Studimi i folklorit është një udhëtim emocionues në thellësitë e shpirtit të një populli, duke reflektuar ndjenjat, shprehjet dhe vetë jetën e tij.
Në këtë analizë të librit të prof. Gani Mehmeti, do të përqendrohemi në tërheqjen e folklorit nga shpirti i popullit dhe ndërthurjen e tij në këngë legjendare, këngë historike dhe këngë trimërie.
Folklori, një pasqyrim i pasurisë kulturore dhe historike të një populli, është një testament i zhvillimit të tij nëpër shekuj.
Këtu ne do të eksplorojmë tri lloje kryesore të këngëve, duke i adresuar ato si kapituj apo cikle të një vepre të madhe folklorike, siç është kjo e prof. Mehmetit.
Këngët legjendare
Janë një pasqyrim i mrekullive dhe historive mitologjike që janë kultivuar nga një brez në tjetrin. Këto këngë shpesh janë të mbushura me personazhe të padukshëm, me ngjarje të jashtëzakonshme dhe me mesazhe thelbësore për kulturën dhe vlerat e popullit. Përmes tyre, transmetohen mësimet morale dhe shpirtërore që mbeten të rëndësishme në kujtesën kolektive.
Në librin në fjalë të prof. Gani I Mehmetit do të gjejmë këto këngë legjendare: Muja Bylykbashi dhe Milloshi, Muja e Nikollë Bajraktari, Rama e Krali, Galan Kapetani, Nantë Ivan`t vllazni, Ali Fukareja, Muja e Harambashi, Navllaniq Alia dhe Buhori.
Kjo është një listë e këngëve kreshnike, e personazheve dhe historive të njohura në folklorin shqiptar. Secila prej tyre ka një thellësi dhe rëndësi të veçantë në kulturën dhe traditën popullore të popullit shqiptar.
Le të analizojmë secilin prej tyre:
Muja Bylykbashi dhe Milloshi
Muja Bylykbashi dhe Milloshi janë dy personazhe të njohur për trimërinë dhe aventurat e tyre heroike. Përmes rrëfimeve dhe baladave, ata janë prezantuar si figura të mrekullueshme të krenarisë dhe trimërisë.
Kënga "Muja Bylykbashi dhe Milloshi" rikujton një ngjarje historike dhe heroike nga periudha e luftërave në Ballkanin e Jugut. Kjo këngë paraqet ngjarjen e një konflikti midis kreshnikëve, pjesëtarëve të një fisnere, dhe luftëtarëve të tjerë.
Muja Bylykbashi dhe Milloshi janë kreshnikë të njohur për trimërinë dhe aftësitë e tyre në betejat. Kënga përshkruan një situate ku ata janë të ftuar të luftojnë kundër një tatarjeje, e cila ka shpallur një sfidë për ta. Kreshnikët përballen me një numër të madh kundërshtarësh dhe përdorin aftësitë e tyre të shquara luftarake për të mbrojtur nderin dhe lavdimen e tyre.
Pjesa e këngës shfaq momente të ndryshme, si kur Muja dhe Milloshi përballeshin me tatarin, apo kur shkonin drejt kullës për të mbrojtur nderin e tyre. Kënga gjithashtu përfshin detaje mbi përgatitjet e tyre, përfshirë lidhjen e duarve me konopa dhe mbajtjen e gurëve të rëndësishëm për luftë.
Në fund të këngës, shihet se kreshnikët kanë fituar betejën dhe kanë shpallur lavdimen e tyre. Kjo këngë përfaqëson një frymë heroike dhe një përkushtim ndaj nderit dhe lavdisë nëpërmjet veprimeve të kreshnikëve të shquar.
Muja e Nikollë Bajraktari
Këto personazhe gjithashtu kanë një histori heroike dhe shpesh konsiderohen simbol i guximit dhe rezistencës ndaj zullumit. Historitë që lidhen me krshnikët Muja e Nikollë Bajraktari shpesh trajtojnë temat e drejtësisë dhe lirisë.
