19 shtator 2021 janë mbushur dyzet vjet nga vdekja tragjike e kërkuesit të ri shkencor Agron Lucaj, në moshën 32 vjeçare, i cili premtonte shumë në fushën e shkencave të natyrës, përkatësisht të fizikës atomike ( bërthamore) dhe molekulare. Agroni u lind në Triesh, në vitin 1949. Ishte djali i njërit ndër mësuesit më të dalluar dhe të parë të Malësisë së Madhe , Gjon Gjekë Lucaj, i cili kaliti dhe arsimoi shumë gjenerata të cilat i detyrohen atij me respekt e mirënjohje, sepse ai detyrën në arsim e përqafoi në rend të parë si obligim kombëtar ndaj popullit të vet. Këtij suesi të Malësisë, siç e quanin, malësorët, pas vdekjes Presidenca e Republikës së Shqipërisë, më 14 tetor 2019, Nr. dekretit 11311 i jep Medaljen : Kalorës i Urdhrit të Skënderbeut me motivacionin: “ Për patriotizmin e treguar gjatë kryengritjeve për pavarësinë e Shqipërisë së Veriut, mësues i nderuar dhe i përkushtuar i gjuhës shqipe, historisë dhe ligjërues i devotshëm i saj, duke u bërë burim frymëzimi për brezat pasardhës”.
kesh prindër një intelektual dhe atdhetar me botëkuptim e vizion evropian, siç ishte Gjon Gjeka i Trieshit, ishte një nder dhe privilegj i jashtëzakonshëm sidomos për familjarët e tij. Rrugën e tij të dijes e ndoqi dhe e vazhdoi me sukses protagonisti i këtij shkrimi përkujtimor. I frymëzuar nga vlerat e të atit, si njeri i etur për dije fillon rrugën e arsimit të tij të rregullt në shkollën tetëvjeçare, në fshatin e tij të lindjes. Dhe, ishte nxënës i shkëlqyeshëm. Shembullor në sjellje dhe i shkëlqyeshëm në mësime ishte edhe në shkollën normale në Prishtinë edhe në Universitetin e Shkencave Natyrore-Matematikore - Dega e Fizikës, njërin prej fakulteteve më të vështira.
E gjithë kjo dije e fituar gjatë shkollimit fillor, të mesëm dhe të lartë i mundësoi atij vazhdimin e shkollimit pasuniversitar në Universitetin “ Rugjer Boshkoviq”, në Zagreb – në Degën e fizikës atomike molekulare, të cilin e kreu me sukses të lartë dhe merr titullin shkencor magjistër, në vitin 1979. Ka punuar disa vite si asistent e profesor i rregullt dhe ka mbajtur leksione e ushtrime laboratorike në Institutin e Fizikës dhe të Matematikës në Prishtinë. Leksionet e tij u vlerësuan shumë nga studentët e Universitetit të Prishtinës dhe nga personeli shkencor e akademik. Arritjet e larta shkencore të Agron Lucajt, në fushën e fizikës molekulare, tema e magjistraturës dhe punimi i përgatitur i doktoratës gjithashtu janë cilësuar e vlerësuar edhe nga personeli akademik dhe shkencor i Universitetit të Zagrebit. Ai ishte pjesëmarrës i panelit në konferenca, tribuna e tryeza të rrumbullakëta ndërkombëtare ku diskutohej për arritjet ne shkencën e fizikës.
Përveç cilësive të tij si profesor universiteti e kërkues (punonjës) shkencor ai karakterizohej nga vlera morale, drejtësinë e tij, virtytet e tij njerëzore dhe etike. Për këtë jam dëshmitar edhe unë, i cili në takimin që kam pasur një herë në Prishtinë, në kohën kur isha student, dhe dy herë kur ai vizitonte vendlindjen dhe familjen, në kohën kur unë isha mësimdhënës në SHF “ Gergj - Kastrioti-Skënderbeu” në Triesh. Jo vetëm unë, por i gjithë kolektivi i shkollës, nxënësit dhe prindërit e tyre, me një fjalë të gjithë trieshjanët mburreshim dhe madhëroheshim me thjeshtësinë, afërsinë, butësinë dhe mirësinë e këtij të riu erudit., shkencëtari që premtonte shumë në fushën e tij .
