Rasti Banjska në fakt tregoi se potenciali për konflikt është i madh, thotë Sonja Biserko, themeluesja dhe presidentja e Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në Serbi, në një intervistë për The Geopost, duke shtuar se Banjska tregoi se operacioni ishte shumë më i gjerë, por u pengua dhe u parandalua gjakderdhja dhe konflikti.
Biserko beson se Kosova është një pikë përmes së cilës Perëndimi nuk do të tolerojë asnjë aktivitet të Serbisë apo Rusisë.
“Nuk është vetëm çështja e Serbisë dhe e ‘botës serbe’, por është çështje e ndërthurjes së së paku dy interesave – ruse dhe serbe – përkatësisht amerikane dhe evropiane”.
Në këtë rast, thotë ajo, Rusia është e vetmja që është dukshëm e pranishme në një farë mënyre dhe që më lehtë mund të inicojë çdo mekanizëm që në fund të fundit do të çonte në disa tensione dhe konflikte.
“Dhe kjo është diçka që në fakt mund të shtrihet në Republikën Srpska dhe Malin e Zi”.
Serbia, thekson ajo, nuk e ka mbyllur çështjen serbe dhe ka ende një rrymë që tenton të rishikojë humbjet e luftës nga vitet 1990.
Vuçiq është shumë i vetëdijshëm se nuk mund ta kalojë më atë kufi, se nuk do t’i tolerohet”. Tani shtrohet pyetja se kur dhe si do të veprojë, ndoshta pas zgjedhjeve, pasi në këtë fazë Kosova po luan një kartë apo argument të rëndësishëm për fushatë, apo një shtyllë të rëndësishme të asaj fushate, siç është përdorur gjithmonë deri më tani” .
Biserko vlerëson se në Republikën Srpska ekziston një rrjet i grupeve kriminale dhe gangstere që janë shumë të fuqishme ekonomikisht, janë të armatosura, madje kanë pushtet politik duke pasur parasysh se janë të fortë në vend.
“Është një ushtri e fuqishme që mund të jetë shumë e dobishme në situatat kur të krijohet mundësia, pra kur dikush vendos t’i përdorë ato“.
Ajo deklaron se Rusia po kërkon një mënyrë për t’i dhënë fund luftës në Ukrainë me një lloj marrëveshjeje të Dejtonit.
Edhe Beogradi edhe Rusia, vlerëson Biserko, presin ndryshime të mundshme vitin e ardhshëm, veçanërisht në Shtëpinë e Bardhë.
Intervista e plotë:
Kur Vuçiq thotë se ka frikë se viti 2024 do të sjellë shumë më tepër konflikte dhe trazira, duke iu referuar kërcënimit serb në Kosovë, Republika Srpska dhe pjesë të tjera të rajonit, a po shpall ai në të vërtetë luftë?
Biserko: Vuçiq po flet në gjurmët e të gjitha këtyre deklaratave dhe analizave për faktin se një front i ri do të jetë i mundur në Ballkan, domethënë se Rusia do të përpiqet të destabilizojë rajonin përmes akterëve të saj vendas. Për këtë flitet që nga fillimi i luftës në Ukrainë dhe rasti Banjska në fakt tregoi se ky potencial ishte i madh, se operacioni ishte shumë më i gjerë, por u pengua, u ndal dhe u parandalua një gjakderdhje dhe konflikt më i madh. Që atëherë, Perëndimi e ka ndjekur me shumë vëmendje atë që po ndodh, sepse kjo është vija e kuqe që nuk do ta kalojnë, nuk do të tolerojnë as Vuçiçin, as Serbinë sepse ajo kërcënon drejtpërdrejt sigurinë e vetë Evropës.
Pra, kjo është pika kritike që ka qenë gjithmonë gjatë Jugosllavisë dhe viteve nëntëdhjetë, dhe në vitin 1999. Është ajo pika kritike, strategjikisht nevralgjike që është shumë e rëndësishme për këtë pjesë të Ballkanit dhe për këtë arsye ka pasur një ndërhyrje që mos të përhapet konflikti në Maqedoni njëkohësisht, që me gjasë ishte një ide e Millosheviqit.
