Zgjedhjet e parakohshme parlamentare dhe lokale më 17 dhjetor rezultuan në një fitore befasuese të fortë të Partisë Progresive Serbe (Srpske Napredne Stranke-SNS) të Presidentit Aleksandar Vuçiq. Koalicioni pro-BE "Serbia kundër dhunës" gjithashtu pati një rezultat të mirë. Megjithatë, zgjedhjet u ndikuan nga parregullsi të mëdha zgjedhore, veçanërisht në Beograd, që duket se do ta zhytin Serbinë në një krizë tjetër politike.
SNS-ja e Vuçiqit fitoi 46,1% të votave dhe do të jetë në gjendje të formojë vetë një qeveri të re kombëtare. SNS gjithashtu duket se ka fituar në shumicën e zgjedhjeve lokale, duke përfshirë në kryeqytetin Beograd, ku siguroi 39,35% të votave. Megjithatë, rezultatet në kryeqytet kontestohen nga opozita dhe fati i procesit mbetet i pasigurt.
Partitë opozitare të krahut të djathtë kanë qenë humbësit relativ të zgjedhjeve, me vetëm një nga katër listat që ka kaluar pragun e 3% dhe ka hyrë në parlamentin kombëtar. Megjithatë, deri tani surpriza më e madhe e zgjedhjeve ishte rezultati prej 4,69% i siguruar nga një lëvizje e re politike e udhëhequr nga teoricieni i konspiracionit Branimir Nestorović.
Fushata e padrejtë zgjedhore dhe parregullsi në ditën e votimit
Sigurisht, në këtë rezultat kontribuan kushtet e padrejta dhe jodemokratike zgjedhore, përfshirë parregullsitë në ditën e zgjedhjeve. Raportimet nga terreni, që dokumentojnë prova të blerjes së votave dhe manipulimeve të tjera elektorale, janë shfaqur vazhdimisht në mediat sociale. Parregullsitë zgjedhore filluan shumë përpara ditës së zgjedhjeve, kur u zbuluan falsifikime nënshkrimesh për emërimin e listave, pa asnjë pasojë ligjore.
Këto zgjedhje, në të cilat Presidenti Vuçiq, megjithëse nuk kandidoi për asnjë pozicion, ishte një figurë vendimtare, treguan se dialogu i ndërmjetësuar nga Parlamenti Evropian midis qeverisë dhe opozitës në lidhje me përmirësimin e kushteve zgjedhore nuk solli ndonjë përmirësim të prekshëm.
Polemika më e madhe në këto zgjedhje ishin të ashtuquajturit “votues fantazmë” – qytetarë nga Serbia dhe Republika Srpska të cilët nuk jetojnë në Beograd, por të regjistruar për të votuar në zgjedhjet lokale nga partia në pushtet. Opozita pretendon se kishte mbi 40.000 vota të tilla, të cilat ishin të mjaftueshme për t'i dhënë SNS epërsinë në Beograd. Gazetarët dhe aktivistët zbuluan disa vende në të gjithë Beogradin ku votuesit u mblodhën dhe u çuan për të votuar.
Rruga drejt: Shtytjes për autoritarizëm apo opozitë pro-BE?
Rezultatet e zgjedhjeve duket se do të ngurtësojnë kontrollin e Vuçiqit në pushtet dhe do të pakësojnë shanset për kthimin e pluralizmit të vërtetë politik. Prandaj prirjet autoritare pritet të forcohen dhe jo të dobësohen pas këtyre zgjedhjeve.
Megjithatë, një rezultat i fortë i koalicionit SPN do të thotë se për herë të parë në pothuajse 10 vjet në Serbi do të ketë një opozitë të fortë pro-BE (ose çfarëdo lloji) që mund të përfaqësojë një alternativë të vërtetë. Nëse koalicioni nuk shpërbëhet, ai më në fund mund të thyejë stereotipin e gjatë se opozita serbe është e dobët dhe e ndarë.
Vëzhguesit vendas dhe ODIHR dolën me një vlerësim të ashpër për cilësinë e zgjedhjeve, duke i dhënë më shumë besim pretendimeve të opozitës. Duket pothuajse e sigurt se Serbia do të përjetojë një dimër të ngrohtë politikisht.
Më në fund, mbetet të shihet se çfarë do të ndodhë me zgjedhjet në Beograd, ku koalicioni SPN deklaroi se nuk do t'i pranojë rezultatet për shkak të parregullsive zgjedhore, veçanërisht "votuesve fantazmë" nga qytete dhe vende të tjera.
