Maria Matei na ofron poezi të bukura, sentimentale, të frymëzuara dhe të shkarkuara nga zemra dhe shpirti. Autorja shkruan një poezi reflektuese që shpaloset në disa shtresa medituese. Jehona e vargut të saj lind rezonanca të bukura dhe tronditëse. Në vargjet e saj projektohen imazhe dhe tema përmes të cilave përvijohen dëshmi të reja lirike, të artikuluara në përballje fjalësh që theksojnë fort poezinë dhe krijuesin e saj. Poezitë e Marisë pasqyrojnë pikturën dhe kaligrafinë, dritën dhe hijen, një alkimi origjinale midis mendimit dhe tekstit, sepse poetesha e mbart gjithmonë atë mister në tekst, duke rrjedhur si një ngjyrë fluide në fytyrën e kanavacës së mrekullueshme: „Nuk ke kënduar në një shumë kohë, Vjeshtë,/ O simfoni, mbi gjethet që lëviz ariu!/ Tash je pjekur dhe erë jasemini,/ Duke parë me mall diellin.../ Dhe zgjati vetëm një përjetësi.” (Heshtje vjeshte)
Në mënyrë metaforike, autorja ndjen se poezia është pjesë e qenies së saj. Ajo dhe poezia. Çfarë dialogu i mrekullueshëm! Ajo kurrë nuk u ndje vetëm me të. Poezia nuk ka kufi. Fjalët janë ata që shërojnë plagët, hapin sytë e të verbërve. Fjalët e vërteta shpengojnë dhimbjen dhe errësirën brenda nesh. Stuhi dhe arimë, trip dhe shpirt, zjarri i zemrës dhe shpirti i shenjtë. Njeri, nga vjen fjala? Buka është fjalë, drita, po kështu, urrejtja dhe errësira janë fjalë. Fjalë që shërojnë dhe fjalë që vrasin, fjalë që ndriçojnë dhe fjalë që errësojnë. Nevoja për të shqiptuar fjalë është një nga nevojat më të zjarrta dhe më të nevojshme të njeriut, krahas nevojës për ushqim, veshje, dashuri, të vërtetë dhe drejtësi. Skulptori përballë ajrit shqipton fjalë, piktori dhe muzikanti. Për një poet, nevoja për të folur fjalë është si nevoja për të marrë frymë.
Në poezinë e Marisë zbulojmë një varg të pasur mendimesh dhe ndjenjash, në thelb një gjendje të botës në aspektin estetik, një rigjallërim të së tashmes së vazhdueshme, por edhe të kujtesës afektive. Vizioni i tij poetik turbullohet nga pyetjet e mëdha ekzistenciale, me një shprehje lirike konvencionale, nga e cila shpërthen egoja e korsetuar nga kundërshtimet, por gjithmonë e aftë për të gjetur përgjigje për nevojat e qytetërimit të përditshëm. Është një krijim lirik ndezës, kurse dashuria është plot forcë, me trupa që dashurojnë dhe kënaqen. E gjithë qenia poetike dridhet para mistereve të ekzistencës, me kujtimet e heshtjeve të lashta dhe mbivendosjet e gjeografive të brendshme antagoniste, që ngrihen magjepsëse nëpër shirat e vjeshtës, kur liqeni e dashurisë është plot zambakë uji: „Një ditë e tetë, me gjethe të hapura/ vështron rreptësisht verën/ nga maja e qerpikëve të saj me ngjyrë/ si u hoq nga një barrë./ E shikoj e habitur këtë ditë/ si ajo më përqafoi, më ngjiz/ dhe solli këtu-për të qenë/ në vjeshtën e rënies që më deshi.” (Tetë shtator)