Kosova është pika përmes së cilës Perëndimi nuk do të tolerojë asnjë aktivitet të Serbisë apo Rusisë. Nuk është vetëm çështja e Serbisë dhe e “botës serbe”, por është çështje e ndërthurjes së së paku dy interesave – ruse dhe serbe – përkatësisht amerikane dhe evropiane, natyrisht, po ndërthuren edhe interesa të tjera turke dhe kineze. Por në këtë rast, Rusia është e vetmja që është dukshëm e pranishme në një farë mënyre dhe e cila më lehtë mund të nxisë çdo mekanizëm që në fund të fundit do të çonte në disa tensione dhe konflikte. Dhe kjo është diçka që në fakt mund të shtrihet në Republikën Srpska dhe Malin e Zi.
Sa i përket Ballkanit Perëndimor, ata kanë tre pika ku mund të rrisin tensionet dhe eventualisht të krijojnë një situatë konflikti.
Nga këto tre pika, cila është në rrezik më të madh?
Biserko: Tani vetë Mali i Zi është në rrezik të madh, duke qenë se në tre vitet e fundit ky ekip që është tani në pushtet, që u instalua nga kisha dhe Beogradi, po punon për të zbrazur sovranitetin malazez dhe gjithçka që ishte Mali i Zi deri më tani dhe kjo po ecë pa pengesa. Instrumenti i fundit i rrumbullakësimit të këtij serbizimi në Mal të Zi është regjistrimi i popullsisë që duhet të jetë pas një muaji ose më vonë, u kërkua një shtyrje, duke pasur parasysh momentin shumë të ndjeshëm politik. Ajo që eshtë shqetësuese është se Serbia vazhdimisht po shkon drejt territorializimit të çështjes serbe, gjë që mund të ndodhë, për shembull, në Mal të Zi.
Çfarë po përpiqesh të thuash?
Biserko: Madje për këtë foli edhe një gazetar rus, Genadi Sisoyev, i cili jeton në Podgoricë, i cili tha se diçka si RAS Krajina (Rajoni Autonom Serb i Krajinës) ishte i mundur, çfarë ishte në Kroaci dhe çfarë është tani në Republikën Srpska dhe ajo që ka qenë gjithmonë një aspiratë për të qenë edhe në veri të Kosovës.
Në këtë kuptim, si e vlerësoni vizitën e Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s në rajon?
Biserko: Vizita e fundit e Sekretarit së Përgjithshme të NATO-s, Jens Stoltenberg ishte shumë domethënëse, pavarësisht faktit që ajo ka qenë më parë në plan, por fjalimi në konferencën për shtyp të të dyve (Vuçiq dhe Stoltenberg) tregoi se në prapaskenë po bëhej një bisedë shumë serioze.
Sepse disi gjuha e trupit të tij dhe fakti që Vuçiq u përpoq të tregojë se vetëm Serbia mund të përcaktojë se ku do të vendoset ushtria serbe, dhe kjo është kryesisht një përgjigje ndaj kërkesës së Pentagonit, NATO-s dhe vendeve të tjera perëndimore që ushtria të tërhiqet nga jugu i Serbisë pas Banjskës sepse ishte vendosur në Sanxhak dhe pranë kufirit. Për këtë, Vuçiq u përpoq të përgjigjet se vetëm Serbia ka autoritetin për të vendosur për këtë. Megjithatë, shihet se ka qenë një bisedë shumë serioze.
Problemi është se Serbia tani është në fushatë zgjedhore, e cila për herë të parë po flet në favor të diçkaje që Vuçiq nuk është mësuar ta shohë apo dëgjojë deri më tani, që është se ai mund të mos i fitojë ato zgjedhje me shumicë të madhe, unë mendoj se do t’i fitojë, por gjithsesi ka një rrymë në shoqëri, nëse do të kapitalizohet politikisht, nuk e di.
Mendoj se duhet të përmendim dy ngjarje të rëndësishme që përcaktuan atë që po ndodh sot në Serbi – masakra e të rinjve në fillim të majit në shkollën “Vladislav Ribnikar” (Beograd) dhe në Mlladenoc – që ekspozoi shkallën e dhunës në këtë shoqëri, e cila në fund të fundit i inicioi ato protesta në Beograd dhe qytete të tjera të Serbisë dhe disi u rrit. Ndjesia që kam marrë është se ajo frikë thjesht është zhdukur, duke u ftohur nga frika, dhe kjo ishte protesta e qytetarëve që nuk janë politikë, por sido që të jetë, ata e bartën atë pakënaqësi që tani shpërthen çdo ditë në Serbi nëpër qytete të ndryshme.
