“La Nuova Italia” ka botuar, të martën e 10 qershorit 1930, në faqen n°3, një shkrim në lidhje me librin “L’Albania di Re Zog — Shqipëria e Mbretit Zog” të Gustavo Traglia-s, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar:
Kronikat letrare
“Shqipëria e Mbretit Zog”
Herë pas here, shtypi boton lajme fantastike, absurde, tendencioze dhe tronditëse për Shqipërinë në botë.
Fakti përsëritet shpesh edhe nëse, për shkak të përdorimit të tepërt, nuk krijon më përshtypjen që do të donin popullarizuesit.
Informacioni fantastik sipas të cilit një anije italiane zbarkoi në Shkodër tre mijë ushtarë italianë me një sasi të bollshme topash dhe mitralozësh është shumë i freskët.
Lajmi ishte edhe më fantastik për faktin se (dhe asnjë gazetë që e botoi atë nuk u mundua të shqyrtonte një hartë gjeografike) nuk ka det në Shkodër.
Kështu që ky libër i ri dhe i dokumentuar nga Gustavo Traglia (1) është i mirëpritur. Ky gazetar ka qëndruar për shumë vite në Shqipëri, ka qenë dëshmitar okular i rilindjes këmbëngulëse të një populli që nuk u përkul kurrë as nga braktisja shekullore dhe as nga dominimi i huaj.
Sado i gjymtuar në kufijtë e tij — më shumë se një milion shqiptarë vuajnë nga dominimi jugosllav — kombi shqiptar po ndjek politikën e tij të rindërtimit me siguri dhe besim.
Shteti i vogël, por trim, ka shprehur që në gjirin e tij një njeri që ka ditur t'u transmetojë të gjithë njerëzve një ritëm të ri jete.
Gustavo Traglia na jep një panoramë të plotë të këtij kombi shumë të ri, ai ilustron karakteristikat e një race që ka jetuar për shekuj e izoluar nga pjesa tjetër e botës, e distancuar dhe e mbrojtur prej saj nga barriera e paprekshme e maleve të saj. Rezultati, në një Evropë të nxituar, të standardizuar dhe të padurueshme, është një oaz ngjyrash që nuk mund të mos magjepsë.
Autori ringjall skenat dhe episodet e freskisë së këndshme : kapitali intrigues për mungesën absolute të zakonit ndaj politikës; jeta e fiseve malësore krenare, përçmuese dhe fantastike; ndihma e vazhdueshme dhe vëllazërore e Italisë; personaliteti vendimtar i mbretit Zog, një figurë që duket se ka dalë nga një epos. E gjithë kjo ringjallet mprehtësisht, qartësisht, pikërisht në këtë vepër të re të Gustavo Traglia-s, e cila, jemi të sigurt, do të ketë të njëjtin sukses si botimet e tjera të tij. Në të vërtetë, në të nuk gjetëm vetëm shkrimtarin e gjallë të “Oriente”, të “Duce libico”, por edhe poetin e “Per amare Colombina”, që mbetet një nga veprat e shquara të poezisë së dekadës së fundit.
Në “Shqipërinë e Mbretit Zog” ka faqe kaq të gjalla përshkruese, saqë libri shpesh merr rëndësinë e një vepre letrare të konceptuar mirë dhe të shprehur mirë. Në këtë renditje idesh, pasazhet që na pëlqejnë më shumë janë ato që lidhen me vizitën e Krujës, kryeqytetit të Skënderbeut, të shtëpisë së Dervishit dhe të Beratit.
Dokumentacioni i bollshëm dhe i saktë që lejon veprën e Traglia-s të jetë një nga traktatet më të plota për Shqipërinë e sotme, shpërndahet me shumë takt dhe shkrihet në mënyrë harmonike me pjesën përshkruese dhe episodike, në mënyrë që lexuesi të mos zhgënjehet kurrë nga interesi që lind, i gjallë, që në faqet e para dhe që e shoqëron me intensitet gjithnjë e më të madh deri në kapitullin e fundit.
(1) Shqipëria e Mbretit Zog — Botimet Tiber, Romë. — 30 Lireta.
