Ai kishte një kokë të madhe tullace. Kishte dy sy dhe dy veshë të mëdhenj. Të tërhiqnin vëmendjen, sidomos, hunda dhe buzët e tij të mishta. Po të më lejohej t’ia bëja portretin në mënyrë vulgare, duhej t’ju thoshja se ishte një kokëtul, një sydalë, një llapush, një hundëpoç e buzëviç. Por, me ç’kuptova më pas, duhet t’ju them copë se ishte edhe një truderr e i pacipë. Veç, që të jem i drejtë, të mos lë pa ju thënë se edhe unë, në marrëdhënie me të, u tregova më i butë se papa, më zemërgjerë se Krishti, po edhe ca si fyçkë në kuptimin e vërtetë të fjalës. Se ndodhi pikërisht kështu:
E pashë një mëngjes tek dera e zyrës. Sa u duka në krye të korridorit, dikush që iu gjend pranë, i tregoi se unë isha ai që priste. Kish moshën mbi të gjashtëdhjetat, trupin të lartë, të ngjeshur, e barkun rrumbullak. Fytyrë krejt e panjohur për mua. Nën sqetull mbante një dosje të trashë të lidhur kryq me një kordon llastiku.
- Ju uroj shëndet! - më tha, sa iu afrova, dhe mori qëndrimin gatitu. Kuptova në çast se qenkësh ushtarak në pension!
- Shëndet paçi! - ia ktheva dhe i zgjata dorën. - Si jeni?
- Mirë, falemnderit shumë! – m’u përgjigj duke më zgjatur të tijën, pa e ndryshuar atë qëndrim e me një buzëqeshje të lehtë, sikur të donte të përcillte tek unë jo veç respekt, po edhe simpati e dashuri.
Hapa derën dhe hymë brenda.
Me t’u ulur, më tregoi se e quanin Hasan Braçe. Kishte pas qenë kolonel në ushtri! Dhe tani, për të mos e shtyrë kohën kot, shkruante poezi për të vegjëlit, por poezi të mira, ama, se e frymëzonin kolopuçët, nipër e mbesa që kish në familje. Shkruante dhe ua lexonte atyre ditë për ditë. Kësisoj, kënaqte edhe ata, edhe veten. Dhe nuk bënte punë tjetër.
⦁ Po, po! Kështu! Vetëm shkruaj poezira dhe ua lexoj kolopuçëve. Pastaj, domosdo, ha, pi e fle, si gjithë njerëzit, natyrisht. Kjo është e tëra që bëj. S’e kaloj keq, jo, s’e kaloj keq!
Ndërkohë, zgjidhi dosjen dhe më vuri përpara sakaq përmbi dyqind faqe, tek të cilat qenë daktilografuar poezitë.
- I shtyp vetë, - vazhdoi, - posi, vetë i shtyp. E kam makinën timen, e kam në shtëpi. Është bukuri e madhe, kur e sheh atë që ke shkruar të shtypur në makinë dhe, sidomos, me dorën tënde, apo jo? Po edhe redaktori, tek i cili paraqitesh, i lexon më kollaj e pa u bezdisur aspak, kur janë të shtypura. Dhe kupton se ka të bëjë me njeri serioz.
Unë rrija dhe e shikoja në sy i heshtur, ndërsa ai përsëri vazhdonte.
Gjithë familja, madje gjithë shoqëria, e qortuakëshin, sepse nuk merrte inisiativën t’i botonte të përmbledhura, gjersa ishin aq të bukura! Disa shkonin edhe më tej. I thoshnin se, duke i botuar, do të bëhej menjëherë i njohur si poet në tërë Shqipërinë. Pa edhe do të fillonin ta thërrisnin për takime nëpër shkolla, që t’u fliste për jetën e tij fëmijëve, mësuesve, që t’u dëftente se ku e gjente frymëzimin, se ç’plane kish për të ardhmen, se kur shkruakësh më shumë, natën apo ditën, se kur e kish nisur krijimtarinë...