Kënga "Muja e Nikollë Bajraktari" është një baladë popullore shqiptare që tregon për një konflikt midis dy personazheve kryesorë, Mujës dhe Nikollë Bajraktarit. Kënga fillon me Nikën që po qortohet për martesën e tij. Më pas, ai vendos të marrë Hajkunen si nuse dhe të lërë kryet në Klladushë. Kjo vendim merr një kthesë tragjike kur Nikolla vdes nga duart e Mujës. Pas vdekjes së Nikollës, Muja merr vëllanë e tij, Halilin, si rob. Kënga përfundon me Muja që tregon për veprimet e tij dhe shpreh pendimin e tij për atë që ka ndodhur. Kjo këngë është një tregim i fuqishëm i traditave dhe konflikteve brenda shoqërisë shqiptare.
Rama e Krali
Rama e Krali është një këngë e njohur në folklorin shqiptar, e cila trajton ngjarje të ndryshme historike dhe mitologjike. Këto personazhe mund të përfaqësojë një lidhje mes kohës së lashtë dhe periudhës historike më të re.
Kjo është një këngë popullore e Veriut (Kosovë) që tregon për një konflikt midis dy burrave, Ramës dhe Kralit. Në fillim të këngës, Krali rremben gruan e Ramës dhe e merr me vete. Rama, i zemëruar nga ky veprim, vendos të hakmerret. Ai vishet si një evgjit dhe shkon te Krali për të luajtur lahutën. Krali e fton atë brenda në kullën e tij, pa e njohur se ai është Rama. Kur Rama zbulohet, ai e sulmon Kralin dhe e mposht atë. Në fund, Rama merr gruan e tij mbrapsht dhe kthehet në shtëpinë e tij, ndërsa Krali mbetet i mposhtur. Kjo këngë tregon për nderin, traditat dhe konfliktet në shoqërinë tradicionale të Kosovës.
Galan Kapetani
Galan Kapetani shpesh paraqitet si një udhëheqës i një bande apo grupi luftarak që ka luftuar kundër pushtuesve. Ky personazh reflekton temat e rezistencës dhe luftës për liri.
"Galani Kapetani" është një këngë popullore e Veriut që tregon për një konflikt midis dy burrave, Galanit dhe Mujës. Në fillim të këngës, Galani rrëmben motrën e Mujës dhe e merr me vete. Muja, i zemëruar nga ky veprim, vendos të hakmerret. Ai dhe Halili shkojnë te daja i tyre për të marrë ndihmë. Kur Muja merr vesh se Galani ka marrë motrën e tij, ai vendos të luftojë me Galanin. Pas një lufte të gjatë, Muja e mposht Galanin dhe e vret atë. Në fund, Muja merr motrën e tij mbrapsht dhe kthehet në shtëpinë e tij, ndërsa Galani mbetet i mposhtur. Edhe kjo këngë tregon për nderin, traditat dhe konfliktet në shoqërinë tradicionale të shqiptarëve të Veriut (Kosovës).
Nantë Ivan`t vllazni
Nantë Ivan`t vllazni janë personazhe të njohur që shpesh lidhen me aventura dhe ngjarje magjike. Historitë që i përfshijnë ata janë thellësisht të lidhura me trashëgiminë mitologjike shqiptare.
"Nanë Ivan't Vllazni" është një këngë popullore e veriut që tregon për një konflikt midis dy familjeve, Ivanëve dhe Mujës. Në fillim të këngës, motra e Ivanëve ankohej se vëllezërit e saj ishin martuar dhe ajo ishte lënë vetëm. Ivanët i thonë asaj se ata nuk do ta martojnë pa gjak. Më pas, ata dërgojnë një letër te Muja Bylykbashi dhe Krali i Budines. Kur Muja merr letrën, ai vendos të marrë hak për motrën e tij. Ai shkon në luftë me Ivanët dhe në fund të luftës, ai i mposht ata dhe merr motrën e tij mbrapsht. Kjo këngë tregon për nderin dhe traditat e shoqërisë tradicionale të shqiptarëve.
Ali Fukareja
Mund të jetë personazh që reflekton sfidat dhe vuajtjet e një jetese të vështirë. Përmes historive të Ali Fukaresë, mund të shihet si shoqëria ka trajtuar temat e varfërisë dhe të ekzistencës.