E dyta, natyrisht, është ngjarja e Banjskës, e cila tregoi se sa potencial ka Serbia për destabilizim. Dihej deri më tani, por këtu u bë e qartë për herë të parë se ajo ende në mënyrë të pandërgjegjshme dëshiron që diçka e tillë të ndodhë, domethënë tregon se Serbia nuk e ka mbyllur çështjen serbe dhe se ka ende një rrymë që tenton të rishikojë humbjet e luftës nga vitet 1990. Në njëfarë mënyre u pengua dhe mendoj se Vuçiq është shumë i vetëdijshëm se nuk mund ta kalojë më atë vijë, se nuk do të tolerohet. Tani shtrohet pyetja se kur dhe si do të veprojë, ndoshta pas zgjedhjeve, pasi tani në këtë fazë Kosova po luan një kartë apo argument të rëndësishëm për fushatë, apo një shtyllë të rëndësishme të asaj fushate, siç është përdorur gjithmonë deri më tani. Kosova ka qenë gjithmonë e rëndësishme për zgjedhjet serbe.
Pastaj është një element tjetër që harrova ta përmend, që është se Sheshel është pjesë e koalicionit të tij, që do të thotë se ai (Vuçiq) kujdeset për çdo votë që mund të merret që i përket atij blloku. Elektorati i Sheshelit nuk është i madh, por gjithsesi, ato vota janë të numëruara padyshim, dhe në këtë kuptim, retorika dhe narrativi i fushatës është kryesisht i radikalizuar dhe i ngjan viteve 1990, dhe mendoj se në këtë kontekst, ndër të tjera, , incidenti me Kroacinë dhe dëbimi i diplomatit të tyre. Ndonëse ka të bëjë me disa gjëra të tjera që kanë të bëjnë me Banjskën, por kjo pjesë ka të bëjë edhe me organin elektoral që e sheh Kroacinë si armik të madh.
Përndryshe, progresistët e perceptojnë Kroacinë si një armik të përparuar dhe gjithmonë është më e lehtë për ta ngritur atë tension, dhe mund të thuhet se meqenëse progresistët kanë qenë në pushtet, marrëdhëniet diplomatike dhe politike me atë vend janë pothuajse në zero. Marrëdhëniet ekonomike janë në një nivel mjaft të palakmueshëm, në nivelin që ka qenë dikur, me faktin se Kroacia ka investime më të mëdha këtu se Serbia.
Por në përgjithësi, mendoj se marrëdhëniet e Serbisë me rajonin janë në një nivel shumë të ulët pikërisht për shkak të aspiratave të saj dhe atij projekti ‘bota serbe’, që natyrisht në rajon perceptohet me një mosbesim të madh, dhe Serbia në fakt nuk mund të zhvillojë marrëdhënie normale rajonale përderisa ai nivel mosbesimi është kaq i lartë dhe, ndër të tjera, është i lartë sepse Serbia nuk njeh asnjë përgjegjësi për vitet 1990, dhe kjo është një pikënisje duke marrë parasysh të gjitha çështjet e pazgjidhura që dalin nga shpërbërja dhe interpretimi i shpërbërjes së Jugosllavisë, nga e cila, natyrisht, lindin probleme të shumta.
Dhe e gjithë kjo është disi këtu në Beograd, në Serbi, dhe jo vetëm qeveria por edhe shumica e opozitës dhe shoqërisë. Dhe kjo është se Serbia nuk është përgjegjëse për ato luftëra dhe të ngjashme, dhe paralelisht me këtë është rishikimi i historisë së viteve 1990 dhe më parë, dhe natyrisht glorifikimi i kriminelëve të dënuar të luftës që tani interpretojnë gjithçka që ndodhi në Kroaci, Bosnje dhe Kosovë, dhe kjo në një farë mënyre formon mendimin e gjeneratave të reja që në një mënyrë apo në një tjetër e mësojnë atë në shkolla. Në çdo rast krijohet një opinion publik që ngarkohet me këto tensione, zhgënjime dhe armiqësi.
Të kthehemi në Kosovë. Siç ka thënë Stoltenberg, “akumulimi i ushtrisë serbe pranë kufirit nuk ndihmon në qetësimin e situatës”. Serbia ende ka dislokuar forca në kufirin me Kosovën. Ku shpie kjo?