- E ja, këtu zihem një çikë ngushtë! - më tha. - Se s’di qysh t’u them. Që fillova të shkruaj në gjashtëdhjetë e një vjeç, kur u ngrit në këmbë Serveti, nipçja im i parë, të cilin e dua shumë, se i kam vënë emrin e babait? Kështu t’u them? S’vete fare! Po edhe asnjë s’beson se mund të bëhet poeti në moshë të pleqërisë. Kali plak s’mëson dot revan, thonë, edhe pse në asgjë s’përjashtohen rastet e veçanta. Po, nejse, nejse! Se, ç’është e vërteta, unë e kam menduar se si ta hedh këtë hendek. Kur të më pyesin për krijimin e parë, do t’u përgjigjem se ai i takon djalërisë sime, kohës kur isha në male, partizan. Po, po, djalërisë sime i takon krijimi im i parë, do t’u them. Dhe, që të jem i sinqertë me ju, më lejoni t’ju tregoj se kam stisur edhe një ngjarje për këtë moment të rëndësishëm të jetës së poetit. Sikur unë, pas një beteje të rreptë me nazistët gjermanë, kur ndodhesha për të kaluar natën e ftohtë me borë e suferinë, në një shtëpi të fshatit Bilçë e Madhe, gjeta atje edhe një vocërrak. Ky vocërraku e kishte emrin Veli. Po, po, Veli. E mbaj mend si sot. E sikur ky Veliu më erdhi e m’u ul mua në prehër. Sikur më mori kapelen me yll dhe e vuri në kokë. E sikur unë, që ta gëzoja, i bëra një vjershëz këtij Veliut. Ç’është e vërteta, vjershëzën ia bëri një shoku im, një partizan tjetër që kisha në krah, po unë do t’ia mbys sikur ia bëra vetë. Nejse! Ja ç’thoshte vjershëza:
“Kush je ti, bre, kush je ti?
Jam një trim, ma thonë Veli!
Në je trim, në je fajkua,
Merre pushkën, hajt me mua!
Ja, e mora, ja, e mora,
Tok me ty ia bëra fora!”
Ai i recitoi këta gjashtë vargje me zjarr, i ngritur, i drejtuar, vetullmbledhur, tamam si në atmosferë lufte, e duke lëvizur herë njërën e herë tjetrën dorë. Dhe kur mbaroi, duartrokiti paksa dhe ia dha të qeshurit me gjithë shpirt.
- Ja, kështu! Do të përplasin pëllëmbët, sigurisht, se do të më zënë besë. Por, nejse, nejse, se u zgjata ca! Megjithatë, s’ka gjë! Në fund të fundit, le t’ju ha ca kohë sot, me që u njohëm së pari! Pa më pas, di unë, di, të jem edhe më i kursyer në fjalë. E, ç’desha të them...
Më tregoi se çfarë e kishte penguar që nuk qe ngutur për ta botuar përmbledhjen e poezive. Donte të njihte më parë një poet të afirmuar, që të ish njëkohësisht edhe redaktor i zoti. T’ia shikonte séfte ai poezitë, një për një, ai t’ia zgjidhte më të bukurat, ai t’ia ndreqte ku kishin nevojë, ai të bënte edhe një parathënie të libërthit, ai ta përcillte edhe në Shtëpinë Botuese, ai - të gjitha, ai - dora e sigurt! Vetëm kështu libërthi do të dilte në dritë i saktë dhe do të mirëpritej. Dhe për poetin e afirmuar, redaktor të zotin, qenkësh lodhur shumë! Njerëz të ndryshëm i paskëshin rekomanduar herë njërin, herë tjetrin, po s’ia kishin mbushur mendjen! Më në fund, një shok i luftës, shef i redaksisë së letërsisë për fëmijë në ndërmarrjen “Naim Frashëri”, i paskej thënë për mua se isha xhanan, se isha flakë, se isha shpuzë, se isha shpirto, dhe se vetëm unë mund ta nxirrja gomarin e tij nga balta!
⦁ Po, po, kështu më tha dhe më bindi plotësisht. Tani që ju takova vetë, e shoh që s’qenkam gabuar! Se unë jam, si të thuash, edhe njëfarë psikologu. E njoh tjetrin në sy menjëherë. Çrëk-frëk! Dhe, jo që t’ju bëj qejfin, por se e ndjej në thellësi, dua t’ju them se jeni vërtet i mrekullueshëm. E dalloj gjithçka në vështrimin tuaj. Nejse, nejse! Më dha edhe një pusullë për ju ai shoku im shef, Mersin Verdha.
Ndërkaq, nxori pusullën e Mersinit nga xhepi. E mora. Në mes të tjerash, ashtu si me shaka, ai, shefi, Mersini, që ish shok edhe me mua, më shkruante: “... Ti që e ke zakon të hedhësh plehun tënd në arën e botës, mos u kurse, hidhe një dorë edhe te ara e këtij fukarait që po të dërgoj, se e kam mik të vjetër dhe më do shumë!...”
