Kishin ndodhur shumë gjëra gjatë këtyre viteve në vendin tim. Çdo gjë kishte lëvizur lart e poshtë. Nuk kishte rehati, as kënaqesi për ne, për njerëzit e zakonshëm. Bëhej fjalë për Mitrovicën, qytetin e ndarë në dysh, ashtu si Berlini. Por ndërsa Berlini kishte një mur, qyteti im u nda përgjatë lumit. Në veri jetonin fqinjët tanë, dhe në pjesën jugore banonin bashkëvendasit e mi. Qyteti ndahej nga një urë e madhe e vjetër, që ne e quanim Ura e Ibrit.
Në Moskë, më 12 gusht 1961, Walter Ulbricht, kreu i shtetit të RDGJ, nënshkroi mbylljen e kufirit midis Berlinit Lindor dhe Perëndimor. Më 13 gusht, ushtria, policia filluan ndërtimin e Murit të Berlinit. Një mëngjes gushti me mjegull përgjatë Bernauer Straße. Një tramvaj, një shëtitje e qetë përgjatë trasesë - dhe zhurma e ndërtimit u përzie me zhurmën e kambanave të kishës. Dy turistë u dukën përsëri në rrugë, në duar kishin një guidë udhëtimi.
Muri pati një jetë për njëzet e tetë vjet, nga 1961 deri në 1989.
Ka ndodhur aq shumë gjatë këtyre viteve. Në Mitrovicë, kufiri ishte vendosur në qershor të vitit 1999, kur përfundoi konflikti, dhe ai është edhe sot. Askush nuk e dinte se sa do të zgjaste, ndoshta më shumë se Muri i Berlinit, por ndoshta jo aq, nuk i dihet. Por ashtu siç është dhe duket, do të jetë më gjatë.
Ishte shumë e rrezikshme të kaloje nga pjesa jugore në pjesën veriore të qytetit. Por ne kemi jetuar atje për shumë vite. Ndihej e çuditshme duke menduar për të në retrospektivë. Si mund të jetonim në atë mjedis pa e ditur sa i rrezikshëm ishte për ne, për fëmijët, si dhe për të dashurit dhe të afërmit tanë?
Me mijëra vjet kishim jetuar në qytetin tani të ndarë në dysh. Ne në familje ishim pesë veta. Unë, burri im Isaku dhe tre djemtë tanë: Menti, Meda dhe Mensuri. Ishte e vështirë për të marrë një vend në parashkollor këtu ku ne jetonim. Aty kishin të drejtë të shkonin në shkollë vetëm fqinjët tanë, jo ne.
Nuk e dinim kush e kishte krijuar kufirin dhe kush e kishte ndarë qytetin. Kush e kishte ndarë vendin ku ne kemi jetuar për një mijë vjet?
Kush i mori vendimet?
Kjo ishte e çuditshme!
Çdo ditë fqinjët na kërcënonin. Ata donin që ne të largoheshim nga shtëpia dhe të shkojmë në pjesën jugore.
Kemi pasur fqinjë me prejardhje të ndryshme, me kombësi të ndryshme. Në Mitrovicë jetonin shqiptarë, serbë, turq dhe romë. Ata ishin të gjithë në pakicë.
Aty banoja unë, Shaha.
Po të më shikoje mua, ti ke për të parë një grua shqiptare në moshë të mesme. E lindur në luginën e Drenicës, me baba me profesion mësues deri në pension. Nëna ishte shtëpiake dhe kujdesej për fëmijët, shtëpinë dhe familjen.
Jeta kishte lënë gjurmët e saj. Isha e fortë, por e ndjeshme. Kisha një ngjarje të dhimbshme që ishte shumë e vështirë për t'u harruar. Mund ta vini re në rrudhat e ballit. Ato janë aq të thellë dhe kishin historinë e tyre, të trishtueshme.
Kur isha e re kam pasur një jetë të mrekullueshme me vëllezërit e motrat e mia. U martova dhe kalova shumë mirë me burrin tim, i cili ishte një inxhinier me arsim të lartë. Ne kishim tre fëmijë, të cilët ishin gjithçka për ne.
Pastaj erdhi lufta.
Shumë gjëra ndodhën gjatë viteve të luftës, por më pas, në kohën e re, jeta u bë ferr. Njeriu mund ta vërente këtë në fytyrën time dikur të shëndoshë, e cila kishte qenë si mëngjesi i lulëzuar i pranverës plot rreze dielli. Tani ishte plot me rrudha, që kryqëzoheshin dhe i ngjanin rrjetave të merimangës. Edhe trupi im, dikur i hollë dhe i gjatë si selvia, ishte pak i përkulur dhe dukej më i vogël. Flokët, dikur të zeza dhe të gjata sa të gjithë miqtë i dëshironin, ishin gri dhe ishin të holluar shumë.
Ata kanë qenë fqinjët tanë, ishin fqinjët tanë serbë me të cilët kemi ndarë gjithçka deri më sot, në të mirë e në të keq. Ne kishim jetuar me ta me vite, por tani ata nuk donin të na shihnin, por donin që ne të largoheshim nga vendi ynë. Ata ishin arsyeja që vdisnin njerëzit, që humbnin jetët nga plumbat dhe nga lufta.
Çdo ditë ishim në rrezik. Kur mbrëmja vinte, nuk e dinim se si do ta mbijetonim natën. A do të jemi akoma gjallë në mëngjes? A do të jemi me të dashurit dhe të afërmit tanë?