Agron Lucaj , edhe pse kishte një arsimim të lartë, ishte njeri i thjesht e modest, nuanca cilësore të kundërta me kryelartësinë, mendjemadhësinë dhe krenarinë. Për shkak të thjeshtësisë dhe modestisë së tij gëzonte autoritet në mesin e shokëve dhe kolegëve. I ndihmonte studentët në çdo rast kur kërkonin nga ai. Veçmas i ndihmoi dhe i përkrahu studentët nga Malësia, por jo vetëm, duke u dhënë këshilla nga përvoja e tij. Ai ishte autoriteti më i madh në Triesh. Frymëzues dhe shembull për të gjithë rininë e Malësisë. Gëzonte respektin dhe autoritetin më të madh të kohës. Por, jeta është shumë e çuditshme. Sa është e gëzueshme, aq është edhe e trishtueshme. Ndonjëherë të jep shumë e të merr pak, e ndonjëherë e kundërta. E Agroni dha shumë për jetën. Ofroi dashuri, përqafime, buzëqeshje e në këmbim mori një “asgjë” të madhe - vdekjen e papritur në kryeqytetin e Zagrebit.
Po si ndodhi kjo tragjedi e profesorit idhull të vërtetë ?
Fakte të pathëna dhe të pasqyruara mirë deri më sot për vdekjen tragjike të profesorit të nderuar Agron Lucajt mësuam nga dëshmitari i gjallë i kësaj ngjarjeje të dhimbshme që tronditi Trieshin, Malësinë e Madhe , Kosovën dhe botën akademike shqiptare, Zef Gjokaj, mik shtëpie i familjes së Agron Lucajt. Ja rrëfimi i tij i plotë:
“Unë do të fokusohem tek ditët e fundit të jetës së tij. Dua të tregoj të vërtetën e plotë për vdekjen e Agronit, me qëllim që të mohoj e përgënjeshtroj shumë insinuata, trillime e deklarime sensacionale të dëgjuara deri më sot për vdekjen e tij të cilat, me ose pa qëllim të keq, kanë shkaktuar paqartësi, huti dhe kanë prekur edhe në dinjitetin njerëzor të familjes dhe të afërmve të tij.
Lajmi i parë për aksidentin tragjik të mr.Agron Lucajt u kumtua në një rast vdekjeje në fshatin Luhar të Malësisë. Njerëzit me pikëllim të lartë e pranuan këtë informacion të trishtë . Zemra e vëllait të Agronit, Nikollës i cili ishte i pranishëm në këtë ceremoni mortore, u copëtua nga dhembja. Iu afrova. E shtrëngova fort, për ta ngushëlluar. U nisëm së bashku për në Titograd ( tani Podgoricë) me qëllim që të mbërrijmë sa më parë në Zagreb. Mundësia e vetme për të shkuar atje ishte me makinë. Po atë ditë, më datë 16.09.1981 u nisëm drejt Zagrebit, në shoqërim të mësuesit Gjon Tomë Berishaj dhe vajzës së tij Leonorës, e fejuara e Agronit. Pas gjashtëmbëdhjetë orë udhëtimi mbërritëm në Spitalin e Zagrebit - në Repartin e Traumatologjisë, ku ishte shtruar për shërim Agroni. Punëtorët shëndetësorë të këtij spitali na pritën shumë mirë. Na njoftuan hollësisht me lëndimet e frakturave të trupit të tij. Plagë më të rënda, siç na njoftuan mjekët, kishte pësuar në kokë dhe informatat e para nuk ishin aspak shpresëdhënëse. Në ambientet e spitalit qëndruam tërë ditën. Aty erdhën numër i madh studentësh nga Zagrebi e Lubjana. Në mbrëmje mbërrini vëllai i Agronit Zefi nga Gjermania dhe disa kolegë të tij. Aty përjetuam një stres të paparë. Një ankth të madh i cili na shtrëngonte gjoksin, sikur donte të na plas. Nuk mund të gjenim qetësi. Ndërkohë që mjekët specialistë dhe infermierët po e trajtonin në mënyrë profesionale dhe nuk kursenin asgjë për t’ia shpëtuar jetën Agronit , i cili ishte në luftë të ashpër mes jetës dhe vdekjes. Me dëshirë të mësojmë se si ndodhi aksidenti, në të cilin