Heroi këtu është Ali Borxhalia (ose Lute Fukaraja), i cili mbytet në borxhe dhe, megjithëse shet shtëpi e katandi, nuk arrin dot t'i lajë. Atëhere ai mendon (në disa variante këtë ia shtie në mend e ëma) të shesë të shoqen. Në variantin ku e këshillon e ëma, janë këto fjalët e saj: "Hiç merak, bir, mos u ban,/ se fort kollaj na borxhin kem me e la, /nuse e bukur, bir, ty t'ka qillue, /kur t'na vinë ma e para e djelë,/ditë pazarit, bir, qi ka qillue,/kem m'e veshë nusen e përdorue (stolisë),/e n'pazar nusen kem me e çue,/pesëqind qese nusen kem m'e shitë,/dyqind qese na qar kem me i pasë,/treqind qese na borxh kem me i la;/gjaja e malli prap ka me na mbetë,/nusen prap, bir, kam me t'marrë."Djali pranon, megjithëse nusja i lutet që të mos veprojë ashtu. Ditën e pazarit, nusja shitet dhe ai që e blen del më në fund se është i vëllai. Edhe këtu, një pullumb pengon bashkimin e tyre. Atëhere vëllai e kthen të motrën tek i shoqi të cilit ia fal edhe të hollat që ka paguar për ta blerë të motrën. Kjo këngë legjendare haset në Shqipërinë e Veriut ku është integruar në Ciklin e Kreshnikëve. Emri i vëllait të nuses është, sipas krahinave, i ndryshëm: Hysen aga i vogël në Kastrat, Hazri Asali në Kallmet, Rexhë Demiri në Pukë, Zir Hasani në Burrel etj. Kuptohet qartë se në këtë variant, që është disi më i ri nga ato që pamë në grupin e parë, kemi reflektimin e zakonit të blerjes së nuses dhe, sipas logjikës së kësaj shitblerjeje, ashtu si blihet, një nuse ashtu edhe mund të shitet...
Ndikimi islamik është i qartë, pra, në pozicionin që i caktohet femrës, e cila është një pjesëtare që mund të shkëputet lehtë nga familja edhe nëse ka lindur fëmijë, mbasi vendin e saj, mund ta zënë fare lehtë të tjera, madje mund të jenë në një shtëpi gra të ndryshme, të gjitha në varësi të bashkëshortit, që i ka blerë dhe mund t'i trajtojë si mall.
Muja e Harambashi
Historitë që përfshijnë këngën (TË KTHYER NË TREGIM) Muja e Harambashi janë të lidhura me ngjarje historike dhe aventura të jashtëzakonshme. Muja e Harambashi shpesh kanë një rol të rëndësishëm si liderë dhe kampionë të fiseve apo komuniteteve të tyre.
"Muja e Harambashi" është një tregim i fuqishëm që trajton temën e luftës dhe sakrificës. Ky tregim rrëfen për një luftëtar të quajtur Harambashi, i cili është në kërkim të Mujës, një personazh tjetër kryesor në tregim. Në këtë proces, Harambashi përballet me sfida të ndryshme dhe takon personazhe të ndryshme, duke përfshirë Zanat e malit.
Një element kyç i tregimit është konflikti i brendshëm dhe i jashtëm që personazhet përjetojnë. Për shembull, Halili ndjen një ndjenjë të thellë tradhëtie kur Muja nuk e lejon atë të marrë pjesë në luftë. Kjo çon në një vendosmëri të fortë nga ana e tij për të treguar vlerën e tij.
Në përgjithësi, "Muja e Harambashi" është një tregim i pasur që trajton tema të rëndësishme si lufta, sakrifica, nderi dhe tradhëtia. Ai ofron një pasqyrë të fuqishme të natyrës së konfliktit dhe sfidave që individët përballen gjatë këtyre periudhave të vështira.
Navllaniq Alia dhe Buhori
Ky duet shpesh paraqitet në histori të ndryshme të folklorit shqiptar. Përmes aventurave të tyre, trajtohet tema e bashkëpunimit dhe sfidave që mund të përballen bashkë.
Secili prej këtyre personazheve dhe historive ka një vlerë kulturore të veçantë dhe është pjesë e pasurisë letrare dhe folklorike të popullit shqiptar. Përmes tyre, transmetohen mësimet morale, vlerat kulturore dhe identiteti kombëtar.
