Shumica prej nesh kanë ëndërruar për hakmarrje në një moment të jetës sonë dhe ndoshta edhe e kanë arritur atë. Por a është kjo një ide e mirë, a do të na bëjë më të mençur dhe më të lumtur në terma afatgjatë?
Thonë se hakmarrja është e ëmbël dhe ka prova nga neuroshkenca që tregojnë se është e vërtetë. Në një studim të vitit 2004 të botuar në Science, studiuesit skanuan trurin e pjesëmarrësve duke përdorur tomografinë me emetim pozitron (PET) ndërsa ata luanin një lojë ekonomike që përqendrohej te besimi dhe ndonjëherë çonte në veprime hakmarrëse.
Loja u zhvillua si më poshtë: dy lojtarë meshkuj ndërvepruan në mënyrë anonime me njëri-tjetrin, personi A dhe personi B. Secili e filloi lojën me dhjetë njësi parash. Personi A mori vendimin e parë, ai ose mund t’i transferonte dhjetë njësitë e tij personit B ose t’i mbante ato për vete. Nëse ai transferonte paratë, eksperimentuesi katërfishonte shumën që merrte personi B në 40 njësi, kështu që B kishte 50 njësi. Personi B tani mund të kthejë gjysmën e kësaj (25 njësi) te A ose të mos dërgojë asgjë.
Nëse B do të vepronte në mënyrë të besueshme dhe do të kthente gjysmën e parave, të dy përfundonin me 25 njësi – një fitim i madh krahasuar me dhjetë me të cilat e kishin filluar. Por nëse B shkelte besimin e A dhe nuk kthente asgjë, B përfundonte me 50 njësi. Nëse A nuk i besonte B-së dhe nuk transferonte paratë, të dy përfundonin me 10 njësi.
Eksperimentuesit ishin të interesuar për gjykimet e A-së për padrejtësinë kur B i mbajti të gjitha paratë, si dhe dëshirën e tyre për të ndëshkuar B-në, plus dënimin e B-së duke hequr njësitë e parave në lëvizjen e radhës në lojë. Eksperimentuesit ishin gjithashtu të interesuar për ndryshimet në aktivitetin në rajone të caktuara të trurit të A-së ndërsa kërkonin hakmarrje.
Kur besimi shkelej në këtë mënyrë, pjesëmarrësit raportuan se donin hakmarrje dhe kjo u reflektua në rritjen e aktivitetit në rajonet e trurit të lidhura me shpërblimin, striatumin dorsal. Hakmarrja, me fjalë të tjera, ka të bëjë me të ndihesh mirë, në vend që të ndihesh keq.
Ata zbuluan gjithashtu se ata pjesëmarrës me aktivitetin më të fortë në këtë rajon ishin të gatshëm të shpenzonin kosto më të mëdha personale për të marrë hak. Disa argumentojnë se hakmarrja ka të bëjë kryesisht me ndëshkimin e shkeljeve dhe ruajtjen e rendit shoqëror. Por fakti që mund t’ju bëjë të ndiheni kaq mirë ndërkohë që parashikoni efektet nuk duhet neglizhuar.
Dilema e hakmarrjes
Ky nuk është domosdoshmërisht rasti pas një akti hakmarrjeje. Në një studim të vitit 2008, studiuesit zbuluan se njerëzit shpesh raportuan humor shumë më negativ menjëherë pas përfshirjes në një akt hakmarrjeje.
Një studim tjetër prezantoi një gamë më të gjerë masash për të vlerësuar këto efekte psikologjike. Përveç provimit të gjendjes së humorit të pjesëmarrësve pasi ata mendonin për një akt hakmarrjeje, studiuesit përfshinin gjithashtu një analizë llogaritëse të gjuhës që pjesëmarrësit përdorën ndërsa shkruanin për mendimet dhe ndjenjat e tyre rreth ngjarjes dhe një analizë më të detajuar të emocioneve të tyre të përgjithshme.
Përfundimi i tyre ishte se pjesëmarrësit raportuan një përzierje emocionesh. Hakmarrja nuk është gjithmonë e ëmbël, përkundrazi “hakmarrja është e ëmbël e hidhur”. Kjo do të thotë që hakmarrja në të vërtetë ka aftësinë të shkaktojë emocione pozitive dhe negative (përfshirë ndjenjën e tensionit, pasigurisë dhe ndjenjën e frikës).
Kjo në shumë kuptime është dilema e hakmarrjes. Hakmarrja duket kaq tërheqëse dhe kaq shpërblyese, duke i bërë qendrat e shpërblimit të trurit të shkëlqejnë pozitivisht. Por ndërkohë që planifikimi i hakmarrjes mund të duket i mrekullueshëm, më pas mund të jetë një histori tjetër.
Efekti afatgjatë varet nga shumë faktorë të tjerë – duke përfshirë mënyrën se si ndryshojnë ndjenjat tuaja për aktin origjinal dhe nëse tani mund të ndjeni empati me autorin dhe ta kuptoni atë nga këndvështrimi i tij. Është gjithashtu e rëndësishme se si ndiheni për personalitetin e dhunuesit dhe nëse ai mund ta riparojë sjelljen e tij pa pasur nevojë të merrni hakmarrje, si dhe nëse ata kanë aftësinë për të ndryshuar dhe për të kërkuar falje në një mënyrë kuptimplote.
Edhe vetë koha mund të ndikojë në mënyrën se si ndihet hakmarrja. Kjo e bën të vështirë të përcaktohet nëse ka ndonjë përfitim psikologjik afatgjatë.