Në trurin tim fjalët e pusullës tingëlluan ndryshe. Si qortim, si sharje, si tallje. Sikur donin të thoshnin se isha njeri që, jo veç humbisja mjaft kohë me shkarravinat e të tjerëve, po edhe zbrazja për ta kokën time, e cila, s’ish çudi, që një ditë të mbetej kufkë! Kësisoj, ato fjalë më shtynin të ngrihesha më këmbë e t’i thosha Hasan Braçes: “Mblidhi të gjitha këto tani dhe zhdukmu sa më shpejt nga sytë! Shko e gjej ndonjë të ngeshëm të t’i bëjë punët e tua!” Por, u përmbajta, se s’mund të dilja kundër natyrës sime. Mosmirësjelljen s’e kisha në karakter. Kishte plotë rrugë të tjera për t’u shmangur.
I thashë:
- E kam të qartë pse keni ardhur. Edhe se çfarë kërkon prej meje Mersini me pusullën që
më ka dërguar e kam të qartë. Është fjala për t’ju dhënë mendim për poezitë tuaja, apo jo?
⦁ Çfarë mendimi! - ma ktheu me ngut. - Unë ato jua lë në dorë juve, jua besoj tërësisht juve! Ju mund t’i grisni të gjitha, ju mund t’i hidhni në kosh të gjitha, ose nga dritarja - në rrugë të gjitha, ose në sobë për të ndezur zjarrin - të gjitha! S’më mbetet hatri kurrsesi! Por, ama, nga ana tjetër, ju, më tepër se cilido ju, e keni mundësinë të pakufishme, dhe kjo është që shpresoj mijëpërqind, t’i rregulloni të gjitha, domethënë t’u jepni lustrën të gjithave, që unë të nxjerr me krijimet e mia një libërth të denjë, shumë të denjë, dhe që, si përfundim, t’ju jem mirënjohës, natyrisht.
⦁ Dakord, dakord, por duhet që më parë t’i shoh.
⦁ T’i shihni, posi, të gjitha t’i shihni, të gjitha! Jua jap lejen të plotë, se unë ç’është e vërteta, nuk lë gjithkënd të m’i shohë, ndërsa juve po, se kam besim. Ja, kështu!
Nuk iu përgjigja, por fillova t’i lexoja në heshtje. Qysh në gjashtë-shtatë të parat kuptova se vjershat e tij ishin larg, shumë larg, vlerave për botim. Atyre u mungonte përgjithësisht konceptimi artistik. Mbeteshin vargëzime të thata dhe vetëm tetërrokëshe, gjithkund tetërrokëshe, që çalonin, sidomos, nga ana ritmike. Veç kjo nuk qe e befasishme për mua. S’mund të prisja më tepër nga një poet, që kishte lindur gjashtëdhjetë e një vjeç. Pas vjershave të para, unë nuk e vazhdova leximin radhazi. Nga faqja njëmbëdhjetë, për shembull, u hodha tek njëzet e njëshi.
Këtu ai m’u fut në mes:
⦁ Më falni që po ju ndërpres, por tërhoqët gabimisht disa fletë!
- E di, e di! - ia ktheva dhe prej njëzet e njëshit kalova tek tridhjetë e treshi...
Pas pak, më tha sërish:
- Ju prapë, me siguri gabimisht, po i tërhiqni fletët në tufë!
⦁ E di, e di! - ia ktheva po njësoj, pa e ngritur kokën.
Ai nuk më trazoi më dhe unë e kuptova se u ftoh dhe nisi të mërzitej. Ndezi një cigare dhe filloi të kruante fytin pareshtur. Bishti i syrit tim kapte barkun e tij të rrumbullt që, nën frymëmarrjen e çrregullt, lëvrinte lart-poshtë, mu si ndonjë gomë që fryhej e shfryhej.
... Me atë mënyrë të lexuari, brenda gjysmë ore, i dhashë fund tërë dengut të dyqind e shtatëmbëdhjetë fletëve, tek ishin daktilografuar, sipas numrit rendor, katërqind e njëzet e nëntë vjersha. Pastaj i sistemova rishtas siç kishin qenë e i vendosa në dosje. E lidha dosjen kryq me kordonin e llastikut, vura pëllëmbët sipër saj njëra mbi tjetrën, dhe, duke e vështruar Hasan Braçen drejt në sy, i thashë i qetë:
- Siç e patë, i lexova.