Manipulimi me çështjen e Kosovës
Për sa kohë që Aleksandar Vuçiq do të jetë presidenti i Serbisë, ai do të përpiqet të mbetet i vetmi organizator dhe vendimmarrës për fatin e mosmarrëveshjes më të gjatë territoriale në Ballkanin Perëndimor.
Duke pasur parasysh faktin që presidenti serb në marsin e kaluar refuzoi të nënshkruajë Marrëveshjen e Ohrit – d.m.th. aneksin e zbatimit të planit të BE-së që palët e pranuan më parë, ka shumë të ngjarë që çështja e Kosovës do të vazhdojë të manipulohet për qëllime të brendshme politike, ndërkohë që ngec në në harresë në arenën ndërkombëtare. Sipas marrëveshjes së re, Serbia dhe Kosova do të njohin reciprokisht simbolet dhe dokumentet e tyre; do të shkëmbejnë “Misionet e Përhershme” dhe do të zhvillojnë marrëdhënie të mira fqinjësore. Për më tepër, përderisa Prishtina premtoi se do t'u garantonte vetëqeverisjen komunave me shumicë serbe, Beogradi do të ndalet së kundërshtuari anëtarësimin e Kosovës në organizatat ndërkombëtare. Me fjalë të tjera, teksti aludon për një njohje reciproke de facto, por duke përdorur një terminologji të ndryshme. Kjo është arsyeja pse Vuçiq e pranoi atë, ndërkohë që shmangu nënshkrimin e tij në marrëveshje – një formalitet që i mundëson atij të vazhdojë të manipulojë çështjen në politikën e brendshme.
Pas ngjarjes në Banjskë, presioni ndërkombëtar ndaj Serbisë pritet të rritet, veçanërisht nëse do të nisë një hetim i paanshëm dhe kjo mund të jetë një ndryshim më i madh i lojës për të ardhmen politike të dialogut Beograd-Prishtinë. Presidenti serb mund të gjendet në një situatë të vështirë politike, pasi ai vështirë se mund t'i shmanget zbatimit të marrëveshjes dhe përgjegjësisë – apo edhe fajit – për atë që ndodhi në Banjska.
Natyra e sundimit të Vuçiqit ka qenë një nga elementët kryesorë që e bën çështjen e Kosovës të vështirë për t'u trajtuar siç duhet dhe mosmarrëveshjet ose pretendimet territoriale të pazgjidhura janë një mjet politik jashtëzakonisht i fuqishëm në duart e liderëve autoritarë në mbarë botën, edhe atë për dy arsye plotësuese:
1. Shoqërimi nga një retorikë nacionaliste që në dukje vendos interesin kombëtar në kundërshtim me kërkesat ndërkombëtare;
2. Një retorikë e tillë shpesh ndahet dhe imponohet nga lart, në vend që të rezultojë nga një debat i vërtetë publik.
Në Serbi, tema e Kosovës për dekada ka gjetur shumë pak tërheqje publike, duke qenë kryesisht peng i retorikës nacionaliste, e cila mund të përmblidhet me mantrën disi hermetike (për Serbinë) "Kosova është Serbi" , pasi asnjë lider politik nuk u përpoq të jepte plane të mëtejshme, d.m.th. duke shpjeguar se si Kosova në mënyrë efektive mund të vihej sërish nën kontrollin e Beogradit.
Për më tepër, është e mundur që procesi i normalizimit ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës të mos rifillojë derisa Komisioni i ri i BE-së të marrë detyrën pas zgjedhjeve evropiane të qershorit të ardhshëm. Nëse marrim parasysh se Komisioni aktual është emëruar gjashtë muaj pas zgjedhjeve për Parlamentin Evropian, i gjithë viti 2024 mund të jetë i vdekur për Kosovën. Gjithashtu, kthimi i mundshëm i Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë mund të ndikojë më tej në rolin perëndimor në negociatat për Kosovën, duke e privuar ndoshta Brukselin nga mbështetja diplomatike e ofruar nga administrata e Bidenit. Gjatë mandatit të tij, në fakt, Trump kishte shkëputur qëndrimin perëndimor ndaj Kosovës duke i dhënë përparësi interesave amerikane në vend që të mbështeste diplomacinë evropiane.