"Navllaniq Alia dhe Buhori" është një këngë (e kthyer në tregim) që trajton temat e nderit, guximit dhe sakrificës. Ky tregim rrëfen për Navllaniq Alinë, një personazh që dëshiron të marrë në martesë motrën e Mujës. Për të arritur këtë, ai duhet të përballet me sfida të mëdha dhe të tregojë guximin dhe aftësitë e tij në luftë.
Një element kyç i tregimit është sfida që Navllaniq Alia duhet të përballë për të fituar respektin dhe miratimin e Mujës. Kjo çon në një seri konfliktesh dhe përballjesh që përfshijnë luftime dhe sfida të mëdha.
Në përgjithësi, "Navllaniq Alia dhe Buhori" është një tregim i pasur që trajton tema të rëndësishme si nderi, guximi dhe sakrifica. Ai ofron një pasqyrë të fuqishme të natyrës së sfidave dhe konflikteve që individët përballen gjatë këtyre periudhave të vështira.
Këngët historike
Zbulojnë ngjarjet dhe momentet kyçe të historisë së një populli. Ato janë një mënyrë e veçantë e ruajtjes së trashëgimisë së një kombi dhe shpesh përdoren si një mjet për të kujtuar dhe nderuar heronjtë dhe ngjarjet që kanë ndikuar në zhvillimin e shoqërisë.
Në faqet e librit “Nga krijimtaria e popullit” të prof. Gani I. Mehmeti, do të gjemë edhe këngë historike, si: Kanga e Hasanit e Hysenit; Sahit Repa, Sinan Tahiri, Sinan Llapi, Sinan Llapi - Sinan Mavriqi; Kënga e Rushit Llapit, Arif Sinani, Kanga e Halit Tashefcit, Kanga e Isuf Agës, Ali Jaholli, Mehmet Hasi, Muhaxhert’ kah po shkojnë; Kanga e Murat Gjakes, Kanga e Azem Bejtës.
Këto këngë shpesh janë të pasura me emocione dhe ndjeshmëri, ngase e bëjnë të mundur përcjelljen e një periudhe historike nëpërmjet melodive dhe fjalëve.
Kanga e Hasanit e Hysenit
Tematika: Mund të jetë një këngë e mburrjes apo një portret heroik i figurave të njohura. Analiza e tekstit do t'ju lejojë të kuptoni më saktë se çfarë ngjarjeje ose karakteri i referohet kënga.
Elementët muzikorë: Hulumtimi mbi melodi, ritmin, dhe instrumentacionin mund të ndihmojë në kuptimin e natyrës së emocioneve që transmeton kënga.
"Kanga e Hasanit e Hysenit" është një këngë popullore historike që trajton temat e vëllazërisë, nderit dhe tradhtisë. Kënga rrëfen për dy vëllezërit, Hasanin dhe Hysenin, të cilët kanë bërë një betim për të mos u martuar kurrë. Megjithatë, Hasani e tradhton vëllanë e tij duke u martuar, çka çon në një seri konfliktesh dhe përballjesh.
Një element kyç i kësaj kënge është marrëdhënia midis dy vëllezërve dhe ndryshimet që ndodhin kur Hasani thyen betimin. Kjo çon në një seri konfliktesh dhe përballjesh që përfshijnë tradhti dhe sakrifica.
Në përgjithësi, "Kanga e Hasanit e Hysenit" është një këngë e pasur që trajton tema të rëndësishme si vëllazëria, nderi dhe tradhtia. Ajo ofron një pasqyrë të fuqishme të natyrës së marrëdhënieve njerëzore dhe sfidave me të cilat individët përballen gjatë këtyre periudhave të vështira. Kënga gjithashtu trajton temën e ndëshkimit dhe hakmarrjes, duke treguar se çfarë mund të ndodhë kur betimet dhe besimet thyhen. Kjo këngë është një shembull i fuqishëm i folklorit dhe kulturës popullore.
Sahit Repa
Identiteti i artistit: Duhet të studiosh jetën dhe veprën e Sahit Repës, për të kuptuar rolin dhe ndikimin e tij në folklorin shqiptar.