Ishte shumë vështirë. Isha e pa punë, pa asgjë për të mbajtur veten dhe familjen time.
Unë isha një shtëpiake, nuk kisha punuar kurrë dhe as nuk i kisha fituar asnjëherë vet paratë e mia.
Burri im, kohë më heret kishte një punë të mirë. Ai kishte punuar në prodhimin e zinkut, por vitet e fundit nuk kishte pasur mundësi të vazhdonte punën.
Në këtë kohë kishte plotë rreziqe. Jo vetëm për ne, por për shumë njerëz në botë. Ne na duhej tani të shijonim supën e bërë nga të pasurit dhe të fuqishmit. Fatkeqësisht, ishte një supë me shije të keqe, një supë e thartë. Gjatë ditëve qendronim në shtëpi, nuk ishte e mundur të dilnim. Kishte rrezik që dikush të na qëllonte. Ishte e njëjta gjë pothuaj edhe gjatë natës. Ishte në pyetje jeta jonë, jeta e fëmijëvetanë. Ishte një geto, një ferr për ne dhe për të ardhmen tonë.
Dje morëm një letër. Nuk mund ta lexoja. Është shkruar në gjuhën serbe, gjuhën që ata thoshin e flet Zoti. Burri im më lexoi letrën. Thuhej se duhet të largohemi nga shtëpia, të largohemi prej andej. Duhej, përndryshe nuk e dinim se çfarë do të ndodhte. Dy javë më parë, dikush kishte hedhur një granatë dore në banesën ngjitur me tonën. U shembën muret, dhe fqinji ynë, Armeni kishte vdekur. Fëmija e tij kishin pësuar lëndime të rënda. Kështu ishte tani. Si do të shkonim përpara më tutje, si mund të jetonim në një shoqëri të tillë?
Çdo ditë dëgjoje ose lexoje se ndodhi kjo ose ajo, se ai ose ajo vdiq, se dikush qëlloi këtë apo atë. Kështu dukej jeta, të cilën e jetonim çdo ditë pas luftës.
Askush nuk guxoi të ndihmonte Armenin dhe fëmijët e tij, në atë situatë të rrezikshme në të cilën ndodheshin. Kush e hodhi granatën? Asnjë e dhënë. Askush nuk e di. Kishte njerëz që kishin qenë jashtë atë natë dhe kishin parë se çfarë ksihte ndodhur. Por ata nuk guxonin të flisnin për këtë. “Askush nuk pa njeri, askush nuk kishte dëgjuar zë, askush nuk e dinte se çfarë kishte ndodhur!”
Kjo ishte si një llotari që kishin ndarë, ajo që askush nuk e donte. Por ishte kështu dhe ndoshta do të vazhdonte të ishte për një kohë të gjatë, mendoja me vete. Dhe siç dukej kështu do të vazhdonte një zhvillim mes nesh në këtë pjesë të qytetit për shumë vite.Në qytetin që prej kohësh ishte shtëpia e shqiptarëve.
Dikur kishin një zhvillim të demokracisë edhe të të drejtave të njeriut, por tani askush nuk i praktikonte më këto. Tani mund të shihje vetëm urrejtje, dhunë dhe vrasje. Rreziku dhe pikëllimi ishin në shpirtin dhe trupin tonë. Netët ishin katastrofike. Pikërisht atëherë dukeshin njerëz të maskuar që kontrollonin rrugët. Nuk e dinim se kush ishin. Ne kishim informuar OKB-në për këtë dhe kërkuam nga ata një siguri. Por OKB-ja nuk kishte fuqi të mjaftueshme për të na ndihmuar.
Vërejtëm që shumë njerëz ikën nga qyteti. Ishte mirë për ata që dinin dhe kishin se ku do të shkonin. Por ku do shkonim ne, nuk dinim.
Një mbrëmje pashë tri persona të maskuar duke vizituar një nga fqinjët e mi. Dëgjova britma, por ishte e pamundur të dija se çfarë po ndodhte. As unë dhe as burri im nuk fjetëm atë natë.Frika më kishte pushtuar trupin dhe shpirtin. Ne shqiptarët kemi një fjalë të urtë që thotë: “Një e keqe rrallë vjen vetëm”. Kjo është ajo që na bëri të ndjejmë frikë deri në palcën e kurrizit. Kjo na bëri që të mos mund të flinim dot natën dhe të ndjenim dhimbje barku.
Ishte viti më i keq i jetës sime.
Çdo natë dikush mund të zhdukej, çdo natë ne flinim me shqetësim dhe zemërimin. Kush ishin ata që mbanin maska? Kush donte të na shkatërronte jetën? Çfarë donin nga ne? Të gjithë donim të dinim më shumë dhe të jetonim në paqe. Siguria që ndjenim dikur ishte zhdukur. Çdo natë humbnim dikë dhe nuk dinim se çfarë ndodhte me të, apo ku e kishin derguar.
M'u kujtua një histori që kisha dëgjuar si fëmijë. Po të shikoje qiellin natën, kur ishte i kthjellët, mund të shihje yjet duke luajtur me njëri-tjetrin. Ata ishin të lirë, ata nuk grindeshin me njëri-tjetrin. Ata u tregonin rrugën atyre që kishin humbur rrugën. Herën e parë kur pashë një yll të binte, mendova se dikush e kishte mërzitur yllin dhe ai nuk dëshironte të ishte aty tutje. Por nuk ishte kështu. Nëna ime më kishte thënë se sa herë bie një yll, një person vdes diku në botë. Është ylli i tij që bie, jeta e tij që merr fund.