Ai sikur u sforcua të mos fliste, por duket s’duroi dot dhe diç mërmëriti.
- Nuk ju dëgjova! Çfarë thatë?
- Hiç, hiç... atë e dini ju! Le që, këtu jemi e do ta marrim vesh! Por... mua m’u bë sikur... nejse! - Unë nuk po ia ndaja vështrimin. Atëherë u detyrua dhe ia nxori kokën fjalës: - Të më falni, mua vetëm m’u bë, mbase s’është e vërtetë, por mua ashtu m’u bë, sikur s’i lexuat të gjitha, vetëm disa... Kështu m’u bë mua. Ndoshta gaboj...
Buzëqesha paksa.
- Nuk gaboni, se ashtu bëra, s’i lexova të gjitha. Dhe s’ishte nevoja. Për të ditur se ç’verë ka një fuçi, duhet që ta pi tërë fuçinë!? Jo, sigurisht! Mjafton vetëm një gotë. Ja, le të themi dy! Kurse unë nga fuçia juaj piva më se tridhjetë gota. Dhe, siç më shihni, s’jam aspak i dehur. Kjo do të thotë se verën nuk e keni të fortë, por me ujë shumë. Siç është, s’ua ble kush.
Atij i iku fytyra.
⦁ Po mua ma kanë lavdëruar! - ma ktheu i çuditur, duke u përpjekur të buzëqeshte edhe vetë. - Më kanë thënë se vera ime... Nejse! Si do t’ia bëjmë? Se unë ju thashë, veç tek ju kam besim! Ju t’i grisni vjershat e mia, ju t’i digjni... Ju t’i ndreqni! Ju! Asnjë tjetër! Vetëm kështu do të dalë në dritë libërthi im dhe unë do t’ju jem mirënjohës tërë jetën!
Prapë po më tërbonte. Prapë po më shtynte të përmbahesha për të mos dalë jashtë natyrës sime e për të mos i thënë: “Merri dhe ik!”
- Do të flas me ju si me një poet, - vazhdova, - se e di që më kuptoni. Pra, vjershat tuaja vuajnë nga shumë sëmundje. Por ajo, sëmundja, që i ka prekur më fort është çalesa në anën ritmike. Domethënë, vargjet e vjershave nuk janë të një mase as edhe në një strofë të vetme. Theksat ritmikë nuk bien në vendet e duhura. Ndaj mungon muzikaliteti, ndaj nuk rrjedhin, por ngecin. Ndërsa kur shkruajmë për kolopuçët, siç thoni ju, ritmika duhet mbajtur parasysh medomosdo, për ndryshe nuk arrijmë dot gjë. Pa kujtoni atë vjershën për Veli vocërrakun, që recituat këtu! Ajo ka ritëm mjaft të goditur. Ajo mund të merret si shembull i mirë.
- Ju kuptoj jashtëzakonisht. Dhe s’kam asnjë kundërshtim që t’i shërojmë nga sëmundjet të gjitha ç’kam shkruar! - ma priti Hasan Braçe i vendosur. - Pse të mos i shërojmë! Në dorë e kemi! Ju, si të thuash, jeni profesor - doktor në këtë fushë. Unë ju lë të lirë, unë ju besoj çdo operacion, sado delikat e i rrezikshëm qoftë! Për besë, po!
I fola për sëmundje e ai më bëri mjek të madh! Po t’i flisja për armë, si ushtarak që ish, me siguri s’do të më vinte sipër vetes.
I thashë:
- E zëmë se jemi në luftë!
- Ju dëgjoj! - ma ktheu dhe u ngref sakaq.
- Unë jam i armatosur e ju jo. Si është më mirë të bëjmë? T’ju lë gjithmonë pas shpinës sime, që t’ju mbroj nga plumbat e armikut, apo t’ju armatos edhe juve, që të jeni në gjendje të vetëmbroheni në çdo çast?
- Që të më armatosni, patjetër, por, ama nëse jam i aftë të lëviz, nëse s’jam i plagosur rëndë, nëse më punon këmba, dora, syri...
- Po, po. Nëse i keni të tëra aftësitë!
- Atëherë, qëndron përgjigjja që ju dhashë. Por, ka edhe diçka tjetër! Nëse nuk jam fort plak!
- Çfarë plaku! Ja, kështu si jeni!
- Kështu? Po unë e bluaj gurin në grusht! Qëndron përgjigjja që ju dhashë, qëndron!