Biserko: Është një shfaqje e muskujve tani para zgjedhjeve, por mendoj se NATO po vëzhgon dhe ndjek me kujdes gjithçka që po ndodh në terren. Kështu kanë njoftuar se po e përgatisin atë operacion në veri të Kosovës, këtë e ka zbuluar KFOR-i dhe i kanë sinjalizuar shqiptarët se çfarë do të ndodhë atje. Sa i përket kësaj, Serbia është e rrethuar nga vende të NATO-s ose vende që duan të anëtarësohen në NATO. Vendet e vetme që kanë mbetur prapa në sistemin e NATO-s janë Bosnja, e cila ka EUFOR-in, e cila është pjesë e NATO-s dhe Kosova, e cila ka KFOR-in. Pra mbetet Serbia, e cila ka një shkallë të lartë bashkëpunimi me NATO-n, ka Marrëveshjen IPAP, e cila është hapi i fundit drejt anëtarësimit në NATO.
Pra, është vazhdimisht në një farë kontradikte, nga njëra anë, është ky bashkëpunim veçanërisht me Ohajo, ushtrinë amerikane, britanike dhe norvegjeze, ato janë tre vendet e NATO-s në krye të Serbisë, dhe nga ana tjetër, janë të gjitha këto marrëveshjet strategjike me Rusinë dhe stërvitjet që ajo i kreu deri në agresionin rus kundër Ukrainës dhe blen armë nga të gjitha anët dhe Kina, dhe Rusia dhe Turqia dhe në Perëndim. Tani ajo mori disa helikopterë ushtarakë. Serbia me pretekstin se, si një vend gjoja neutral, po ndërton sistemin e saj ushtarak në mënyrë që të mund të mbrohet ndërsa askush nuk e kërcënon, asnjë nga vendet fqinje nuk ka as potencial dhe as synim për të shfaqur ndonjë aspiratë ndaj Serbisë.
Ministri i Mbrojtjes i BiH Zukan Helez tha se në Republikën e Serbisë po organizohet trajnimi i formacioneve paraushtarake të udhëhequra nga njerëz nga Rusia. Si e shikoni atë?
Biserko: Fakti është se në Serbi dhe në Republikën e Serbisë ka grupe të shumta, kryesisht grupe kriminale që janë të lidhura mirë, kryesisht të gjitha janë pro-ruse dhe kryesisht shërbejnë për të bërë presion në vend, për të pabindurit. Por është një ushtri e fuqishme që mund të jetë shumë e dobishme në situatat kur të krijohet mundësia, pra kur dikush vendos t’i përdorë ato. Sido që të jetë, është një rrjet grupesh kriminale dhe gangsterësh që janë shumë të fuqishëm ekonomikisht, janë të armatosur, madje kanë pushtet politik duke pasur parasysh që janë të fortë në nivel lokal, pra është një sistem rezervë si të thuash NATO-ja i di të gjitha këto dhe ata i ndjekin të gjitha.
Ju thoni se NATO monitoron gjithçka. Mali i Zi është anëtar i Aleancës dhe Presidenti i zgjedhur i Kuvendit (Andrija Mandić), një burrë i njohur prorus, ka akses në të dhënat e ndjeshme të inteligjencës sipas funksionit
Biserko: Unë mendoj se NATO do të kufizojë aksesin e tyre në atë informacion të ndjeshëm. Ata e bënë këtë një herë gjatë kohës së DPS-së, kur dikush që ishte përgjegjës për bashkëpunimin me NATO-n me sa duket paraqiti disa informacione dhe iu mohua aksesi në ato informacione të ndjeshme. Nuk mendoj se NATO-ja do ta lërë Malin e Zi të shkojë, duke pasur parasysh se bëhet fjalë për Adriatikun dhe vendndodhjen e rëndësishme strategjike të Malit të Zi, ndonëse humbën rastin të reagojnë në kohë dhe të ndalojnë forcat proserbe dhe proruse që tani në fakt drejtojnë Malin e Zi në masë të plotë. Malazezët, boshnjakët dhe kroatët u përjashtuan nga qeveria e re. Ajo që po tregon tani kjo qeveri e re e Malit të Zi është se është pro Beogradit, se është shumë e ndikuar nga Beogradi dhe se është inferiore.
Kryeministri shqiptar Edi Rama propozoi në Shkup që formati i ardhshëm i takimit të NATO-s të bëhet me praninë e vendeve të tjera të Ballkanit Perëndimor që nuk janë anëtare të Aleancës. Si e shihni këtë?
