100 vjet më parë, themeluesi i Turqisë, Mustafa Kemal Atatürk, shpalli Republikën Turke. Ajo duhet të jetë perëndimore, moderne, laike dhe paqësore. Sot shumë turq e shohin punën e tij në rrezik të madh. Erdogan dëshiron ta trashëgoi Ataturkun në Turqi.
A do të ketë festë të madhe shtetërore apo jo? Për javë të tëra, turqit laikë në veçanti kanë qenë në mëdyshje se si qeveria konservatore islamike nën Presidentin Rexhep Tajip Erdogan, do të festojë 100 vjetorin e themelimit të republikës më 29 tetor. Sepse deri para disa ditësh nuk kishte as një program zyrtar në rend dite. Diplomatët e huaj thuhet gjithashtu se kanë pyetur njëri-tjetrin, nëse dikush ka marrë një ftesë.
Vetëm të premten e kaluar departamenti i komunikimit i Erdoganit njoftoi se do të ketë një sërë ngjarjesh - por këto kryesisht theksuan epokën e Erdoganit. Turqit laikë tani ndjejnë frikën e tyre të konfirmuar se Erdogan po përpiqet të fshijë trashëgiminë e babait, themeluesit - Ataturk, të zërë vendin e tij dhe të krijojë një kult me emrin e vetë Erdogan, duke pëhaur islamizmin.
Erdogan dëshiron ta trashëgoj Ataturkun
“Shekulli turk ” ishte motoja e fushatës së Erdoganit, me të cilën ai fitoi sërish zgjedhjet në maj dhe siguroi pushtetin e tij edhe për pesë vite të tjera. Ai ka qenë në qeveri për më shumë se 20 vjet. Tani ai dëshiron të hyjë në histori si burrë shteti që udhëhoqi Republikën në shekullin e saj të dytë.
Beate Apelt, kreu i zyrës turke të Fondacionit Friedrich Naumann për Lirinë, në fakt sheh shumë simbolikë në prag të përvjetorit historik që e vendos Erdoganin në të njëjtin nivel të rëndësisë me Ataturkun. Përveç shprehjes “shekulli turk”, ndër të tjera përfshihen edhe portrete në përmasa të barabarta të dy krerëve të shtetit krah për krah. Kjo sugjeron se Ataturku është iniciatori dhe Erdogani realizuesi i një projekti të madh një herë në shekull, tha Apelt.
Ajo vëren pakënaqësinë në rritje të shumë turqve që 100 vjetori i themelimit që nuk po festohet me madhështi. Për më tepër, shumë ngjarje të festivalit janë të lidhura me elemente fetare. Sipas mendimit të Apelt, kjo "sigurisht nuk është në frymën e Ataturkut".
Babait të themeluesit, Mustafa Kemal Atatürk, që prezantoi një ndarje të qartë të shtetit dhe fesë. Me parimin e sekularizmit, ai shfuqizoi edhe vëllazëritë fetare dhe kalifatin, prandaj islamistët ushqejnë inat kundër tij edhe sot.
Nga ana tjetër, Erdogan ka mbështetur grupe të tilla fetare që kur erdhi në pushtet dhe u jep atyre shumë privilegje. Ai nuk e thotë kurrë emrin e plotë të Mustafa Kemal Atatürk. Për të ai është gjithmonë “Veterani Mustafa Kemal”. "Atatürk" do të thotë "paraardhës i turqve". “Ai nuk duket se e pranon këtë”, është kritika e përhapur. Jeta private liberale e Ataturkut, marrëdhëniet e tij me disa gra dhe konsumimi i tij i alkoolit, janë gjithashtu të përbuzur në qarqet e AKP-së.
Tyrkiye e Ataturkut - makthi i Erdoganit?
Themeluesi i shtetit Ataturku, ëndërronte për një republikë perëndimore, moderne dhe laike. Brenda pak vitesh ai urdhëroi shumë reforma. Ai ndërroi alfabetin arab me atë latin, kodet ligjore perëndimore u miratuan dhe grave iu dha e drejta e votës. Madje edhe një ligj për kapelat kishte për qëllim të siguronte që njerëzit t'i jepnin lamtumirë mbulesave fetare osmane si fes apo çallmë por të visheshin si në Londër , Berlin dhe Paris.
Një synim i largët ishte gjithashtu krijimi i një kombi turk nga rrënojat e strukturës multietnike të Perandorisë Osmane. Kjo u realizua vetëm në një masë të kufizuar. Konfliktet e mëdha vazhdojnë të tërbohen me disa nga pakicat e saj, si armenët, alevitë dhe kurdët. Pothuajse 40,000 njerëz kanë vdekur që nga viti 1984 në konfliktin e armatosur vetëm me Partinë e ndaluar të Punëtorëve Kurdë (PKK).