- Ndaj atë do të bëj! Do t’ju armatos, që ta bëni vetë luftën dhe të fitoni!
Ai u gjallërua.
- Po kjo është një mrekulli! - më tha.
- Pra, merrni letër dhe shkruani! Dhe për të gjitha sa do t’ju diktoj do t’ju marr në provim! Me asnjë s’e kam bërë këtë, veç me ju, se e shoh që e keni me pasion poezinë për kolopuçët.
Dhe u vura në rolin e pedagogut të teorisë së letërsisë. Qëllimi ishte që ta kapërceja atë rast, si një nga më të vështirët e më të pështirët, pa i prekur fare vjershat, por edhe duke e lënë Hasan Braçen të kënaqur. Unë fillova të flisja dhe ai filloi të shkruante, se poezitë për fëmijë mund t’i krijonim në vargje me numër rrokjesh çift dhe tek. Çiftet ishin: katërrokëshi, gjashtërrokëshi dhe tetërrokëshi. Kurse teket - pesërrokëshi dhe shtatërrokëshi.
- I mbani mend këto? - e pyeta.
- Si nuk i mbaj!
- E, pra, kështu, edhe në marrëdhëniet me të tjerët, do të lini të kuptohet se jeni një poet me kulturë profesionale!
- Falemnderit shumë, shumë falemnderit! Vazhdojmë, se mezi po pres të mbaj shënimet e tjera!
I diktova se secili varg ka sistemin e vet ritmik, pra, ka të caktuar rrokjen se ku bie theksi, ose ku i mëshohet fjalës. Kjo gjë përbënte muzikalitetin, rrjedhjen pa pengesë të vargut. Dhe ia nisa me katërrokëshin, tek i cili është e theksuar rrokja e parë dhe e tretë. Madje, i dhashë edhe një shembull.
“Macja sulet, miu zhduket,
Te një vrimë, rri e struket”.
- E shikoni që theksi këtu është i barazlarguar? Ndaj dhe s'mungon muzikaliteti, gjithçka rrjedh si ujët e burimit!
- Ashtu vërtet!
- Pa më thoni se ku janë theksat!
M’u përgjigj me zell dhe saktë. I dhashë zemër:
- Ju i thithkeni të tëra në vend! Shumë shpejt do t'i lini pas mjaft poetë për njohuritë mbi metrikën.
Ma ktheu fytyrëndritur:
- Në sajën tuaj!
- Për sot - kaq! - e mbylla unë orën e leksionit të parë. - Vazhdojmë nesër në të njëjtën orë! Si detyrë shtëpie, do të bëni dy strofa me katërrokësh! Dakord?
Ai mori qëndrim gatitu.
- Si urdhëroni! - më tha. - Por, nëse ka mundësi, t’ju bëj një pyetje?
- Pse jo!
- Ata poetët e tjerë vetëm gjëra të tilla dinë, që na shkruajnë vjersha më të bukura?
- Natyrisht, por kanë edhe talentin, frymëzimin, të cilët edhe ju i keni, padyshim.
Vuri dosjen nën sqetull, tok me fletoren e shënimeve, dhe më tha përsëri në qëndrim gatitu e përsëri fytyrëndritur:
- Më lejoni të largohem?
- Po, po!
- Ju uroj shëndet, pra!
- Shëndet paçi! - i thashë, dhe tek doli, shtova me vete: “Hajt, prapa diellit shkofsh dhe mos ardhç më, se më plase!”
Por, kush të mos vinte! Kush të mos më plaste! Të nesërmen, ashtu si edhe një ditë më parë, e gjeta duke pritur te pragu i derës së zyrës, fiks në orën e caktuar. Dhe prapë qëndrimi gatitu. Dhe prapë dialogu i djeshëm: “Ju uroj shëndet!”, e të tjera.
Sa hymë, e porosita të niste të shkruante menjëherë çfarë do t’i diktoja, që të mos humbisnim kohë! Por Hasan Braçe vuri në gaz ato buzët e trasha.
- Detyrat nuk do të m’i kontrolloni, profesor!? - Pra, unë tani isha profesori dhe ai studenti, që bënte kursin special të metrikës së shqipes! - Nuk ju kam sjell vetëm dy strofa me katërrokësh, po njëzet e ca, se, dihet, zbatimi i detyrave është shfaqje respekti për eprorin, dhe si vartës, në rastin konkret, që t’ju flas sinqerisht, kam tepër respekt për ju! S’jua them këto për t’ju bërë qejfin, por se i ndiej në thellësinë time!