Biserko: Ky është një rajon që nuk është thelbësisht gati dhe nuk ka potencial për të hyrë në anëtarësimin e plotë në BE, pasi vlerësimet tani po diskutohen për zgjerimin e paketave të caktuara të ndihmës, përfshirë kreditë. Unë mendoj se hapi i parë për këto tre vende joanëtare të NATO-s është që të bëhen anëtare të NATO-s sa më shpejt të jetë e mundur. Për mendimin tim, ky është thjesht një nga prioritetet kur bëhet fjalë për Ballkanin Perëndimor.
Thuhet shpesh se e ardhmja e këtij rajoni varet shumë nga rezultati i luftës në Ukrainë. Megjithatë, gjithnjë e më shpesh Perëndimi po paraqet opsione për të ripërcaktuar suksesin e kaluar të Ukrainës në luftë dhe për ta detyruar Zelenskyn të negociojë. Çfarë do të thotë një paqe e tillë në Ukrainë për këtë rajon dhe çfarë lloj mesazhi i dërgon Rusisë?
Biserko: Rusia për një kohë të gjatë dhe analistë të ndryshëm të saj besojnë se Rusia duhet të jetë një akter në zgjidhjen përfundimtare të çështjes ballkanike, ata besojnë se kjo nuk është zgjidhja përfundimtare, ata flasin për rikompozim dhe flasin për një rol të vetë Rusisë në ato negociata. Mendoj se Perëndimi nuk duhet ta lejojë këtë sepse, siç e dini, edhe Rusia edhe Serbia vazhdimisht dëshirojnë ta kthejnë çështjen e Kosovës në OKB, por, natyrisht, kjo nuk do të ndodhë sepse OKB-ja do të përfshinte edhe Kinën dhe Rusinë, të cilat gjithsesi po e pengojnë pranimin e Kosovës në OKB, duke pasur parasysh se të dyja janë anëtare të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, por në radhë të parë këtë e bëjnë për disa nga interesat e tyre.
Rusia, mbi të gjitha, sepse e përdor atë si një precedent për gjithçka që bën në fqinjësinë e saj të afërt në ato luftëra dhe territore të aneksuara si Krimea dhe tani në lindje të Ukrainës. Në fakt, Rusia po e udhëheq të gjithë historinë në atë mënyrë që përfundimisht Ukraina do të përfundojë me një lloj marrëveshjeje të Dejtonit. Tashmë flitet se Rusia është e lodhur nga lufta, se po kërkon një mënyrë për t’i dhënë fund asaj lufte. Tani pyetja e madhe për ukrainasit është nëse ata mund të lejojnë që lufta të përfundojë në mënyrë që një pjesë e territorit të mbetet e pushtuar, ata në fund shkuan në luftë për të çliruar ato pjesë.
Kjo tani është një pyetje e madhe dhe varet nga shumë rrethana që po zhvillohen çdo ditë. Por të gjitha ato pika të reja paqëndrueshmërie si tani Lindja e Mesme që mund të kalojë përfundimisht në një skaj tjetër në Lindjen e Largët nëpërmjet Koresë së Veriut e cila lëshon raketa çdo orë pavarësisht marrëveshjes që ka me Korenë e Jugut, ajo nuk respekton asgjë. Kudo ku është dobët dhe ku ka mundësi të bëhet diçka, mendoj se Rusia po e shtyn kudo sepse padyshim po kërkon një rrugëdalje nga ajo luftë në Ukrainë, por do të shohim se si do të zhvillohen më tej gjërat.
Para së gjithash, mendoj se të gjithë presin ndryshime në Amerikë, në Shtëpinë e Bardhë, pastaj pamë që Evropa me zgjedhjet e saj vitin e ardhshëm, që Holanda mori ose do të marrë një qeveri shumë të djathtë dhe kjo mund të ndodhë edhe në vende të tjera evropiane. Kjo është ajo që Rusia pret si një mundësi për të ndaluar në fakt mbështetjen e Ukrainës dhe dërgimin e armëve dhe gjithçka që ishte e nevojshme për të zhvilluar atë luftë. Pra, ka shumë të panjohura dhe shumë pritje. Në këtë kuptim, vetë Beogradi pret dhe tërhiqet nga çdo zbatim i marrëveshjeve të Ohrit dhe Brukselit në pritje të ndryshimeve të mundshme vitin e ardhshëm.