Sot, këto reforma shpesh lidhen fillimisht me emrin e Ataturkut. Por ato ishin të një rëndësie dytësore në atë kohë, thotë Salim Çevik, ekspert i Turqisë në Fondacionin e Shkencës dhe Politikës (SWP) në Berlin. Në situatën e asaj kohe - pas humbjes së Luftës së Parë Botërore, rënies së Perandorisë Osmane dhe luftës rraskapitëse çlirimtare kundër fuqive fitimtare - në këtë situatë, Ataturku dhe pasuesit e tij kishin vetëm një qëllim: të shpëtonin pjesën e mbetur. strukturën shtetërore nga rënia e plotë dhe për të krijuar një republikë të fortë për të krijuar një shoqëri, që mund të përballonte çdo sulm nga brenda dhe jashtë.
"Dhe në pjesën më të madhe ata arritën ta bënin këtë," është përfundimi i Cevik. Gjatë 100 viteve të fundit, shteti turk është rritur në një fuqi të fortë rajonale, ekzistenca e së cilës nuk vihet në dyshim apo kërcënohet nga jashtë. Nëpërmjet anëtarësimit në NATO ose aleanca të tjera, ajo është tashmë pjesë e fortë e sistemit politik ndërkombëtar.
Një madhësi mes Evropës dhe Lindjes së Mesme
"Turqia është një lojtar i rëndësishëm, veçanërisht në zonën midis Evropës dhe Lindjes së Mesme," thekson Beate Apelt nga Fondacioni Friedrich Naumann. Kjo rezulton vetëm nga pozicioni i saj gjeostrategjik, si një shtet i NATO-s midis Detit të Zi dhe Mesdheut me kontroll mbi ngushticat e Bosforit dhe Dardaneleve. Po aq e rëndësishme është edhe vendndodhja qendrore midis BE-së, Rusisë , e cila kufizohet me Detin e Zi, dhe një lagjeje jashtëzakonisht problematike në juglindje me kufij me Sirinë, Irakun dhe Iranin .
Erdogan e ka përdorur me zgjuarsi këtë në vitet e fundit. Sipas Apelt, ai e ofron veten si ndërmjetës midis palëve të konfliktit rajonal, për shembull midis Ukrainës dhe Rusisë, ose aktualisht midis Izraelit dhe Hamasit. Sipas saj, Erdogan mund të luajë një rol konstruktiv, siç bëri me marrëveshjen e grurit për Ukrainën.
Në të njëjtën kohë, Erdogan po përpiqet të marrë përfitimin maksimal për veten dhe Turqinë nga çdo plejadë. Shembulli më i fundit, tha Apelt, ishte bllokimi i Erdoganit për pranimin e Suedisë në NATO. Në verë, Erdogan e lidhi angazhimin e tij me rifillimin e negociatave të pranimit të Turqisë me BE.
Beate Apelt nga Fondacioni Friedrich Naumann, i cili është i afërt me partinë liberale gjermane FDP , e sheh gjithashtu vendin duke luajtur një rol të rëndësishëm në lidhje me migrimin e parregullt në Evropë - pavarësisht marrëveshjes së diskutueshme të refugjatëve midis Turqisë dhe BE-së në vitin 2016, sipas së cilës Refugjatët në Turqi duhet të pengohen të udhëtojnë drejt Bashkimit Evropian. Në këtë pikë, ndarja e punës në të ardhmen do të jetë më e vështirë, thotë Apelt. Pranimi i refugjatëve nga Siria dhe vende të tjera ka rënë masivisht në Turqinë në vështirësi ekonomike vitet e fundit, ndërkohë që diskriminimi dhe urrejtja ndaj tyre po rritet me shpejtësi.
Paqja në tokë?
Pas themelimit të republikës 100 vjet më parë, Ataturku filloi një politikë paqësore. Sipas shkencëtarit politik Çevik, qëllimi i tij ishte të mbronte republikën ende shumë të re nga krizat ndërkombëtare. Turqia i qëndroi besnike këtij kursi - me përjashtim të konfliktit për ishullin mesdhetar greko -turk të Qipros në mesin e viteve 1970.
Erdogan gjithashtu shmangu konfliktet në politikën e jashtme në vitet e tij të para në pushtet. Vetëm gjatë lëvizjeve revolucionare të të ashtuquajturës Pranverë Arabe ai pranoi konfrontimin me botën arabe dhe ra në anën e kryengritësve. Por edhe atëherë politika e tij e jashtme ishte paqësore.
Megjithatë, vitet e fundit ka pasur një ton agresiv dhe militarizimi është në rritje. Arsyeja është se fuqia e butë e Ankarasë është bërë gjithnjë e më pak e rëndësishme vitet e fundit, kështu që Erdogan e sheh forcën ushtarake si mjetin e vetëm. Sulmet ajrore turke në veri të Irakut dhe Sirisë veriore në veçanti kanë hasur në kritika ndërkombëtare. Armatosja e grupeve xhihadiste në Siri dhe dërgimi i mercenarëve në Libi dhe Nagorno-Karabakh nxitën gjithashtu pakënaqësi në Perëndim.
Autor: Elmas Topc. Nga Gjermanishtja Sherif Ramabaja
