Prirja e presidentit serb Aleksandar Vuçiq për thirrjen e vazhdueshme të zgjedhjeve duket se mund të kthehet dhe ta kafshojë atë, pasi një opozitë e bashkuar po ngre një sfidë të papritur të ashpër ndaj pushtetit të tij prej dekadash në zgjedhjet e përgjithshme të parakohshme më 17 dhjetor.
Duke shfrytëzuar zemërimin e publikut për dy vrasje masive tragjike në maj – të cilat vranë 19 njerëz, përfshirë 10 në një shkollë të Beogradit – opozita është bashkuar nën moton “Serbia kundër dhunës”, duke pretenduar se administrata e Vuçiqit frymëzon një kulturë brutaliteti të përhapur pjesërisht përmes programeve përçarëse televizive dhe emisioneve të vrazhda realiteti, raporton “Politico”.
Është një bazë politike që bazohet në frikën e acaruar se Vuçiqi po kryeson rënien e dukshme të standardeve demokratike të vendit kandidat për në BE, lirive të shtypit dhe pavarësisë së institucioneve publike.
“Serbia Kundër Dhunës” tani është me rreth 40 për qind, ndërsa koalicioni i Vuçiqit ka rreth 49 për qind mbështetje, sipas CRTA, një monitorues i pavarur zgjedhor. Ndërsa kjo do të thotë se aleatët e presidentit janë ende në rrugën e fitores, ata mund të lëndohen keq. Ç’është më e rëndësishmja, selia e lakmuar e kryebashkiakut të Beogradit është në dyshim, me agjenci të shumta votimi që parashikojnë një triumf të opozitës në kryeqytet.
Fitorja në Beograd do të kishte më shumë se një rëndësi hajmalie. Opozita krijoi mbështetje thelbësore si gjatë aktivizmit kundër ndërtimeve të paligjshme dhe në dënimin e kontratave për projekte madhështore që u janë dhënë miqve të Vuçiqit në kryeqytet.
“Kam besim se rezultatet do të tregojnë se qytetarët janë të ngopur me dhunën, korrupsionin dhe krimin e krijuar nga partia në pushtet”, tha për POLITICO Dobrica Veselinoviq e Frontit të Gjelbër-Majtas, një nga partitë e bashkuara në një koalicion të madh opozitar. Ai shtoi se opozita kishte “energjizuar një numër të madh qytetarësh dhe i inkurajoi ata të përfshiheshin” në një nivel më të lartë se vitet e kaluara.
Strategjia e Vuçiqit për mbajtjen e pushtetit është një nxitje e vazhdueshme zgjedhore, me pesë zgjedhje të mbajtura që nga ngjitja e partisë së tij në qeveri në vitin 2012 – mesatarisht një palë zgjedhje çdo dy vjet. Asnjë qeveri nuk e ka përfunduar mandatin e plotë dhe zgjedhjet me kohë strategjike e shpërqendrojnë vëmendjen nga çështjet urgjente si protestat apo tensionet me Kosovën, duke i lënë partitë opozitare vazhdimisht në mbrojtje.
Ndonëse nuk ishte vetë kandidat në këto zgjedhje – ai e siguroi me lehtësi mandatin e tij të dytë si president vitin e kaluar – Vuçiqi është i përfshirë shumë pasi ai orkestron kryesisht fushatat për Partinë Progresive Serbe (SNS) dhe lista e saj zgjedhore mban emrin e tij.
Duke marrë parasysh dështimet demokratike të vendit nën Vuçiqin, ministrja e Jashtme gjermane Annalena Baerbock bëri thirrje të martën për zgjedhje të ndershme serbe në të cilat kandidatët duhet të kenë akses të barabartë në media. Ajo u ankua gjithashtu se, gjatë zgjedhjeve të fundit, kishte pasur “presion mbi votuesit dhe abuzim të funksioneve dhe burimeve publike nga ana e qeverisë”.