Pa shiko! Qenkësha edhe epror i tij! Dhe patjetër me gradën gjeneral, se kolonel kishte qenë vetë! Sa përpara paskësha ecur në më pak se njëzet e katër orë!
Desha s’desha, u hodha një vështrim detyrave. Dy gjëra më çuditën. E para, se gabimet në ritëm mungonin dhe e dyta, se të gjitha strofat qenë me mace dhe minj!
“Macja bëri mjau-mjau
Prapa derës miu qau...”
“Maces miu na i tha:
Unë s'dal, se ti më ha...”
“Miu macen e gjurmoi,
Bishtin fshehtas ia kafshoi...”
- Mor po, qenkeni prodhimtar i madh! - i thashë më në fund, duke qeshur. - Të mira shumë i keni bërë! Veç, pse të gjitha me mace e minj?
- Nën shembullin tuaj, profesor!
Ai i ngratë, që të më kënaqte e paskej gdhirë tërë natën me to! Dukej nga sytë. I kishte gjak.
- Bukur! - shtova, prapë duke qeshur, dhe bëra t’ia ktheja.
- Notën, ju lutem, më vini notën, po pati mundësi, se dua t’jua tregoj atyre të shtëpisë!
- Ashtu!? Atëherë, po ju vë një dhjetë plus! E meritoni!
Sa nisa ta shënoja, ai më mbajti dorën.
- Kam stilolaps të kuq! - Dhe ma zgjati. E kur e vura, e mori fletoren, një fletore të pastër, tek çdo gjë qe shkruar bukur e me kujdes, dhe e mbështeti në gjoks gjithë gëzim. Më la pa mend gëzimi i tij. Ishte aq i madh!
Atë ditë vazhduam me gjashtërrokëshin. Ky lloj vargu më mori më tepër se një orë, se Hasan Braçja duhej të mësonte që ai kishte dy sisteme ritmike: dy-pesë dhe tre-pesë. E ato duheshin përdorur veçmazi, jo të përzierë, as në një strofë e as në një vjershë. Këtu na vonuan edhe shembujt, të cilët tashmë ishin dy e jo një, në funksion të ritmit të zgjedhur.
- A i keni të qarta të gjitha ç’ju shpjegova? - e pyeta.
- Komplet! – m’u përgjigj.
- A e ndjeni se ju vlejnë?
- Shumë, shumë!
U ndamë.
Ditën e tretë e kishte radhën tetërrokëshi. Këtu u zgjatëm edhe më, veç Hasani u kënaq, se, siç i tregova unë, ky varg e kishte burimin nga krijimtaria gojore e popullit.
Të katërtën ditë iu kthyem vargjeve tek. Folëm për pesërrokëshin. Ai shkruante dhe tundte kokën. Ndeshej për herë të parë me këtë varg dhe mezi e përtypte.
- Mirë thonë, - mërmëriti, - sa më thellë futesh në libra, aq më shumë kupton se nuk je i ditur!
Dhe detyrat e shtëpisë nuk arriti t’i bënte pa gabime. Kësisoj, nuk nguli këmbë as për notë!
Ditën tjetër qëndruam te shtatërrokëshi. Hasan Braçja këtu u zgërlaq fare. Vërtet përsëri shkruante me zell, por më ndërpriste shpesh me pyetje. Dhe në fund më tha se ai varg do t’i kërkonte shumë kohë për ta përvetësuar.
- A nuk po bëjmë mirë që po i mësojmë këto? - i thashë.
- Jo mirë, po mjaft mirë! - Ai qeshi dhe fshiu me shami djersët e kokës tullace. - Kështu ju po më armatosni me të gjitha llojet e armëve! Mjerë kush guxon të hyjë në luftë me mua këtej e mbrapa! Se unë i ziu gjer tani as që kam pasur haber nga gjëra të tilla! Dhe vazhdoi si më vete: - Eh, mor Cane, Cane! Ke mbjellë misër e ke korrur lëpushka, burrë i dheut! S’paske qenë i zoti veç për të bluajtur miell! - E m’u - kthye rishtas mua: - Vetëm atë të uruar tetërrokësh kam përdorur! Gjithnjë: mish me presh e presh me mish - hesapi im!
- S’ka gjë, s’ka gjë! Askush s’ka lindur i mësuar!
