Ne hamë mëngjes çdo ditë në të njëjtin bar, në mbrëmje darkojmë gjithmonë në të njëjtën orë dhe pica të shtunën mbrëma? Asnjëherë një surprizë, gjithmonë margaritë. Njeriu është i zakonshëm nga natyra. Por a është kjo një karakteristikë pozitive apo negative? A është e mundur që edhe në një moshë të caktuar të rikonfigurosh mendjen, të ndryshosh rutinën? “Duhet nisur nga fakti se jemi kafshë që punojmë me kursimin e energjisë – shpjegon Dr. Iannone, psikolog dhe psikoterapeut.
Mund të themi se zakonet, ritualet, rutinat shërbejnë për të na bërë të ndihemi më të sigurt. Një studim i fundit i Universitetit Duke, universitet amerikan, vlerësoi se 40% e gjërave që bëjmë çdo ditë nuk janë gjë tjetër veçse një zakon.
Sepse krijojmë zakone të reja
Truri ka karakteristikën e plasticitetit. Ai është në gjendje, veçanërisht nëse stërvitet (të mos harrojmë se është muskul), të krijojë rrugë dhe lidhje të reja nervore dhe të përshtatet vazhdimisht me mjedisin e jashtëm. Dy fusha janë të përfshira në krijimin e zakoneve të reja: “Sistemi i zakoneve dhe sistemi njohës. Këto janë dy fusha të lidhura: e para është striatum dorsolateral, e dyta striatum dorsomedial, kanë të njëjtin pozicion sipas shkencës. Literatura e fundit thotë se nëse këto dy fusha do të bashkëpunonin, do të ndikonin për formimin e zakoneve si edhe për sjelljen e orientuar drejt arritjes së objektivave”. Ajo që dimë sot është se zakonet formohen kryesisht për dy arsye, një për të ardhmen dhe një për të shkuarën. “Ne zgjedhim t’i japim jetë një rutine të re ose sepse presim që diçka të ndodhë, të arrijmë një rezultat të caktuar, ose sepse e kemi përjetuar tashmë, e dimë që një sjellje korrespondon me një pasojë të caktuar dhe për këtë arsye zgjedhim të përsërisim. Në njërin rast shohim nga e ardhmja, nga ajo që presim, në tjetrin nga e kaluara”.
A janë zakonet pozitive apo negative?
Të kesh zakone, me pak siguri, sigurisht që nuk është një sjellje e dënueshme. Na lejon të lëvizim të sigurtë në botë, të jemi në gjendje të besojmë në siguri të caktuara, ndërkohë që të mos paturit fare mund të jetë shumë më e lodhshme. “Do të thotë të zbulosh diçka të re çdo ditë.” Por është gjithashtu e vërtetë që në disa raste zakonet mund të kthehen në diçka patologjike. “Le të mendojmë për ata që vuajnë nga çrregullimet obsesive-kompulsive dhe i lajnë vazhdimisht duart, – shpjegon Iannone. – Në këtë rast, një zakon i mirë bëhet i dëmshëm. Ose mendojmë për varësitë. Në këto raste, zakonet humbasin kuptimin e tyre, domethënë ndalojnë së na thjeshtuari jetën, por e ndërlikojnë atë”.
Si të rikonfiguroni mendjen dhe të krijoni zakone të reja?
Kur flasim për krijimin e rutinave të reja (për shembull për të shkuar në palestër) ose për eliminimin e disa prej tyre (si lënia e duhanit) gjithmonë i referohemi vullnetit, motivimit, disiplinës, sikur këta elementë të ishin të vetmit që mund të na ndryshojnë mendje. “Në realitet nuk është kështu, – shpjegon Iannone. – Motivimi, vullneti shkojnë e vijnë, nuk janë konstante. Ajo që ju duhet vërtet për të rikonfiguruar mendjen është të gjeni një kuptim të ri në zakonet dhe gjërat që ne vendosim të bëjmë. Nëse qëllimi ynë i mirë është të shkojmë në palestër dhe fokusojmë gjithçka te motivimi, ndoshta do të ndalojmë së shkuari atje. Pas një jave do të jemi më në formë, do të fillojmë të ndjejmë më pak lodhje dhe do të anashkalojmë mungesën e dëshirës”.
Por një mënyrë tjetër për të lehtësuar futjen e zakoneve të mira dhe të reja është të bëjmë një lloj ‘copy and paste’ të asaj që ne i konsiderojmë si rutina të mira. “Le të përpiqemi të përsërisim të njëjtat metoda. Por këshilla kryesore është të fillojmë gjithmonë me gjëra të thjeshta. Mos e teprojmë, le të shmangim teprimin. A duam të lëmë duhanin? Nuk i shkurtojmë të gjitha 20 cigaret që pimë zakonisht brenda natës. Filloni të pini duhan pas drekës, për shembull. Truri gradualisht do të mësohet me risitë “. Dhe le të kujtojmë gjithmonë se për të ndryshuar mendjen duhet kohë, duhet të jesh i durueshëm. “Shumë janë të bindur gabimisht se 21 ditë janë të mjaftueshme për të krijuar zakone të reja, në realitet sot e dimë, siç konfirmohet nga një studim i publikuar në revistën European Journal of Social Psychology, se zgjat shumë më tepër. Gama është nga 18 në 254 ditë. Mesatarja na tregon se shumicës së njerëzve u duhen të paktën dy muaj për t’u mësuar me një rutinë të re.
Natyrisht, megjithatë, ka edhe disa karakteristika personale që kanë rëndësi, siç është plasticiteti i trurit. Në përgjithësi, sa më shumë rutina ose zakone të krijojmë, aq më shumë mësojmë dhe aq më shumë plasticitet truri zhvillojmë. “Ka njerëz më të prirur për të ‘eksploruar’ që janë gjithmonë në kërkim të risive (ata e përkufizojnë veten duke kërkuar risi) dhe të tjerë që e kanë të vështirë të hidhen në situata të reja.
Një tipar tjetër që ka të bëjë me zakonet është këmbëngulja: këta janë njerëz të cilët për nga natyra janë më të prirur për të përsëritur një veprim dhe për të ndjekur një qëllim.
Një tipar tjetër është shmangia e dëmit: ata me shmangie të ulët të dëmit do të jenë më të prirur të zhvillojnë zakone të reja sepse kanë më pak frikë nga pasojat negative”. Nëse duam të rikonfigurojmë mendjen tonë, ndryshojmë rutinat, por kujtojmë gjithmonë se rënia është pjesë e procesit. “Le të mos dekurajohemi. Le të përpiqemi të ngrihemi shpejt pa e hedhur peshqirin.”