"Kanga e Sahit Repës" është një këngë popullore historike që tregon për luftën dhe sakrificën e Sahit Repës dhe shokëve të tij kundër xhandarëve. Kjo këngë përshkruan mënyrën se si Sahiti dhe shokët e tij u përballën me rrezikun, duke mbrojtur tokat e tyre dhe dinjitetin e tyre. Ajo gjithashtu tregon për vështirësitë dhe sfidat që ata hasën gjatë kësaj kohe. Kjo këngë është një shembull i fuqishëm i kulturës popullore dhe historisë së popullit shqiptar. Ajo tregon për guximin, trimërinë dhe vendosmërinë e njerëzve për të mbrojtur atdheun e tyre. Kjo këngë është një dëshmi e fuqishme e vlerave dhe traditave të popullit shqiptar.
Sinan Tahiri, Sinan Llapi, Sinan Mavriqi
Një analizë krahasuese: Hulumtimi biografik i këtyre tre emrave, që kanë të bëjnë me një person, mund të hedhë dritë mbi ndryshimet dhe përafërsitë në stilin e këngëve që i kushtohen, me mesazhet dhe ndikimin e tyre në folklorin shqiptar.
"Kënga e Sinan Llapit" është një këngë popullore e kënduar nga artistë të ndryshëm. Kënga përshkruan historinë dhe heroizmin e Sinan Llapit. Ajo ka arritur të tërheqë vëmendjen e shumë dëgjuesve dhe ka qenë subjekt i interpretimit nga artistë të ndryshëm. Përmbajtja e këngës dhe interpretimi i saj kanë kontribuar në ruajtjen dhe transmetimin e historisë së Sinan Llapit nëpër breza.
“Kënga e Sinan Llapit” është një rrëfim me një theks të fortë emocional. Teksti përdor një kombinim të ndjenjave të ndryshme si dashuria, trishtimi, konflikti dhe nostalgia për vendlindjen. Sinani shfaqet si personazh kryesor në këtë histori, i cili përjeton ngjarje të ndryshme dhe lidhjet e tij me personazhe të tjerë ndikojnë në zhvillimin e ngjarjeve.
Përmbajtja e tekstit përfshin situata të ndryshme nga jeta e Sinanit, si rritja e tij në një qytet, marrëdhëniet me familjen dhe miqtë, si dhe sfidat dhe vuajtjet që ai përjeton. Kënga përshkruan një histori të pasur kulturore dhe emocionale, duke përdorur një gjuhë të pasur dhe imazhe thelbËsore.
Elementët e jetës së përditshme dhe ngjarjet e papritura, si dhe emocionet e shprehura nëpërmjet tekstit, bëjnë këtë këngë një përvojë të fuqishme për dëgjuesin. Në përgjithësi, Sinani shfaqet si një personazh i ngjarjeve të jetës së vërtetë, duke përjetuar momente të gëzimit dhe trishtimit në rrugën e tij të jetës.
Kënga e Rushit Llapit
Kjo këngë na obligon të përqendrohemi në lirikën dhe melodinë, në mënyrë që ta studiojmë tekstin e këngës në fjalë dhe elementet muzikore për të kuptuar ngjyrën dhe tonin e përgjithshëm të këngës.
Për çdo artist ose këngë të veçantë, është e rëndësishme të hulumtohen me kujdes tekstet, konteksti dhe elementet muzikore për të kuptuar në thellësi mesazhet dhe ndikimin që ato kanë në kulturën popullore shqiptare.
Kënga e Rushit Llapit përshkruan një ngjarje historike dhe heroike që ka ndodhur në periudhën e pushtimit osman të Ballkanit. Kënga përcjell ngjarjen e një rebeli dhe luftëtari kundër pushtuesve osmanë. Disa elementë theksohen në këtë histori e përshkruhen me ndjenja të forta dhe theksuar nga nacionalizmi dhe dëshira për liri.
Rushi Llapi është personazhi kryesor që ka kryer një akt heroik për të mbrojtur vendlindjen nga pushtimi osman. Ai ka bërë një rezistencë të guximshme, duke treguar vendosmëri për liri dhe pavarësi. Përballja e tij me zaptinë dhe autoritetet osmane, si dhe arritja në fitoren në betejën për liri, janë momente thelbësore të kësaj historie.
