Diplomatët rusë ishin dikur një pjesë kyçe e strategjisë së politikës së jashtme të Presidentit Putin. Por gjithçka ka ndryshuar.Në vitet që çuan në pushtimin e plotë të Ukrainës nga Rusia, diplomatët humbën autoritetin e tyre, roli i tyre u reduktua në jehonë të retorikës agresive të Kremlinit.
Në tetor 2021, nënsekretarja amerikane e shtetit Victoria Nuland shkoi në një takim në ministrinë e jashtme ruse në Moskë. Njeriu përballë tryezës ishte zëvendësministri i Jashtëm i Rusisë, Sergei Ryabkov, të cilin zonja Nuland e njihte për dekada dhe gjithmonë shkonte mirë.
Homologët amerikanë të zotit Rybakov e panë atë si një negociator praktik dhe të qetë – dikë me të cilin mund të bisedonin edhe kur marrëdhëniet e dy vendeve ishin prishur.
Këtë herë gjërat ishin ndryshe.
Z. Ryabkov lexoi qëndrimin zyrtar të Moskës nga një copë letër dhe i rezistoi përpjekjeve të zonjës Nuland për të nisur një diskutim. Zonja Nuland ishte e shokuar, sipas dy personave që diskutuan incidentin me të.
Ajo e përshkroi zotin Ryabkov dhe një nga kolegët e tij si “robotë me letra”. Dhe jashtë dhomës së negociatave, diplomatët rusë po përdornin gjuhë gjithnjë e më jodiplomatike.
Si arritëm këtu?
Një Luftë e Re e Ftohtë
Mund të jetë e vështirë të imagjinohet tani, por vetë Putin i tha BBC-së në vitin 2000 se “Rusia është e gatshme të bashkëpunojë me NATO-n… deri në hyrjen në aleancë”.
“Nuk mund ta imagjinoj vendin tim të izoluar nga Evropa”, shtoi ai.
Në atë kohë, në fillim të presidencës së tij, Putin ishte i etur për të ndërtuar lidhje me Perëndimin, tha një ish-zyrtar i lartë i Kremlinit për BBC.
Diplomatët rusë ishin një pjesë kyçe e ekipit të Putinit, duke ndihmuar në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve territoriale me Kinën dhe Norvegjinë, duke udhëhequr bisedimet për një bashkëpunim më të thellë me vendet evropiane dhe duke siguruar një tranzicion paqësor pas një revolucioni në Gjeorgji.
Por ndërsa Putin u bë më i fuqishëm dhe më me përvojë, ai u bë gjithnjë e më i bindur se i kishte të gjitha përgjigjet dhe se diplomatët ishin të panevojshëm, thotë Alexander Gabuev, drejtori i Qendrës Eurasia të Rusisë Carnegie, i cili jeton në mërgim në Berlin.
Sinjali i parë se një Luftë e re e Ftohtë po fillonte erdhi në vitin 2007 me një fjalim që Putin mbajti në Konferencën e Sigurisë në Mynih. Në një fjalim 30-minutësh, ai akuzoi vendet perëndimore se po përpiqen të ndërtojnë një botë unipolare. Diplomatët rusë ndoqën shembullin e tij. Një vit më vonë, kur Rusia pushtoi Gjeorgjinë, Ministri i Jashtëm i Moskës, Sergei Lavrov thuhet se u betua homologut të tij në Mbretërinë e Bashkuar, David Miliband, duke e pyetur: “Kush je ti që më jep leksione?”
Zyrtarët perëndimorë ende mendonin se ia vlente të përpiqeshin të punonin me Rusinë. Në vitin 2009, Lavrov dhe Sekretarja e atëhershme e Shtetit e SHBA-së Hillary Clinton shtypën një buton gjigant të kuq “rivendosje” në marrëdhëniet dhe të dy vendet dukej se po ndërtonin bashkëpunim – veçanërisht për çështjet e sigurisë.
Por shpejt u bë e qartë për zyrtarët amerikanë se homologët e tyre rusë thjesht po papagasizonin pikëpamjet në rritje anti-perëndimore të Putinit, thotë Ben Rhodes, zëvendës këshilltar për sigurinë kombëtare i ish-presidentit amerikan Barack Obama.
