyeshme pse vaksina nuk do të funksiononte në grupmoshat më të vjetra – ishte thjesht se kishte kaluar koha e pamjaftueshme për të mbledhur provat në botën reale.
Kishte gjithashtu një problem në interpretimin e rezultateve. Kishte një mungesë qëndrueshmërie në faqe të ndryshme të përdorura gjatë provave, që në thelb do të thoshte se kishte katër gjykime të ndryshme brenda një prove.
Protokollet dhe praktikat e ndjekura ndryshonin në secilin, duke përfshirë përdorimin e një gjysmë doza në një. Krijoi një grup disi të çrregullt të të dhënave për të interpretuar.
Pse vendimmarrja e guximshme mund të jetë më e mira?
Mbretëria e Bashkuar e pa këtë dhe e kapërceu hapin – dhe brenda disa muajsh po raportonte rezultate “spektakolare” në nivele të reduktuara të sëmundjeve të rënda në moshën mbi 80-vjeçare.
Ishte kjo qasje pragmatike ndaj vendimmarrjes që bëri që Mbretëria e Bashkuar të rekomandojë deri në një hendek tre mujor midis dozave,
Kjo shkaktoi shumë polemika kur u njoftua në fund të dhjetorit.
Doza të vaksinës kundër coronavirusit bazuar në numrin e popullsisë
Vaksina Pfizer nuk u testua kështu në prova – intervali ishte tre javë.
Por përsëri, mungesa e provave nuk do të thoshte se lëvizja nuk do të funksiononte ose nuk bazohej në logjikë.
Provat e AstraZeneca patën intervale më të gjata për disa pjesëmarrës, të cilat duket se e bënin atë më efektive, ndërsa vaksina Moderna, e cila është një lloj i ngjashëm i vaksinës me Pfizer, gjithashtu sugjeroi që mund të funksiononte.
Është vërtetuar gjithashtu se vaksinat me dy doza, pjesa më e madhe e mbrojtjes sigurohet nga doza e parë, ndërsa e dyta e rrit atë dhe siguron një mbrojtje më afatgjatë.
Me rastet që ngriheshin me shpejtësi në atë kohë, Mbretëria e Bashkuar ishte e qartë se përfitimi i maksimizimit të furnizimeve të vaksinave në dispozicion për të siguruar një mbrojtje për më shumë njerëz ishte logjik edhe nëse provat e provës nuk e mbështesnin atë drejtpërdrejt.
Profesori Sir David Spiegelhalter, një ekspert për të kuptuar rrezikun në Universitetin e Kembrixhit, thotë se kjo tregon se ndonjëherë duhet të jesh i guximshëm në vendimmarrjen tënde.
“Parimi i parandalimit mund të jetë një mënyrë e arsyeshme për të marrë vendime përballë pasigurisë shkencore. Ai favorizon mosveprimin si një mënyrë për të zvogëluar rrezikun. Por problemi është se këto nuk janë kohë normale dhe mosveprimi mund të jetë më i rrezikshëm se veprimi”, tha ai.
Ajo që nevojitet në rrethana si këto, sipas Sir Spiegelhalter, është të përpunojmë atë që ka shumë të ngjarë në ekuilibrin e probabilitetit. Kjo kërkon të shikosh provat direkte dhe indirekte dhe kontekstin në të cilin po merren vendimet.
“Marrja e vendimeve kur ka një pasiguri të tillë është tepër e vështirë, por ndonjëherë mund të jetë e dëmshme të presësh për siguri. Mos vaksinimi i njerëzve do të kushtojë jetë”, shtoi ai.
Ndryshe, Gjermania, Franca dhe disa shtete evropiane tashmë e kanë pezulluar procesin e vaksinimit të popullatës me Oxford-AstraZeneca gjersa Kosova është në pritje të saj përmes programit COVAX.