Teksti i këngës shpalos imazhe të forta dhe emocione të fuqishme për të përshkruar ngjarjen e luftës dhe fitores së heroit llapjan. Kjo këngë reflekton vlerat kulturore dhe historike të popullit shqiptar dhe ndërtimin e një identiteti kombëtar përmes aktit heroik të kryer nga protagonisti.
Këngët e trimërisë
Këngët e trimërisë përshkruajnë krenarinë, guximin dhe rezistencën e një populli përballë sfidave dhe konflikteve. Ato janë një formë shprehjeje e forcës dhe vullnetit për të mbrojtur vlerat e një shoqërie.
Në librin “Nga krijimtaria e popullit” të prof. Gani I. Mehmeti, do të gjejmë edhe këngë trimërie, si: Kanga e Hasimes, Mus’ Tahiri n’kmishë e n’jelek, Po thrret mreti vezirajn, Osmon Daka, Kanga e Bajramit, Kanga e Mursel Igrishtës.
“Kënga e Hasimes”
Kjo këngë ka një atmosferë patriotike dhe reflekton peripecitë e një heroine, Hasimes, që mbrojti vëllezërit dhe vendin e saj nga sulmet. Përmes vargjeve, autori përshkruan ngjarje historike dhe vlerat e luftës për liri. Hasimja shfaqet si një personazh i fuqishëm dhe e vendosur, duke e përdorur jetën dhe dashurinë për vëllezërit dhe vendin për të rezistuar ndaj sfidave.
Teksti gjithashtu përshkruan momente emocionuese si lufta, bashkëpunimi i vëllezërve dhe vendosmëria për të mbrojtur atdheun. Kjo këngë mund të jetë një shprehje e respektit dhe admirim për figurat heroike, si Hasimja, që janë përfshirë në ngjarje historike.
Stili i këngës përdor një gjuhë të thjeshtë, por thelbesore, për të transmetuar një mesazh të fuqishëm patriotik. Varësisht nga interpretimi, kjo këngë mund të shihet si një manifestim i guximit dhe rezistencës për liri dhe pavarësi.
“Mus’ Tahiri n’kmish’ e n’jelek”
Kënga përshkruan Musë Tahirin, i cili, i veshur me kmishë dhe jelek, udhëton drejt Gjakovës për të ndjekur një ngjarje të rëndësishme. Ai ndahet nga vendlindja për shkak të lajmit se ka humbur një djalë të ri nga shkreta, i cili është dërguar në Malsi dhe i është shpërndarë nga armiqtë. Musë Tahiri është në kërkim të ilaçit për të lehtësuar dhimbjen e tij. Varësisht nga ngjarjet dhe rrethanat, ai shpreh shqetësimet dhe frikën për fatin e djalit të tij. Kënga gjithashtu përmend një këshillë që i jep vetes për të mos u dhimbur shumë dhe për të mos konsumuar mallkimin e Rekës së Keqe.
"Po thrret mreti Vezirajnë”
Kënga "Po thrret mreti Vezirajnë" përshkruan një situatë kur një mret (udhëheqës) po i thërret vezirët (qeveritarët) për të mbledhur njerëzit dhe shkuar në luftë. Teksti përmend shpërndarjen e njeriut për të përballuar një kundërshtar të fortë, përfshirë emra të njohur si Rrustem Alinë dhe Hakif Pashën. Në këtë këngë, shfaqet një kuptim i dëshirës për t'u përgatitur për luftë dhe për të përmirësuar njohuritë në gjuhën turke. Përmbledhtësia e këngës thekson thirrjen e një lideri drejt nismës së një lufte, duke treguar edhe sfidat që mund të përballen.
“Kënga e Osman Dakës”
Osmon Daka është personazhi kryesor në këtë poezi, që po flitet për atë në një bisedë me dikë tjetër. Daka është i zemëruar dhe i sinqertë për të drejtat e tij, duke refuzuar të njohë autoritetin e haxhijas dhe zaptisë. Ai shpreh mosnjohjen për haxhijën dhe nuk e njeh atë si Zotin e shtëpisë. Gjithashtu, Daka tregon se nuk ka pasur leje për të marrë paratë e tij dhe ka një qëndrim sfidues ndaj autoriteteve.
