Lulaj,me banim në Gjermani,botuar nga shtëpia botuese“Lena Graphic në Prishtinë me redaktor shkrimtarin Namik Selmani, dhe faqosjen nga Laura Shulejmaja,libri është i dizanuar nga piktori Demush R. Avdimetaj dhe Uran Limani.
Të gjithë jemi në një mendje se dalja e një librit shqip apo dhe në çdo gjuhë tjetër në glob, është dhe duhet të jetë festë e vërtetë. E vogël ose e madhe. Me tryeza të shtruara apo me urime interneti. Me ceremoni të thjeshta brenda familjes apo brenda kolektivit. Me fishekzjarrë apo dhe e prekur nga duart e miqve që me të gjithë gjuhët e botës urojnë autorin, botuesin. redaktorin, familjen e tij.
E thjeshtë ose e shënuar në disa ditarë, e fiksuar në kronika televizive apo në shkrime gazetash. Kur është fjala për librat e poetëve që jetojnë e punojnë jashtë atdheut, në mërgim, kjo festë është më e madhe.
Më rrëzëllitëse.
Më e ndritshme
Më naimjane se secili prej nesh, me një gëzim të veçantë shqipshkruesi që i gëzohet lastarimit të shqipes në Gjermani, në Amerikë Kanada, Zvicër, Greqi, Angli, Itali. Madje deri në Australi, Japoni apo në Zelandën e Re ku gëlon gjaku i shprishur i shqiptarit. Kam vite që punoj me vargun brilant të poetit kombëtar Neki Lulaj. E kam me vete frymën e vargut të tij, ehon e tij klithmuese apo me gëzimin e lumturisë së tij. Kam krenarinë e tij kombëtare, po edhe atë shqetësim atdhetar që ai ka në secilin varg kur flitet për qëndrimin ndaj atdheut. Neki Lulaj 6 Nuk e fsheh që jam i privilegjuar, i lumtur, krenar, i ngazëllyer që jam ndërtë parët që e lexoj kumtin e kësaj poezie. Pa mëdyshje, them se dhe poezia ime është rritur krah asaj të Nekiut. Si dy vëllezër siamezë që mbase mund të kenë të ndryshme shenjat e gishtërinjve për në kontrollin rutinor të doganave, po kanë të njëjtin shpirt. Janë ngjizur në të njëjtat troje. Meqë jemi te kjo karakteristikë e poezisë së tij, dua të them se asnjë poet në Kosova nuk e ka këtë çamdashje në poezitë e tij. E bashkë me jehonën e tragjedisë çame shumë herë në vargun e poezive të tij të ndjera si është poezia „Klithma çame“.
Pa ejani, ejani këtu, or miq, në Çamëri!
Nëse doni shqiptari.
Nëse doni Skënderbeun
Se na rrjedh nëpër deje
Një lumë me dashuri.
Merrni dashurinë e bashkimit me mëmëdheun!
Me atë humanizëm të pashoq që derdhet në çdo varg të tij. Me atë atdhedashje që lëvrin në secilin damar të poezisë së tij, ai i jep poezisë një pasaportë të veçantë që kapërcen gjithë Doganat e Shpirtit njerëzor. Ka një të vërtetë mjaft të bukur dhe emocionuese që tregon për pjekurinë e poezisë së tij. Mjeshtra të mëdhenj të fjalës artistike shqipen si Artisti i Popullit Reshat Arbana, Demir Gjergji dhe fjalëarti Çun Lajçi në Kosovë kanë recituar mjaft poezi të poetit Neki Lulaj.
Duke i dëgjuar e ridëgjuar apo duke i parë edhe në planin artistik videoklipet e poezive të tij, e sheh se sa vlerë merr poezia e tij. Një poezi që lumturon poetin Lulaj për atë. Që lumturon familjen e tij aq sakrifikuese për këtë rrugë të artit të tij. Ajo që ka arritur poeti na japë dhe neve miqve të tij apo dhe mijëra Sofra e fjalës lexuesve në mbarë trojet shqiptare apo në kurbet një krenari të ligjshme për rrugën e artit të tij.
Tek i dëgjon ato, tek ndjen zërin gurgullues të aktorëve të mëdhenj, të vjen pranë poezia e Neki Lulajt, herë si kushtrim mëmëdhetar, herë si varg i malltë, herë si krua, tek ndjen zërin gurgullues të aktorëve të mëdhenj të vjen pranë poezia e Neki Lulajt, herë si kushtrim mëmëdhetar, herë si varg i malltë, herë si krua që çurgon ëmbël, herë pishtar i vlerave të reja artistike që ta bën shumë të ngrohtë rrugën ta bën më të lumtur gjerbimin e kafesë apo i jep edhe më shumë shije kafshatëssë bukës që të dërgon te puna.
Që të dërgon te spitali ku ke njeriun tënd të afërt që do një këshillë mjeku, një fjalë psikologu e sytë e tu kaq të lutshëm, marrin më shumë dritë, forcë, që frymëzojnë jetën e në këtë sinorë që rrallë i prek në jetë bashkë me urimin ndaj aktorëve i thua kumbarit të fjalës shqipe Neki Lulaj: „T’u rritë dera, o mik i fjalës shqipe“!
Ka një pikë qëndrimi poeti në Ulqin. Në Ulqinin që ka si fjongo Adriatikun e bukur. Duke lexuar e rilexuar poezinë e tij, e kupton se historia e emocioni që të japin brigjet ulqinakë, ullinjtë që qarkojnë këtë qytet e mbarë bregdetin, e ndjen se poezia e tij ngjizet brenda historisë dhe legjendës.
