Një ekspert i së Drejtës Evropiane dhe anti-korrupsionit në BE, thotë se se prova për suksesin e luftës ndaj korrupsionit në Shqipëri, është nëse do të shkojë deri në në nivele të larta. Andi Hoxhaj, profesor në Universitetin Warwick në Britani thotë se megjithëse në letra vendi mund të duket demokratik, zbatimi i demokracisë është i pakonsoliduar. Prof. Hoxhaj i tha koleges Keida Kostreci, se tonet e forta në politikën e Shqipërisë para zgjedhjeve heqin vëmendjen nga problemet e vërteta që shqetësojnë qytetarët.
Profesor Hoxhaj, sipas raporteve të organizatave ndërkombëtare, korrupsioni vazhdon të mbetet problem në Shqipëri. Ju e keni studiuar këtë dukuri për Shqipërinë dhe për Ballkanin. A mendoni se ka ndryshim gjendja dhe çfarë duhet të bëhet më tej?
Prof. Andi Hoxhaj: Çështja e korrupsionit sidomos në demokracitë hibride, ashtu siç është Shqipëria dhe një pjesë e madhe e Ballkanit Perëndimor, është në përmasa goxha të përhapura. Përsa i përket specifikisht në Shqipëri, institucionet tona ende nuk janë përforcuar për ta luftuar korrupsionin. Përveç kësaj korrupsioni tek ne është edhe një çështje sociale që duhet trajtuar përtej ligjeve dhe institucioneve që ne kemi ndërtuar deri tani.
Sa ka ndikuar reforma në drejtësi për ta luftuar këtë dukuri? A është përmirësuar gjendja falë saj?
Prof. Andi Hoxhaj: Reforma në drejtësi deri tani ka dhënë disa indikime pozitive dhe ka krijuar deri diku një klimë që ka një farë ndryshimi, duke qenë se gjyqtarët që i janë nënshtruar procesit të vetingut, pothuajse gjysma nuk janë më pjesë e saj dhe kjo tregon pozitivisht që është duke u luftuar. Mirëpo përsa u takon qytetarëve në nivel të ulët, akoma vazhdon si fenomen duke parë edhe ne nga disa raste, siç ka njoftuar edhe media juaj, përsa i përket korrupsionit në fushën e mjekësisë. Por duhet t’u lëmë akoma edhe pak kohë institucioneve që të ngrihen, që reforma në drejtësi ka parashtruar dhe testi më i madh i tyre do të jetë nëqoftëse do të shkojnë për korrupsion në nivelin e lartë dhe për të investiguar më tepër ata gjyqtarë apo prokurorë që nuk e kaluan vettingun.
Kjo më çon tek pyetja tjetër po lidhur me korrupsionin. Disa analistë thonë se procesi i reformës në drejtësi është i rëndësishëm, por kanë përshtypjen se nuk shkon aq sa duhet përderisa nuk shtrihet tek elitat politike. Cili është mendimi juaj për këtë?
Prof. Andi Hoxhaj: Unë atë doja ta lidhja me faktin që duhet të krijohet një klimë llogaridhënieje dhe jo gjithçka është thjesht në reformë apo në ligj. Për shembull, Shqipëria ka kaluar një ligj udhërrëfyes “whistleblower” në anglisht, i cili është nga më të mirët që ka në rajon. Mirëpo atë si ligj askush – flasim për nënpunësit e sektorit publik – nuk e ka përdorur për shkak se nuk kanë besim se diçka do të bëhet dhe nuk kanë besim se (dikush) do të ndërshkohet. Kështuqë është mesa duket edhe kjo pjesa e klimës dhe mesa duket institucionet aktuale akoma rezistojnë përsa i përket për të luftuar korrupsionin në nivele të larta. Por nëse nuk do të ndodhë në një afat të gjatë kjo do të ketë një impakt negative përsa i përket procesit tonë për në BE, sepse vendet si Rumania apo Kroacia, kanë goxha rekorde përsa i takon luftës ndaj korrupsionit në nivel të lartë.