Rhodes kujton Presidentin Obama duke ngrënë mëngjes me Putin në vitin 2009, i shoqëruar nga një orkestër popullore. Ai thotë se Putin ishte më i interesuar të paraqiste pikëpamjen e tij për botën sesa të diskutonte bashkëpunimin dhe se udhëheqësi rus fajësoi paraardhësin e Obamës, George W Bush, për tradhtinë e Rusisë.
Ndërsa Pranvera Arabe, përfshirja e SHBA-së në Libi dhe protestat ruse në rrugë u shpalosën në 2011 dhe 2012, Putin vendosi që diplomacia nuk do ta çonte askund, thotë zoti Rhodes.
“Për disa çështje – veçanërisht Ukrainën – nuk e kuptova se [diplomatët] kishin fare ndikim”, thotë Rhodes.
Si shembull, kur Lavrov, ministër i Jashtëm, u emërua gati 20 vjet më parë, ai kishte një “perspektivë ndërkombëtare dhe pozicionin e tij”, tha një ish-zyrtar i lartë i Kremlinit për BBC.
Kremlini konsultohej me të edhe kur e dinte se ai mund të kishte një pikëpamje të ndryshme nga Putin, thotë Gabuev. Por kur trupat u dërguan në Ukrainë në vitin 2022, Lavrov e mori vesh vetëm disa orë para fillimit të luftës, sipas një raporti në Financial Times.
Andrei Kelin, ambasadori i Moskës në Britaninë e Madhe, hedh poshtë idenë se diplomatët rusë kanë humbur ndikimin e tyre. Ai ka punuar në marrëdhëniet me vendet perëndimore gjatë gjithë karrierës së tij diplomatike.
Në një intervistë për BBC, ai refuzoi të pranonte se Moska apo diplomatë individualë mbajnë ndonjë përgjegjësi për rënien e marrëdhënieve me Perëndimin.
“Nuk jemi ne ata që bëjmë shkatërrimin,” tha ai. “Ne kemi probleme me regjimin e Kievit. Nuk mund të bëjmë asgjë për këtë.”
Ai thotë se lufta në Ukrainë është “një vazhdim i diplomacisë me mjete të tjera”.
Diplomacia si spektakël
Ndërsa zyrtarët e politikës së jashtme u bënë gjithnjë e më pak me ndikim, ata e kthyen vëmendjen e tyre përsëri te Rusia. Maria Zakharova, e cila u bë zëdhënëse e Ministrisë në vitin 2015, është një simbol i këtij kapitulli të ri.
“Para saj, diplomatët silleshin si diplomatë, duke folur me shprehje të rafinuara”, thotë ish-zyrtari i Ministrisë së Jashtme Boris Bondarev, i cili dha dorëheqjen në shenjë proteste për luftën.
Por me ardhjen e zonjës Zakharova, njoftimet e ministrisë së Jashtme u kthyen në spektakël. Zakharova shpesh u bërtiste gazetarëve që i bënin pyetje të vështira dhe iu përgjigjën kritikave nga vendet e tjera me ofendime, transmeton BBC.
Zëdhënësja e Ministrisë së Jashtme ruse Maria Zakharova njihet për konferencat “teatrale” të shtypit.
Në të njëjtën mënyrë po shkonin edhe kolegët e saj diplomatikë.
Bondarev, i cili dikur punonte për misionin e Moskës në OKB në Gjenevë, kujton një takim ku Rusia bllokoi të gjitha iniciativat e propozuara, duke nxitur kolegët nga Zvicra të ankohen.
“Ne u thamë atyre: “Epo, çfarë problemi ka? Ne jemi një fuqi e madhe, dhe ju jeni vetëm Zvicra!”
“Kjo është diplomacia [ruse]”, thotë ai.
“Kjo qasje kishte për qëllim t’u bënte përshtypje shtetasve rusë”, thotë z. Gabuev, analist i politikës së jashtme.
Por një audiencë edhe më e rëndësishme për diplomatët janë shefat e tyre, sipas z. Bondarev.
“Telegramet zyrtare të dërguara në Moskë pas takimeve të huaja fokusohen në atë se si diplomatët mbronin me pasion interesat e vendit”, shpjegon ai.