Agroni përjetoi lëndime të rënda trupore shkuam në polici, e pastaj edhe në vendngjarje para ndërtesës së Komunës së Zagrebit, ku komunikacioni rregullohej me sinjalistikë moderne. Sipas shpjegimeve zyrtare të Policisë Rrugore të qytetit të Zagrebit ( Kroaci) ) ngjarja tragjike ndodhi në ora 21:oo, teksa Agroni po kthehej nga një kurs i gjuhës angleze. Sigurisht i thelluar në mendime, kaloi rrugën me dy semaforë me ngjyrë jeshile, ndërsa semafori i tretë mbyllet për këmbësorët për t’ia mundësuar kalimin tramvajit. Agroni, duke mos e vërejtur se ishte ndezur ngjyra e kuqe e semaforit kishte tentuar të kalojë rrugën me shina, por në atë moment u godit nga tramvaji. Agroni, nuk arriti t’i mbijetonte këtij aksidenti tragjik dhe ndërroi jetë në moshën 32 vjeçare, tri ditë pas ngjarjes tragjike, ditën e premte me datë 19.09.1981 nga plagët e marra në përplasjen e fuqishme me tramvajin. Vëllai i tij Zefi ishte i pranishëm në momentin kur personeli mjekësor i spitalit të Zagrebit po e përgatiste trupin e pajetë të Agronit në arkivolin e blinduar për ta nisur për në vendlindje. Moment mjaft rrëqethës ishte kur Zefi e përqafoi për herë të fundit të vëllain e vet para se të mbyllej dera e arkivolit. O Zot, mos e përjetoftë kush? Kjo , është e vërteta e këtij aksidenti tragjik, i cili tronditi Trieshin, Malësinë, Kosovën, trevat tjera shqiptare dhe diasporën. Çdo rrëfim tjetër është i pavërtetë dhe gënjeshtër”, pohon Zef Gjokaj .
Lajmi i hidhur për ndarjen e parakohshme nga jeta të këtij intelektuali të mirëfilltë u përhap si rrufeja. Ky bir i shtrenjtë i Malësisë u largua fizikisht prej nesh përgjithmonë në kulmet e arritjeve shkencore , atëherë kur atij prisnim t’i urojmë gradën e doktorit të shkencave të fizikës nukleare, dhe t’i urojmë martesën mbase ishte i fejuar. Këto kënaqësi të jetës ia ndërpreu vdekja, duke e lënë në lot e dhimbje nënën, vëllezërit e motrat, familjarët, të fejuarën, farefisin, shokët e shoqet, studentët dhe kolegët e tij të fushës akademike.
Mes dhimbjes dhe lotëve mr. Agron Lucajt iu dha lamtumira e fundit me nderime të larta , si askujt ndonjëherë më parë në Malësi, në ceremoninë mortore që u zhvillua në fshatin Stjepoh. Atë ditë zie për të gjithë shqiptarët, mijëra qytetarë, personalitete të shkencës e akademikë nga hapësira mbarëshqiptare dhe diaspora i dhanë atij nderimin e fundit, duke u dhënë forcë e kurajë më të dashurve të tij të zemrës, të cilët shpesh uleshin në karrige, luteshin me duar, ngrinin shikimin lart në qiell dhe vajtonin pa pushim për njeriun më të dashur.
Pas varrimit të Agron Lucajt familjen e tij e ngushëlluan kohë pas kohe kolegë e bashkëveprimtarë të shumtë nga shumë vende , të cilët prunë dhurata në shenjë respekti e nderimi për të . Por dhurata më domethënëse ishte ajo nga kolegët e Agronit nga Universiteti i Prishtinës, të cilët i dorëzuan nënës së tij një shumë parash për ngritjen e një busti, i cili do të shërbente si një emblemë e pavdekshmërisë.
Veprimtaria e tij shkencore e lënë përgjysmë, puna organizative dhe aktivitetet e tij publike i japin Agron Lucajt jetëgjatësinë dhe pavdekësinë, duke na kujtuar “Fjalët e qiririt” të Naim Frashërit: “Kur më shihni se jam tretur,/Mos pandehni se kam vdekur”!... Jam i gjallë e jam në jetë./ Si dritë e vërtetë”.