Përsa u takon reformave, a mendoni ju se ka një hendek mes kuadrit ligjor dhe zbatimit të këtyre reformave?
Prof. Andi Hoxhaj: Besoj se ky është një nga problemet më të mëdha që ne kemi që pas rënies së komunizmit, ku kemi kaluar shumë ligje që ne deri diku i trajtojmë si detyra shtëpie që na jep BE-ja por pa e vrarë shumë mendjen për t’i aplikuar këto ligje dhe prandaj edhe po t’i shikosh edhe kushtet që BE-ja na ka vendosur sidomos në tre vitet e fundit, janë për t’u zbatuar këto ligje dhe sfida më e madhe është që duhet të zbatohen. Por përtej kësaj duhet të krijohet edhe një klimë qe neve ta ndjekim shtetin ligjor dhe rregullat që ai parashtron.
Pyetja ime tjetër ka të bëjë me plotësimin e kushteve për anëtarësimin në BE, meqenëse ju e keni studiuar këtë fushë. Ku ndodhet Shqipëria në këtë rrugëtim për plotësimin e kushteve për integrim?
Prof. Andi Hoxhaj: Për momentin BE-ja ndodhet në një udhëkryq përsa i takon vetes së saj dhe përsa i përket politikës së zgjerimit. Shqipëria aktualisht ka diku tek 15 kushte që i janë parashtruar për t’i plotësuar. Shumicën e tyre i ka plotësuar duke qenë se kishin të bënin me reformën në drejtësi, duke qenë se Gjykata Kushtetuese është ngritur. Ata mund të ftohen në konferencën e parë për negociatat. Mirëpo procesi i gjithi ka ndryshuar deri diku dhe mua më duket se ajo që partitë politike nuk po e trajtojnë në këto zgjedhje aktuale është se paketa për Ballkanin Perëndimor ka ndryshuar përsa i përket zgjerimit dhe nuk ka më një zgjerim si më përpara, një proces që ne duhet të mbushim 35 kapituj por tani duket sikur ne do të integrohemi përreth marketit të përbashkët dhe në nëntor tek procesi i Berlinit, kjo është marrë parasysh. Është pak a shumë si mini-Shengeni që është diskutuar në media dhe njerëzit e njohin më shumë, por disi më i gjerë dhe lidhet ngushtë me procesin e integrimit.
Si do ta përshkruanit situatën e demokracisë në Shqipëri? Siç thatë ju Shqipëria mbetet një vend hybrid përsa i takon demokracisë dhe sipas Freedom House është ende pjesërisht i lirë.
Prof. Andi Hoxhaj: Demokracia e Shqipërisë nëse e shikon për studim të duket sikur në letra (vendi) është goxha demokratik, për faktin se ka diku rreth 130 parti të regjistruara, në zgjedhjet e kaluara ishin diku tek 57 që morën pjesë, mbi 800 media të regjistruara dhe janë mbi 11 mijë organizata joqeveritare të regjistruara dhe kemi dy opozita, një parlamentare dhe një joparlamentare kështuqë në letra të krijohet përshypja se ne jemi një vend goxha demokratik. Mirëpo vazhdon të jetë, siç e ka përkufizuar edhe Freedom House, edhe raporte të tjera, një vend në tranzicion për arsye se praktikat e demokracisë janë në një nivel jo të konsoliduar. Siç po e shikojmë, kur vijnë fushatat zgjedhore duhet të jetë një festë e demokracisë, ku ne zgjedhim një palë, ose një palë tjetër por po ta shikosh tek ne është goxha frikë dhe është me goxha ankth se si do të ndodhë. Kjo ka të bëjë me shumë arsye, por një nga ato ka të bëjë me faktin që institucionet nuk janë pjekur dhe partitë akoma nuk e shikojnë që janë pjesë e një demokracie dhe që japin një kontribut, por e trajtojnë deri diku sikur Shqipëria është prona e tyre dhe njëra palë do t’ia marrë palës tjetër.