Alfa dhe omega
Pavarësisht zhgënjimit në rritje me Vuçiqin, ai ka avantazhin e vazhdueshëm elektoral që të vazhdojë të shihet si i vetmi lider me kredibilitetin për të trajtuar problemet e mëdha strategjike të vendit në skenën ndërkombëtare. Këto përfshijnë marrëdhëniet me Kosovën dhe ruajtjen e aktit diplomatik balancues të Beogradit midis Rusisë dhe BE-së.
“Frika për paqëndrueshmërinë rajonale përsëri arriti kulmin në fund të shtatorit kur një grup i armatosur rëndë i udhëhequr nga Milan Radoiçiq, një biznesmen kontrovers dhe dora e fshehur e Vuçiqit mes serbëve të Kosovës, organizoi një sulm në fshatin Banjskë të Kosovës veriore, duke vrarë një polic etnik shqiptar”, shkruan “Politico”.
Lundrimi i marrëdhënieve të Serbisë me Kosovën, e shpallur e pavarur në 2008, por ende e panjohur nga Serbia, mbetet një gjemb në këmbë për çdo politikan të Beogradit që kur Kosova, dikur një provincë serbe, u shkëput pas bombardimeve të NATO-s në 1999 ndaj Serbisë dhe Malit të Zi.
Ndërsa figura të tilla si Veselinoviq dhe kandidatë të tjerë të opozitës janë gjithnjë e më shumë emra të njohur, ata mbeten kryesisht të patestuar ndërkombëtarisht. Gjatë dekadës së kaluar, Vuçiqi ka qenë jo vetëm fytyra e vetme e Serbisë jashtë vendit, por gjithashtu është përfshirë vazhdimisht në negociatat me qeverinë me shumicë shqiptare në Kosovë.
“Vuçiqi imponoi me sukses një narrativë se nuk ka alternativë ndaj tij në skenën politike serbe kur bëhet fjalë për bashkëpunimin me Perëndimin – dhe partnerët e huaj e blenë atë”, shpjegoi Sërgjan Majstoroviq, kryetar i bordit për Qendrën e Politikave Evropiane, një organizatë joqeveritare.
Perëndimi mban një pjesë të fajit për këtë, tha Majstoroviq. “Gjatë vizitave të rregullta të përfaqësuesve të nivelit të lartë ndërkombëtar dhe figurave politike, rrallëherë kishte një dëshirë apo interes për t’u njohur me opozitën – ndoshta në mënyrë që ata të mos e mërzitnin Vuçiqin si alfa dhe omega e jetës politike në Serbi”.
SNS e Vuçiqit fitoi zgjedhjet e vitit 2012 dhe që atëherë ka mbajtur një kontroll gjithnjë e më të fortë mbi pushtetin. Vuçiq u vendos gjithashtu në krye të dialogut të ndërmjetësuar nga BE-ja ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, një platformë për përfaqësuesit e nivelit të lartë politik nga të dyja palët për t’u takuar dhe për t’i zgjidhur mosmarrëveshjet.
Majstoroviq kujtoi se në vitin 2008 dhe 2009, “përfaqësuesit nga SNS që më vonë u bënë ministra, ambasadorë dhe këshilltarë presidencialë ishin mysafirë të mirëpritur në ambasadat e huaja në Beograd dhe po socializoheshin qëllimisht si një alternativë ndaj qeverisë aktuale”.
Aspiratat e BE-së
Ecja në litar e Serbisë është, nëse jo, tani më e vështirë se kurrë: Vuçiqi dëshiron t’u japë serbëve një perspektivë drejt integrimit më të thellë me BE-në, duke treguar njëkohësisht vëllazëri me Rusinë dhe duke mos iu bashkuar sanksioneve perëndimore kundër Moskës.
Ndryshe nga vendet fqinje ballkanike si Bosnja, Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut, qeveritë e të cilave e mbrojnë me zell integrimin në BE, udhëheqja e Serbisë – kandidate që nga viti 2012 – mbetet e kujdesshme që të mos duket tepër e etur për të bashkëpunuar me Brukselin.