Numrat janë specialiteti i autores, por kur shpreh mendime, ndjenja dhe ide, përdor me kujdes fajalët që e ndihmojnë të shprehet, duke pasur gjithmonë diçka për të thënë. Autorja e ndjen dhe e sheh bukurinë aty ku askush nuk e vë re. Fjalët kanë fuqinë për t'i dhënë jetë një universi të pafund. Ato mund të sjellin në ekzistencë një regjistër të pafund ideshë dhe ndjenjash. Pra, imagjinoni se keni në dorë një violinë që keni marrë si dhuratë, nga një shpirt i ndjeshëm dhe delikat. Nëpërmjet saj, ju keni aftësinë për të transmetuar dridhjet e dashurisë deri në fund të botës. Gjithsesi, varet se si e ke përvetësuar artin e transpozimit të aspiratave fisnike të shpirtit në realitetin e ndjeshëm: „Të pashë në një gotë verë,/ Vjeshtë vjollce me rrush të pjekur,/ Mbi një kulm me gjethe pelini/ Të dhashë. la tre rreshta të shkruar në tri netë.” (Amnezia e vjeshtës)
Maria Matei është një poete me një shprehje artistike të pjekur, reflektuese, origjinale në fjalën dhe emocionin që rrëmben në vargje të paharrueshme. Poetja prezantohet para lexuesve me një vëllim dygjuhësh, në rumanisht dhe shqip. Ajo është një qenie me temperament, me natyrë të mirë, siç janë pak në letërsinë tonë bashkëkohore. Poezitë e saj janë të shkumëzuara si shampanjë që djeg fytin e etur për pije të forta. Kalimi i kohës ngjall nostalgji në shpirtin e poetes, që ndjen se nuk i trembet dimrit të ekzistencës, si në shtëpinë e nënës: „Si natë zvarritet mbi ballin tim të nxehtë,/ me përkëdheljet e engjëjve që më pëshpëritin. për herë të parë/ si digjen një nga një fjalët e pakuptueshme/ duke më prerë mendimin me thelbin e hidhur-veror./ Mbi kaçurrelat gri/ fryn era e mëndafshtë,/ farat e vogla, të vonuarit duan ende të mbijnë/ në plagë që po lulëzojnë, tani, poshtë,/ dhe - ai do të donte, në zemrën e saj, të rritet përsëri dhe përsëri.” (Lamtumirë)
Fjalët e Marisë janë flutura të metamorfozuara në mendime. Të gjitha këto maska nëpër të cilat kalojnë mendimet e poeteshës rumune përvijojnë një profil lirik mbresëlënës, real dhe origjinal. Nga fryti i ëndrrave të saj, ne ndjejmë tingujt e psherëtimave të hijshme. Kaligraf i gjendjeve dhe turbullirave shpirtërore, poetja ka guximin të thotë të vërteta, të rikrijojë jetën nga copëza ëndrrash dhe sekretesh. Dendësia e ideve, vrullja e llogaritjes verbale, zbulon një jetë të përditshme të butë ose të trazuar, por jo banale në thelbin e saj. E gjithë kjo është dëshmi e një poezie të thellë, e vaditur nga kaq shumë mundime shpirtërore të bukurisë së disponimeve të mirëfillta lirike.
Maria Matei është poetja e vjeshtës së heshtur me një buzëqeshje pranverore. Ajo është një burim mrekullish që qetëson çdo mundim të brendshëm. Maria është arkitektja që riorganizon poetikisht botën, sipas shpirtit të tij, aq të thellë dhe misterioze. Autorja rindërton një rrugë për të dhënë një përkufizim të shkretëtirës që na pret nëse nuk gjejmë forcën të njohim përjetësinë e poezisë. Pronarja e këtyre vargjeve është një qenie e trazuar nga natyra e saj. E bukura hyjnore në poezi, zgjon shqisat e gjumit. Vargu i Marisë na mbush shpirtin me ndjenja të bukura. Ka vetëm një gjë hyjnore në zemrën e saj: Heshtja: „Dhe ti prit./ Është ende herët/ Të shoh përsëri portretin tënd duke qeshur./ Çudi si fluturon zanorja e fundit,/ Heshtja rrëshqet mbi qepalla,/ Mbi fytyrën e kuqe flakë e ovale./ Është vjeshtë... dhe loti është afër.” (Heshtja e vjeshtës). Nostalgjia e autores është e qetë. Intensiteti i ndjenjave është i jashtëzakonshëm. Maria Matei nuk është poetja e heshtjes apo e habisë. Ajo është poetesha e dhuratave hyjnore me aromën e botës arbërore.