Jemi diçka më shumë se një muaj para zgjedhjeve të përgjithshme parlamentare në Shqipëri dhe para daljes së listave, BE dhe SHBA theksuan vazhdimisht që në këto lista të mos përfshiheshin emra të përfolur, emra të diskutueshëm që mund të kishin lidhje me krimin. Si do ta komentonit ju faktin që ende është e nevojshme që të bëhen këto thirrje nga BE dhe SHBA?
Prof. Andi Hoxhaj: Kjo tregon që institucionet tona ende nuk kanë marrë përgjegjësitë që të distancohen nga individë të tillë. Ne kemi kaluar një ligj në vitin 2015, ligjin 138 që lidhet me integritetin e njerëzve që kandidojnë në fushata të ndryshme elektorale, apo që bëhen pjesë e institucioneve publike dhe ata duhet të diskualifikohen, nëqoftëse kanë rekorde kriminale apo kanë kryer vepra penale. Është mirë që si Bashkimi Evropian, edhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës e bëjnë këtë thirrje sepse edhe qytetarët i sensibilizojnë që t’i shikojnë më me kujdes kandidatët. Mirëpo përgjegjësia më e madhe u bie subjekteve politike, u bie strukturave të partisë që bëjnë filtrimet dhe natyrisht që i bie Prokurorisë dhe KQZ-së që duhet t’i regjistrojë. Kështuqë duhet që edhe ata të bëjnë një punë më rigoroze përsa i përket këtij procesi. Mirëpo kur mekanizmat nuk janë të mjaftueshëm, atëherë votuesit duhet t’i ndëshkojnë në formën elektorale.
A mendoni ju se është mungesë vullneti nga ana politike, apo thjesht sistemi dhe institucionet nuk janë në atë faze aq të zhvilluar?
Prof. Andi Hoxhaj: Unë do të thoja janë të dyja. Një është që subjektet politike zakonisht kandidojnë njerëz që mendojnë se do u sjellin goxha vota dhe të tillë persona mund të kenë goxha impakt për të sjellë vota. Tjetra është pastaj që institucionet tona nuk i kanë resorset e mjaftueshme për të bërë investigime të tilla. Po të shikosh pagat që neve japim, janë ndër më të ulëtat për organet ligjzbatuese dhe madje resorset që ata kanë nga ana e buxhetit, pak a shumë u mjaftojnë vetëm për mirëmbajtjen dhe nëqoftëse do të bëjmë një investigim rigoroz, nuk i ka të mjaftueshme.
Ende pa filluar fushata me intensitet duket se toni i polemikave, polarizimi është theksuar para zgjedhjeve, duke pasur parasysh elektoratin që duan të tërheqin partitë kryesore. Si do ta komentonit këtë lloj fryme polarizimi në Shqipëri?
Prof. Andi Hoxhaj: Nuk është aspak e shëndetshme. E kuptoj se përse bëhet sepse bëhet për të mobilizuar bazën, ose edhe ata që nuk janë aq aktive dhe kjo është deri diku një strategji, mirëpo nuk është aq e shëndetshme, sepse heq vëmendjen nga temat që duhet të diskutojmë, si për shembull e ardhmja jonë me BE-në, çfarë do të ndodhë me tregëtinë, apo çfarë do të ndodhë me arsimin, me shëndetësinë e kështu me radhë. Dhe ky polarizim i tepërt heq fokusin nga problemet reale që ne kemi, apo edhe fokusin për t’i diskutuar programet që këto parti kanë. Unë para se të vija në programin tuaj, doja t’i shikoja pak programet çfarë mund të kishin dhe po t’i shikosh shumica kanë pak a shumë si program të majtë dhe nuk shikon ndonjë diferencë të madhe qoftë nga ana ideologjike, qoftë nga politika që bëjnë. Dhe deri diku do të thoja që janë goxha sipërfaqësore dhe disa nga ato që shikon, ose premtimet, pyet që si mundet t’i paguajmë ose taksat që do të rriten për t’i paguar këto investime dhe ky polarizimi mendoj se është deri diku për ta hequr vëmendjen nga kjo lloj llogaridhënie apo qoftë edhe nga premtimet për të cilat nesër pasnesër mundet të pyesim./VOA