Duke luajtur me këtë është një perceptim se BE-ja po i bën presion Serbisë që të njohë Kosovën, si dhe ritmin e ngadaltë të integrimit në BE.
Megjithatë, partia e Vuçiqit është e qartë në qëllimin e saj përfundimtar në lidhje me pranimin në BE.
“Politika e Partisë Progresive Serbe nuk ka ndryshuar që nga themelimi i saj. Serbia duhet të bëhet një anëtare me të drejta të plota të Bashkimit Evropian”, tha kreu aktual i SNS, Millosh Vuçeviq, për POLITICO. “Ne dëshirojmë anëtarësim për hir të qytetarëve tanë dhe sepse besojmë se është në interesin më të mirë të vendit”, tha ai.
Sondazhet e pavarura gjatë viteve kanë treguar se mbështetja e përgjithshme e publikut për t’iu bashkuar grupit 27-vendesh zakonisht lëviz rreth 40 për qind, herë pas here deri në 60 për qind.
“Sondazhet e opinionit publik për ndjenjat ndaj BE-së janë të rëndësishme, por rezultatet e zgjedhjeve janë një tregues shumë më i mirë”, tha Vuçeviq. “Opsionet politike që mbështesin anëtarësimin e Serbisë në BE fituan mbi 80 për qind të votave” vitin e kaluar, shtoi ai.
“A do të thotë kjo se mbi 80 për qind e serbëve janë për anëtarësim? Sigurisht që jo. Por kjo do të thotë se vetëm Partia Progresive Serbe mund ta sjellë Serbinë në BE”, përfundoi Vuçeviq.
Rreziku i mbipritshmërisë
Në një debat të fundit televiziv në kanalin e pavarur N1 që përfshinte pjesëmarrjen e të gjithë përfaqësuesve të partive opozitare — edhe pse jo SNS-ja dhe Partia Socialiste Serbe, partneri i saj i koalicionit — të gjithë kandidatët e opozitës shprehën skepticizëm ndaj marrëveshjeve të fundit të arritura në dialogun e lehtësuar nga BE-ja me Kosovën. Kandidatët u përqendruan kryesisht në të njëjtën pikë diskutimi: se Serbia po detyrohet të veprojë kundër interesave të saj kur bëhet fjalë për Kosovën,.
Kjo mund të provojë një prirje shqetësuese për zyrtarët perëndimorë, të cilët kanë investuar tashmë një dekadë në përpjekje për të zgjidhur një nga konfliktet më të vështira të rajonit.
Me një vit sfidues përpara, që përfshin zgjedhjet e BE-së dhe ato kombëtare në Evropë, për të mos përmendur zgjedhjet presidenciale të Shteteve të Bashkuara, një mandat tjetër për SNS-në do ta kursente Perëndimin nga telashet për të filluar nga e para në ndërtimin e marrëdhënieve me një qeveri të re në Serbi.
Por kjo do të përkthehej në injorimin e rënies së standardeve demokratike në vend. Ndërkohë që situata ishte larg idealit përpara vitit 2012, grupet mbikëqyrëse që variojnë nga “Reporterët pa Kufij” te “Freedom House” kanë vërejtur një rënie të konsiderueshme në lirinë e shtypit, pavarësinë institucionale dhe transparencën e përgjithshme.
“Freedom House” e klasifikoi Serbinë si një shtet “pjesërisht të lirë”, me renditje të ulëta për liritë civile dhe të drejtat politike. Ai nënvizoi vështirësinë e aktorëve të pavarur për të hyrë në qeveri dhe sferën publike.
Për Majstoroviqin, opozita përballet me një telash të ngjashëm me atë të parë menjëherë pas luftërave jugosllave, kur rrëzimi i të fortit Slobodan Millosheviq e la vendin në rrëmujë dhe Perëndimin shumë të etur për rezultate të menjëhershme.
Nëse opozita do të fitonte, një qeveri e re mund të përballet me “déjà vu”, paralajmëroi Majstoroviq.
“Pritjet nga Perëndimi do të ishin shumë të vështira për t’u trajtuar brenda natës”.