Për më tepër, kënga përshkruan një situatë ku është shpërthyer një konflikt dhe është shpallur një gjakmarrje, duke përdorur figura si "alltia" dhe "çaushi". Daka lufton për drejtësi dhe tregon se gjaku i tij është i përgjakur për shkak të një ngjarjeje të caktuar. Ai po mbrohet nga akuzat e bëra ndaj tij dhe kërkon të tregojë se është i pafajshëm.
Këngaa përdor një gjuhë të pasur me elemente folklorike dhe karakteristika të ngjarjeve sociale, duke ndihmuar në krijimin e një atmosfere intensive dhe dramatike.
“Kënga e Musrel Igrishtës”
Në këngët tona historike, pavarësisht nëse i kushtohen enkas ngjarjes, apo personaliteteve që ndërlidhen me të, ka të dhëna me interes për masakrën e janarit të vitit 1921. Ka pasur edhe sprova autoriale, madje të suksesshme, të këngës për këtë ngjarje, të shkruara në frymën popullore, gjithnjë të frymëzuara nga kujtesa e atyre që i kishin përjetuar këtë ngjarje.
Përshkrimet e tmerreve të bëra mbi popullatën e pambrojtur, e cila jetonte në tokën e saj, janë vërtet tronditëse. Madje, të mos ishin krimet e fundit që i bëri Serbia mbi shqiptarët e Kosovës, nuk do të ishte punë gjithaq e lehtë të besohej vërtetësia e tyre. Gjeniu popullor i ka përjetësuar ato skena tragjike nëpërmjet vargjeve të këngëve, sikundër, bie fjala, në Këngën e Mursel Igrishtës:
Shumë po i therrin katilat me thikë,
Shum e gruan atë ditë e kanë mytë.
Edhe ato pshtue çka janë kanë,
Çka u vyen jeta n‘kit dyje me kanë,
Metë medet me zorrë nëpër kamë!?
Po dushmanat me kta nuk pe lanë
Thminë e vogël ata qi i kanë nxanë,
Thminë e vegjël, o, haj medet,
E pej trive dej n‘dymdhet vjet,
N‘ni livadh errfija po i qet,
Sa për sherr ni sanë kish pas metë;
Paj me pa, gjakpirsat çka bajnë,
Okolla sane thminë po i vegojnë;
Ja kanë dhanë zjermin, haj medet,
Ah, ç‘po digjen sabija e shkretë!
E xhuma ajo ditë a qillue,
Me pa shkiet çka kanë marue,
Fill n‘xhami katilat janë shkue,
Edhe burrat aty qi qillojnë,
Te tanë renë qi po i pushkatojnë.
Masakrimi i grave shtatzëna, duke hedhur baste për gjininë e fëmijës që mbanin, djegia mizore e fëmijëve të vegjël, vrasja e burrave, madje edhe në objekte fetare - në xhami, janë skena të përsëritura për njëqind vjet të shtypjes më të egër që njohu koha moderne. Mbase këto vargje edhe mund të mos besoheshin, të çmoheshin për hiperbolizime artistike, sikur të mos i vërtetonte, një për një, përvoja e luftës së fundit. Kujtesa e atyre pak shqiptarëve të kësaj treve që e mbijetuan këtë masakër dhe sidomos kujtesa e banorëve të fshatrave përreth, të cilët vajtën pas plojës në Prapashticë dhe e panë me sytë e tyre njërën ndër pamjet më tronditëse në historinë e krimeve i vërteton katërçipërisht të gjitha to që kishin ndodhur në janarin e vitit 1921.
Këto këngë shpesh lidhen me ngjarje historike dhe heronj të njohur, duke nxitur ndjenjën e bashkësisë dhe solidaritetit në momente të vështira.
Duke ndarë folklorin në këto kategori, kuptohet se këto lloje të këngëve janë një pjesë e përputhshme e pasurisë së popullit tonë. Përmes tyre, shpirti dhe identiteti kulturor i kombit shprehet dhe transmetohet gjeneratë pas gjenerate. Në këtë mënyrë, folklori ruan dhe rrëfen historinë dhe jetën e një populli nëpër melodi dhe vargje.