Kur mbaruam edhe me shtatërrokëshin. i thashë ta merrte dosjen, të shkonte në shtëpi dhe t’i përvishej studimit. Dhe, kur ta ndjente veten të përgatitur, të vinte ta provoja!
- Shumë ju falemnderit, shumë, shumë! Por, si të thuash, diçka nuk po kuptoj. Dosjen përse ta marr? Nuk është më mirë t’jua lë juve?
- Përse mua? Si të aftësoheni, do t’ia hyni vetë ripunimit të vjershave! Më kot nuk ju armatosa!
- Më armatosët, sigurisht, dhe shumë falemnderit, shumë, shumë, veç për betejat e ardhshme. Në dosje përfshihen betejat e kryera.
- Posi, të kryerat, të humburat! Që nuk rikthehen, që nuk ringjallen, që nuk ribëhen!
- Ashtu, por ju, si gjeneral, mund të bëni të pamundurën, mund të bëni mrekullira! Mund t'ia rimerrni fitoren armikut me një riorganizim forcash, me një rishikim e rishtrim të planeve ushtarake, të mësymjes e të mbrojtjes, njëkohësisht!
Dhe vazhdoi më shkoqur.
Më tha se unë, si mjeshtër, poet i afirmuar e redaktor i zoti, e kisha në dorë t'ia ndreqja fët-fët të katërqind e njëzet e nëntë vjershat! Por, hajde, le të mjaftohej vetëm me treqind, sa për një libërth! Ose, tek e fundit, vetëm me dyqind! Boll që libërthi të dilte në dritë dhe ai, me arsye, të më ishte mirënjohës!
Ia ktheva me një zë që më dridhej:
- Po çuditem. Një javë të tërë u mora me ju! Paskam rrahur ujë në havan!? Dhe tani ju doni që të vazhdoj kështu edhe një vit!? E po, jo! Duhet të kuptoni se kemi mbaruar punë bashkë! Më tepër asgjë s’mund të bëj.
Ai nuk e kishte nervozizmin tim. Zëri i tij ish përsëri i qetë, i butë, madjé i ëmbël, dhe shoqërohej me një shtrirje të lehtë buzësh. Me ato që më thoshte, më lutej të mos ua prisja rëskun fëmijëve shqiptarë, të mos ua hiqja mundësinë për të marrë në duar një libërth të ri! Le të mendoja më tepër për ta, pse jo, edhe për atë vetë, si plak njeri, që i shtytur nga dëshira të mëdha, kishte sakrifikuar për ato të shkreta vjersha gjumin e pasditës, shëtitjet nga liqeni mëngjeseve, filmat në kinematë e qytetit, kafetë jashtë me shokët, lojën e shahut, tavllën, dominonë, psonisjet për familjen, ndihmën plakës në punët e shtëpisë, e aq e aq gjëra që s’numëroheshin! Pra, le të sakrifikoja pak edhe unë! Jo tre-katër vjet sa ai, por vetëm një, ose, së paku, gjashtë muaj, ose pesë, hajt - edhe katër! Dhe le të bëhesha shkaku themelor që libërthi i tij, të cilit ai i paskej gjetur edhe titullin tingëllues “Lulet e kopshtit tim”, të dilte në dritë si dhuratë e Hasan Braçes për brezin më të njomë të atdheut, ose vetëm si dhuratë e imja, ç’rëndësi kish në fund të fundit, por me emrin Hasan Braçe, ama!
Iu përgjigja i ngrysur:
- Doni që t’jua bëj unë vjershat?
Qenkësh i pacipë! Më tha:
- Aspak! Dua vetëm që t'i ndreqni! Se ato, si të thuash, të bëra janë! Apo jo? Kështu jeni edhe në rregull me orientimin e partisë për të ndihmuar talentet e reja. Se edhe unë, si të thuash, në njëfarë mënyre, talent i ri jam, paçka se me moshë ca i kapërcyer. Me stilolaps në dorë ju, frap-frap, një vizë përsipër aty, një varg të krijuar në vend atje, e kështu me radhë! Jo duke u lodhur shumë! Nga dy orë në ditë, veç nga dy orë! Ah, sa me shkathtësi e lëvizni ju stilolapsin! E di unë! Më kanë thënë mua. Të gjitha m’i kanë thënë për ju!
- Kush? Mersini?
- Oooo, ai ju njeh gjer në kockë! Ai ju ka bërë autopsinë! Të jeni i sigurt!
U drodha. Përdorte fjalën autopsi për një të gjallë! Thua se ishim të dy të vdekur dhe bisedonim në skëterrë! Dreq o punë! Me thumb fliste, apo më bënte lajka?
