Homininëve që jetonin në Gesher Benot Ya'akov 780.000 vjet më parë pëlqenin që peshku i tyre të ishte i gatuar mirë, zbuluan studiuesit izraelitë, në atë që ata thanë se ishte dëshmia më e hershme e përdorimit të zjarrit për të gatuar.
Përgatitja e ushqimit me nxehtësi ose zjarr është një aktivitet unik për njerëzit. Megjithatë, pikërisht kur paraardhësit tanë filluan të gatuanin ka qenë një çështje polemike mes arkeologëve, sepse është e vështirë të vërtetohet se një oxhak i lashtë është përdorur për të përgatitur ushqim, dhe jo vetëm për ngrohje.
Sipas një studimi të ri të botuar në revistën Nature Ecology and Evolution, "provat e para përfundimtare" të gatimit ishin nga Neandertalët dhe Homo sapiens-i i hershëm 170.000 vjet më parë.
Studimi, i cili e shtyn këtë datë me më shumë se 600.000 vjet, është rezultat i punës 16-vjeçare nga autori i tij i parë Irit Zohar, një arkeologe në Muzeun e Historisë Natyrore të Universitetit të Tel Avivit Steinhardt.
Zbulimi ka implikime për të kuptuarit tonë se si evoluuan njerëzit, duke zbuluar se të ashtuquajturit paraardhësit tanë primitivë ishin shumë më të avancuar sesa mendohej më parë, sipas studiuesve. Ai gjithashtu thekson rolin e peshkimit kundrejt gjuetisë në zhvillimin njerëzor, sipas autorëve.
Gesher Benot Ya'akov ("Bijat e urës së Jakobit" në hebraisht) ndodhet në brigjet e lumit Jordan. Dikur ishte një zonë e pasur, moçalore në brigjet e liqenit paleo Hula, dhe homininët do të ktheheshin atje për 100.000 vjet për të gjuajtur dhe festuar me krapa gjigantë dy metra të gjatë, elefantë dhe fruta e bimë vendase.
Mjetet stralli të djegura të zbuluara më parë në Gesher sugjeruan se vendasit dinin të përdornin zjarrin. Megjithatë, artefaktet ose sedimentet e djegura shpesh janë të pamjaftueshme për të na treguar nëse zjarri ishte i natyrshëm, aksidental ose i bërë dhe i kontrolluar me qëllim dhe nëse është përdorur për ngrohje, gatim ose për hedhjen e mbeturinave.
Por në Gesher, ekskavatorët vunë re diçka të pazakontë, sipas Irit Zohar, një arkeologe dhe biologe detare në Muzeun e Historisë Natyrore të Universitetit të Tel Avivit dhe Kolegjin Akademik Oranim. 40.000 mbetje peshqish u zbuluan në të njëjtat shtresa si stralli i djegur, me më shumë se 95 për qind të tyre që ishin dhëmbë, sipas Zohar, autori kryesor i studimit.
Çfarë u bë me të gjitha kockat? Shpjegimi më i mundshëm ishte se peshku ishte gatuar, pasi kjo i zbut kockat (kjo është arsyeja pse kockat e peshkut përdoren shpesh për të bërë xhelatinë). Si rezultat, çdo kockë e mbetur do të dekompozohej shpejt, duke lënë vetëm dhëmbët që arkeologët t'i zbulonin gati një milion vjet më vonë.
Dhëmbët u ekzaminuan duke përdorur difraksionin me rreze Rëntgen për të ekzaminuar nanokristalet që përbëjnë smaltin në mënyrë që të testohej kjo hipotezë. Menaxheri i laboratorit me rreze Rëntgen në Muzeun e Historisë Natyrore në Londër, Jens Najorka, shpjegon se këto struktura kristalore zmadhohen kur nxehen. Najorka raporton se kristalet në smaltin e dhëmbëve të peshkut nga Gesher, në fakt, shfaqën një zgjerim të lehtë të madhësisë në përputhje me aplikimin e nxehtësisë së ulët deri në mesatare, më pak se 500 gradë Celsius.
Sipas Zohar, temperatura e ulët është domethënëse sepse tregon gatim, ndërsa një temperaturë më e lartë do të thoshte thjesht se mbetjet digjeshin duke u hedhur në zjarr, qoftë si lëndë djegëse ose si metodë e hedhjes së mbeturinave.
Hulumtimet e mëparshme kishin treguar se stralli i djegur i gjetur në Gesher nuk u shpërnda rastësisht, sikur të ishin djegur në një zjarr natyror shkurre, por u gjet në përqendrime të dendura, me gjasë duke shënuar vendet ku homininët me qëllim dhe në mënyrë të përsëritur bënin vatra dhe ndiznin zjarret e tyre mbi dhjetëra-mijëra vjet.
Sipas Naama Goren-Inbar, një profesoreshë e nderuar në Universitetin Hebraik të Jerusalemit dhe arkeologe përgjegjëse për gërmimin Gesher, gjetjet e studimit të fundit "vetëm përforcojnë përfundimin se vendasit mund të kontrollonin zjarrin".