Mesazhi tipik, sipas tij, do të ishte diçka e tillë: “Ne mbrojtëm heroikisht interesat ruse dhe perëndimorët nuk mundën të bënin asgjë dhe u tërhoqën!”
Nëse të gjithë shkruajnë për “vënien e perëndimorëve në vendin e tyre” dhe ju shkruani se “arritët konsensus”, do të shikoheni me përbuzje, thotë ai.
Bondarev kujton një darkë në Gjenevë në janar 2022, kur zoti Ryabkov, nga Ministria e Jashtme, u takua me zyrtarë amerikanë. Zëvendës Sekretarja e Parë e Shtetit e SHBA, Wendy Sherman shpresonte të shmangte pushtimin e Ukrainës përmes negociatave të orës 11.
“Ishte e tmerrshme” thotë Bondarev.
“Amerikanët thanë: “Le të negociojmë”.
Dhe në vend të kësaj, Ryabkov fillon të bërtasë, “Ne kemi nevojë për Ukrainën! Ne nuk do të shkojmë askund pa Ukrainën! Merrni të gjitha gjërat tuaja dhe kthehuni në kufijtë e vitit 1997”
Duhet theksuar se vitet e fundit toni diplomatik ka ndryshuar edhe në vende të tjera, ndonëse në një shkallë më të vogël. Disa vite më parë, përfaqësuesi i Japonisë për të drejtat e njeriut në OKB, Hideaki Ueda, kërkoi që kolegët e huaj të “heshtin” në një takim.
Gavin Williamson përdori të njëjtat fjalë kundër Rusisë kur ishte sekretar i mbrojtjes i Mbretërisë së Bashkuar.
Pas një viti e gjysmë lufte, a ka ndonjë shpresë se diplomacia mund të ndihmojë për t’i dhënë fund luftimeve?
Shumica e njerëzve me të cilët foli BBC mendojnë se është shumë e pamundur. Zakonisht, 95% e punës së diplomatëve janë “takime jozyrtare dhe pirja e kafesë”, shpjegon zoti Bondarev. Kontakte të tilla kanë rënë shumë, thotë ai – nuk ka më shumë për të folur.
Ambasadores Kelin i është ndaluar hyrja në Parlamentin e Mbretërisë së Bashkuar. Në një moment, thotë ai, ambasada ruse në Londër pothuajse mbeti pa gaz dhe energji elektrike dhe kompanitë e sigurimeve refuzuan të sigurojnë makinat e misionit.
Herët a vonë, dialogu do të duhet të ndodhë, thotë analisti i RAND, Samuel Charap. Alternativa e vetme ndaj negociatave është “fitorja absolute” dhe nuk ka gjasa që as Kievi apo Moska ta arrijnë këtë në fushën e betejës, argumenton ai.
Por ai nuk pret që bisedimet të ndodhin së shpejti. “Putini ka ndryshuar në mënyrë dramatike gjatë mandatit të tij në pushtet,” thotë ai. “Dhe sinqerisht, nuk e di nëse ai do të jetë i gatshëm të angazhohet.”
Autoritetet ukrainase ankohen se Rusia po ofron edhe një herë ultimatume në vend të kompromiseve, siç është kërkesa që Ukraina të pranojë aneksimin e territoreve të pushtuara. Kievi nuk ka ndërmend të negociojë në kushte të tilla dhe aleatët e tij perëndimorë e mbështesin publikisht këtë vendim.
Rusia duket e vendosur të mbështetet në makinën e saj ushtarake, shërbimet e inteligjencës dhe fuqinë gjeo-ekonomike për ndikim – në vend të diplomacisë.
Në këto rrethana dëshpëruese, pse diplomatët rusë nuk po votojnë thjesht me këmbë dhe nuk po japin dorëheqjen fare nga shërbimi i jashtëm?
“Është një problem për të gjithë ata që kanë ngecur në pozicionet e tyre për 10 deri në 20 vjet,” tha një ish-punonjës i Kremlinit për BBC. “Nuk ka jetë tjetër për ty. Është e tmerrshme.”
Z. Bondarev, ish-diplomati, mund të lidhet me këtë. “Nëse nuk do të kishte qenë lufta, ndoshta do të kisha qëndruar dhe do ta duroja”, thotë ai.