Jehona e detit
Hëna zbret në det,
Dhe era i fshin rrudhat e thella,
Një klithmë stuhi larg
Më çon përtej shkëmbinjve.
Puthja e saj me rrezet blu
Dridhet nëpër trupin e ekspozuar,
Jehona e mendimeve tona
Ajo qëndron e gjallë me kalimin e kohës.
Në breg, rëra copëtohet nga një frymë,
Dhe për secilin thirrjen tuaj
Do të jem gjithmonë, gjithmonë një jehonë e detit.
Ende
Ende dëgjohet klithma e detit
Në errësirën e gurtë
Hëna është pothuajse e ndarë në dysh
Era fishkëllente në vatër.
Nuk kam asgjë për të fshehur,
Liria ime është një provë e vështirë,
Nga syri i dhembur e i qarë
Një lot i madh po rrjedh.
E ndjej akoma ajrin kaq të ndotur
me mungon fryma,
Më kot kërkoj pajtim,
Për të pastruar mendjen nga prushi.
E lë zemërimin nën murin e heshtjes,
O-varrose në një pëshpëritje bore,
Ende dëgjohet klithma e detit
Dhe bie shi, bie shi i madh mbi të.
Në vendin e vigjiljes, nën jastëkun prej balte,
Misteri shpërthen në pjesë të pabarabarta,
Por nuk e di si dhe ku filloi
Thirrja e detit - një det zie.
Rikthim
Ti kthehesh nga shiu i vjetër,
Oh, çudi mes mrekullive,
Në gëzimin e verës së mbytur
Ju bëtë kurora me lule.
Ngrihuni dhe lini hijen tuaj të ngrohtë
Të të shoh sërish si të virgjër me të bardha,
Në rrezet e diellit, ejani dhe lahuni
Çudi ndër mrekulli, me flokë bjonde.
Nëse je një joshje e hedhur në det,
Ose duke vdekur me krahë të shqyer,
Do të doja të të shihja edhe një herë
Ikona-midis ikonave dhe muzave nga larg.
Bëhu ti!
Bëhu gjithçka që nuk mund të jesh,
Orkestra e shpirtit të paktën për një ditë,
Qoftë e vërteta e lartësuar mbi të gjitha,
E larta ia lë fluturimit të vetëm.
Bëhu lajmëtari i zemrës së hapur
Dhe zogu që nuk e lë folenë e tij,
Të ndjesh fuqinë e ajrit të pastër, hyjnore.
Bëhu maturanti i jetës dhe i flakës së pashuar
Dhe shkruani tani dhe faqen e pashkruar.
Drejt lindjes ktheje fytyrën dhe mendimin e humbur
Keni një ëndërr, dritën nga një mit.
Bëhu gjithçka që nuk mund të ishe
Dhe mos harroni një ditë
Dhe momentet janë vonë!
Edhe një ditë
Nuk do të arrij aq larg
Derisa t'i rrethoj yjet.
Mes dy valëve
Për të sjellë puthjen e hënës
Në anijen e një ëndrre.
Nuk do ta ndaj horizontin
Në shtatë mijë mëkate,
Për të parë ju duke rrëshqitur
Mbi një re të bardhë
Ose në një mendim vrasës
Duke pritur përtej blusë
Një rrip drite, nga ëndrra e verbër.
Një ditë më shumë
Dhe unë do të shikoj pafundësinë.
Mbetem në poezi
Mbetem në vargje, gjithmonë, në poezi,
Ajo, për mua, është anestezi,
Merr fluturimin tim në lartësi të padyshimta,
Gati, prek qiellin, me duar të magjepsura.
Me të eci në vullnetin e fatit,
Unë lë një fjalë në ishullin e vetmuar,
Me të, jam shumë i lumtur si luftëtar
Dhe unë gjej dashurinë time të pavdekshme.
Bilbili im është ndër rreshta
Unë fsheh kaq shumë mendime në letra ...
