Kosova vuan nga një deficit i lartë tregtar i vazhdueshëm. Një nga arsyet për këtë rënie të performancës tregtare është se industritë e Kosovës, në një masë të madhe, nuk janë ende të përgatitura për të konkurruar në kushte të barabarta me importet nga ekonomitë e etabluara mirë ose nga ato që marrin mbështetje nga qeveritë e tyre përkatëse.
Kështu thuhet në një raport të Ministrisë së Tregtisë me titull “Identifikimi i produkteve me potencial për eksport dhe zëvendësim të importit”, nisur nga ky kontekst, është e rëndësishme të identifikohet një listë e produkteve që mund të luajnë një rol thelbësor në zëvendësimin e importit dhe t'u ofrohet atyre mbështetja e nevojshme për t'u bërë konkurruese dhe të vetë-mjaftueshme për një periudhë afatgjatë.
Megjithatë, në raport theksohet se ideja nuk është që këto produkte t'i mbrojmë përherë, por përkundrazi t'i mbështesim ato derisa të realizohen përfitimet e dëshiruara, pa krijuar joefikasitet afatgjatë ose pa nxitur varësinë.
“Kjo pjesë paraqet një përzgjedhje të produkteve në Kosovë që mund të synohen strategjikisht për zëvendësimin e importit. Ngjashëm me rastin e eksporteve, të dhënat e papërpunuara tregtare të përdorura për llogaritjet janë marrë nga Baza e të Dhënave e ASK-së, të klasifikuara sipas Sistemit të Harmonizuar në nivelin 6-shifror të ndarjes. Të dhënat mbi tarifat u morën nga baza e të dhënave ËITS, me burim origjinal UN Comtrade. Kriteri parësor për përzgjedhjen e këtyre produkteve është vëllimi i importeve, me një prag të vendosur në 1 milion euro. Kriteri i dytë është që produkti të ketë vlerën e eksportit në Kosovë në vitin 2022 mbi 500,000 euro, që tregon se mund të prodhohet në Kosovë. Idealisht, përdorimi i të dhënave PRODCOM, të cilat ofrojnë njohuri gjithëpërfshirëse për prodhimin vendas të mallrave të prodhuar, do të ishte i preferuar. Fatkeqësisht, të dhëna të tilla aktualisht nuk janë të disponueshme në Kosovë. Kriteri i tretë dhe i fundit për përzgjedhjen e produktit është që këto produkte duhet t'u nënshtrohen tarifave të aplikuara të kombit më të favorizuar më të mëdha se 10% ekuivalente ad valorem në të paktën dy nga tre blloqet/vendet e referencës, përkatësisht BE dhe dy vendet krahasuese me faktorë të ngjashëm të mbështetjes. Ky kriter përdoret për të identifikuar produktet që zakonisht marrin mbështetje ose mbrojtje të konsiderueshme. Në bazë të këtyre kritereve janë identifikuar 36 produkte me potencial për zëvendësim të importit. Ato përbëjnë gati 10% të importeve të Kosovës në vitin 2022. Shumica dërrmuese e këtyre produkteve janë në kategorinë e ushqimeve dhe pijeve. Megjithatë, ka edhe disa produkte të tjera, si mobilet dhe produktet e tekstilit/veshmbathjes, mes tyre. Pesë nga produktet e përzgjedhura, konkretisht (210690) preparatet ushqimore, (690721) flamujt e qeramikës, (020230) mish gjedhi i ngrirë, pa kocka, (170490) ëmbëlsira me sheqer dhe (611030) triko, pulovra, xhaketa, jelekë, importohen në sasi relativisht të konsiderueshme nga vendet me të cilat Kosova nuk ka marrëveshje preferenciale. Rrjedhimisht, ato potencialisht mund t'u nënshtrohen tarifave me një marzh më të lartë se 10% ad valorem. Si shembull, për të ndjekur regjimin e BE-së për (020230) mishin e ngrirë, pa kocka të gjedhit, një tarifë ekuivalente ad valorem që është tetë herë më e lartë se ajo aktuale duhet të vendoset nga Kosova”, thuhet në raport.
Tabela paraqet listën fillestare të produkteve me potencial për zëvendësim të importit.