Turfullova. S’po më zinte vendi vend. Kurse Hasani më ndiqte me ata sy të dalë, të bardhë si të ndonjë daci, gjithnjë duke i mbajtur shtrirë anash ato buzët e trasha mëlçi, si për të më treguar se kishte dhëmbë të mëdhenj, që në rast nevoje dinin të të kafshonin mirë e të ta shkëpusnin mishin copë.
Me atë qëndrim, ulur rehat-rehat në karrige e duke pirë cigare, i bindur plotësisht se do t’ia arrinte qëllimit, ai sikur donte të më tregonte se kishte ngecur tek unë si gozhda e Nastradinit. Ç’të bëja? Gozhda s’shkulej! Duhej braktisur shtëpia? Jo! Më shtyti një mendje t’i thosha: “Ik tani, ik! S’e sheh që po më lë papunë!?” Por, si mund të sillesha ashtu me një burrë të asaj moshe, me një ish kolonel, që më mbante për gjeneral!? Dhe, për më tepër, si mund të sikterisja me përçmim një talent të ri me aq pasione!? Pra, si mund të dilja kundër orientimit të partisë!
Mora në telefon Mersinin.
- Alo! Hë, ore, ku je? ... Më ke dërguar shokun Hasan Braçe këtu! Po mua s’më ka mbetur asnjë grusht pleh për arën time! Alo! Më dëgjon? Asnjë grusht pleh për arën time, po të them! E, ja, kështu!... Po nuk më beson ky! Alo! Dëgjove? Nuk më beson ky, të thashë! Eja, eja dhe thuaja vetë! Alooo! Qyyysh!? S’ke kohë, hë!? Po unë, kam kohë unë!? O po, të lumtë ty! - E përplasa receptorin në vend pa e përshëndetur. Dhe e ndjeva se me të vërtetë isha mbërthyer keq. Si ta bëja të ikte atë truderr të paturpshëm? Të ikte e të mos kthehej kurrë! I thashë se më duhej të shkoja në shtypshkronjë.
- Bukuri! Unë po ju pres këtu! Po merrem me diçka, ose, konkretisht, po shkruaj një vjershëz të re!
Ia ktheva:
- Një i huaj s’mund të qëndrojë vetëm në një zyrë shtetërore! Ju e dini!
- E di, si s’e di! Por unë jam ndryshe! Nën besimin tim, gjithçka është e siguruar në stadin më të lartë! Nën besimin tim, edhe depot e armëve sekrete të siguruara janë! Se për vigjilencën ndaj partisë kam vënë në rrezik jetën aq e aq herë unë! Jam ndryshe unë, ndryshe! - Dhe përsëri më vështroi me buzët të shtrira. - Pra, po ju pres këtu, që edhe të konkludojmë!
E ngrita disi zërin:
- Për çfarë konkludimesh flisni!? A nuk konkluduam një herë!? Ju thashë: Kemi mbaruar punë bashkë! Vjershat tuaja nuk do t’jua bëj unë, por ju vetë do t’i bëni! Kështu do të ndiheni edhe më krenar! Më kuptoni?
O Zot! U ngrit! S’po u zija besë syve. Më qe dukur si i ngulur në karrige me vidha. Kisha kujtuar se do të duhej vinç për ta nxjerrë jashtë tok me karrigen. Futi fletoren e shënimeve në dosje. Vuri dosjen nën sqetull. Mori qëndrimin gatitu dhe, si gjithnjë me buzët shtrirë, më tha:
- Mund të largohem?
- Me gjithë qejf!
- Pra, ju uroj shëndet!
- Edhe unë shëndet ju uroj!
Tek hodhi hapin e parë matanë pragut, më pyeti se kur mund të vinte ta merrja në provim për metrikën.
- Kur të mundeni! - iu përgjigja, pa ditur ç’t’i thosha tjetër.
Ai ecte nëpër korridor me barkun përpara, duke u çapitur ngadalë-ngadalë, si i penduar që po largohej. Dhe unë e ndiqja me sy nga pragu gjithë frikë se mos kthehej prapë pas. Herë-herë, ndalej, bënte një gjysmë rrotullimi dhe më vështronte zemërthyer e i ligështuar, si të më shtynte që të më vinte keq, a si të donte që t’ia fiksoja mirë portretin: kokëtul, sydalë, veshllapush, hundëpoç, buzëviç...
