Shkencëtari i shquar ushtarak iranian Mohsen Fakhrizadeh, i vrarë në një sulm jashtë Teheranit të premten, u pa gjerësisht nga inteligjenca perëndimore si truri i përpjekjeve klandestine iraniane për të prodhuar armë bërthamore.
Gjithsesi, Irani mohon që Fakhrizadeh ishte i përfshirë në ndonjë ndërmarrje të tillë.
Por ai mendohet gjerësisht se ka drejtuar atë që mbikëqyrësi i OKB-së dhe shërbimet e inteligjencës amerikane besojnë se ishte një program i koordinuar i armëve bërthamore që u ndal në vitin 2003, shkruan Reuters.
Çfarë dihet rreth tij?
Zyrtarët dhe ekspertët perëndimorë besojnë se Fakhrizadeh luajti një rol kryesor në punën iraniane për të shpikur mjetet për të mbledhur një kokë bërthamore.
Përkundër kësaj, Irani mohon të ketë kërkuar ndonjëherë të zhvillojë një armë bërthamore.
Ai jetoi në hije nën siguri të lartë dhe kurrë nuk u vu në dispozicion të hetuesve bërthamorë të OKB-së.
Madje, sipas Reuters, Fakhrizadeh rrallë – nëse ka qenë ndonjëherë – shfaqej në publik dhe pak jashtë Iranit e dinë me siguri se si dukej ai, e lëre më ta kishin takuar atë.
Ai ka “vlerësimin” e rrallë për të qenë i vetmi shkencëtar iranian i emëruar në “vlerësimin përfundimtar” të Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike 2015 për pyetjet e hapura në lidhje me programin bërthamor të Iranit dhe nëse ajo kishte për qëllim zhvillimin e një bombe.
Një raport i IAEA 2011 e përshkroi atë si “Zyrtarin Ekzekutiv” të Planit AMAD, një figurë qendrore në punën e dyshuar iraniane për të zhvilluar teknologji dhe aftësi të nevojshme për bomba atomike dhe sugjeroi që ai ende mund të ketë një rol në një aktivitet të tillë.
Izraeli gjithashtu e ka përshkruar Planin AMAD si programin e fshehtë të armëve bërthamore të Iranit dhe thotë se ka gjetur një pjesë të madhe të një “arkivi” bërthamor iranian që detajonte punën e tij.
Në një prezantim televiziv të prillit të vitit 2018 në lidhje me arkivin, kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu e emëroi Fakhrizadeh si një figurë kryesore në atë që ai e përshkroi si punë sekrete të armëve bërthamore të kryer nën maskimin e një programi civil.
Duke cituar arkivin si provë, Netanyahu tha se agjentët izraelitë kishin marrë sasinë e madhe të dokumentit nga një ndërtesë në Teheran. Në atë kohë, Irani tha se dokumentet ishin false.
“Mbajeni mend këtë emër, Fakhrizadeh”, tha Netanyahu, duke e përshkruar Fakhrizadeh si kreun e AMAD.
Netanyahu tha se pasi AMAD u mbyll, Fakhrizadeh vazhdoi punën në një agjenci brenda Ministrisë së Mbrojtjes së Iranit për “projekte speciale”.
Çfarë thotë Irani?
Ministria e Mbrojtjes së Iranit të premten identifikoi Fakhrizadeh si Shef të Organizatës së Kërkimit dhe Inovacionit në ministri. Ai gjithashtu besohej të ishte një oficer i lartë në Gardat Revolucionare elitare.
IAEA prej kohësh donte të merrte në pyetje Fakhrizadeh si pjesë e një hetimi të zgjatur nëse Irani kryente kërkime të paligjshme të armëve bërthamore.
Irani pranoi ekzistencën e Fakhrizadeh disa vjet më parë, por tha se ai ishte një oficer ushtrie që nuk përfshihej në programin bërthamor, sipas një burimi diplomatik me njohuri të çështjes.
Siç vlerëson Reuters më tej, vrasjet e katër shkencëtarëve iranianë të lidhur me programin bërthamor midis 2010 dhe 2012 mund të kenë ngurtësuar vendosmërinë e Teheranit për të mos i dhënë IAEA-s, qasje në Fakhrizadeh – nga frika se kjo mund të çojë në informacione rreth tij dhe vendndodhjes së tij.
Irani akuzoi kundërshtarët e tij, Shtetet e Bashkuara dhe Izraelin se qëndronin pas vrasjeve.
Fakhrizadeh besohej gjithashtu se ishte përfshirë në zhvillimin e raketave balistike të Iranit dhe një burim iranian i tha Reuters se ai konsiderohej si babai i këtij programi.
Çfarë dihet për të kaluarën e tij?
Në maj të vitit 2011, grupi i opozitës në mërgim Këshilli Kombëtar i Rezistencës së Iranit (NCRI) lëshoi një raport me atë që tha se ishte një fotografi e Fakhrizadeh.
Gjithsesi, fotografia nuk ishte e mundur të verifikohej në mënyrë të pavarur.
NCRI tha në raport se Fakhrizadeh lindi në vitin 1958 në qytetin e shenjtë mysliman Shi’it të Qom, ishte një zëvendësministër i Mbrojtjes dhe një gjeneral brigade i Gardës Revolucionare, mbajti një doktoraturë inxhinierie bërthamore dhe dha mësim në Universitetin e Iranit të Imam Huseinit.
Një burim i rangut të lartë iranian e përshkroi Fakhrizadeh për Reuters në vitin 2014 si “një pasuri dhe një ekspert” kushtuar përparimit teknologjik të Iranit dhe që ka mbështetjen e plotë të Udhëheqësit Suprem iranian Ajatollah Ali Khamenei.
Burimi shtoi se Fakhrizadeh kishte tri pasaporta dhe udhëtoi shumë, përfshirë në Azi, për të marrë “informacionin e fundit” nga jashtë, por nuk do të jepte hollësi.
Burimet e sigurisë perëndimore thonë se Irani ishte prej kohësh i aftë në marrjen e materialeve bërthamore dhe “njohurive” nga tregu i zi ndërkombëtar.