E të duket se ti ke një shtrat për ëndrrat e tua në këto brigje që dikur ishin Porta e Adriatikut. Legjendat ulqinake janë nga më të bukurat e trojeve shqiptare. Aty ku dikur në kalanë e Ulqinit pat qëndruar edhe Miguel de Cervantes.
E poeti Neki Lulaj që e njeh bukur mirë kodin e poezisë botërore, e merr shpesh frymëzimin dhe nga këto legjenda. Neki Lulaj Një poezi që ka ngjitur në vite shkallë të larta edhe pse në jetën e tij ka patur edhe vështirësi dhe halle.
Mes tyre dhe poezisë është sfida e fituar e tij. Mbase dhe fabula e legjendës së Bjeshkës së Rumisë e tregon më qartë mesazhin e saj.
Në kohë të lashta burrat e Ulqinit shkonin në një ditë të vitit në majën e Bjeshkës së Rumisë me një gur të rëndë në shpinën e tyre të përgjakur. Donin ta vinin atë gur në majën e bjeshkës që të ishin sa më afër zotit për t‘iu falur më afër zotit. Duke mos e harruar as Krajën,dhe fshatin Brisk i poshtëm prej nga mendohetse ka lindur Gjon Buzuku dhe prej nga rrjedhë familja e Josip Relës. Edhe poezia e tij ka ngjitur shkallë të reja si e tregon dhe ky libër që sot e kemi në dorë e që duhet të kishte ardhur dhe më parë në libraritë e bibliotekat tona.
Poezia e tij ka një llij zgjimi të Rilindjes së shkollës. Duke jetuar mes Kosovës dhe Gjermanisë me statusin e dekadave si mësues, ai shumë poezia ia kushton shkolës, përparimit që mund të japë dituria për një komb.
Ka rënë një heshtje në rrugën drejt shkolle
Do të pushojnë pak zilet me tringëllima.
Xhamat e dritareve me pluhur do të ngarkohen
Ikën nxënësit si zogjtë që fluturojnë në lëndina.
Shumë dorështrëngime shoh në prag ndarjesh.
Kujtimet ruajnë fort enigmat e viteve.
Prek buzëqeshje e trishta si varg malesh.
Patkonjtë djersiten në ditët e stinëve.
Poezinë e Neki Lulaj ka një maturi të jashtëzakonshme. Ka një gjeografi të gjërë e kudo që ai prek trojet lë gjurmët e shkronjës së bukur shqipe. Dua të jem i besueshëm që ai kudo ngren kurora vargërore të mbushura me emocion, ku nuk harron kurrë që të sjellë e të mbajë gjuhën e pastër shqipe. Sofra e fjalës Nëse do ta shikonim librin si bashkësi fjalësh shqipe, Neki Lulaj ka meritën e madhe që përdor mjaft fjalë të rralla leksikore që përdoren pak në Kosovë e aq më shumë në emigracion ku ai jeton prej vitesh.
E fjalori i përdorur nga ai nuk është vetëm ai i fjalëve që si relike vihen në trarët e shtëpive tona apo në banakët e klubeve shqiptare të mbushura me kafedashës apo dhe cigaredashës, po ai i vë natyrshëm në poezitë e tij. Vështirë që të gjesh në librat poetikë një poet familjar si Nekiu.
Si mjeshtër i portretizimit ai shkruan shumë për familjen, për babain e nënën, për zonjën e tij Fetanete, për fëmijë e për nipër e mbesa. Nuk duhet të çuditemi që në vargun e poezive të këtij vëllimi të kemi disa poezi për mbesën Florinë që u nda para kohe nga jeta, në moshën e rinisë së saj të bukur. Për nipërit Learti,Ledri dhe Ariani dhe mbesat Leandra, Luana,Aurela dhe Adrola.
Janë elegji të bukura, me vlerë encikloepdike ato që ai bën për të. Përtej pragut të familjes ai ngre përmendore poetike për mjaft personazhe të historisë, të artit të kulturës shqiptare. Edhe këtu ai ka bërë disa poezi për Ibrahim Rugovën që ai na e jep atë si personalitet të kulturës, të politikës, të poezisë së humanizmit. Të tilla janë poezitë ku ai flet për Pjetër Bogdanin, Ahmet Delinë, Fran Tanushin, Adem Istrefin,Jusuf Gërvallën, për Karl Gegën, Hasan Prishtinën, Sali Çeku, Gjon Buçaj, Basri Çabriqi, Elena Gjikën, Musë Hajdinin, për mësuesin e tij të parë që ai e quan me mjaft dashuri „Bacë“ E parë në mënyrë tërësore, poezia e tij është një buqetë për identitetin e shqiptarit kudo ku ai jeton në botë. Është një enciklpoedi e shpirtit të shqiptarit sa të vuajtur nga hallet që i dha historia aq dhe të fortë në mbijetesën e vet gjatë shekujve. Neki Lulaj Doemeos si përfaqësues i denjë i mërgimtarit shqiptar, poezia e tij nuk mund që t’i shmangej temës së mërgimit një sfidë që ka lidhje dhe me shqipen. Vargje të tillë të një poezie „Fjalët“ të bëjnë krenar e të rrënqethin gjer në palcën e palcës me mesazhin që ato japin:
Mik
Atje larg
Dielli i huaj
S`di si të jep shkëlqim
Në fletoret e tua
Merr ninullat e ëndrrave për së gjalli!
Qepallat u lodhën nga pagjumësia.
Përkëdhele gurin e tokës ku linde.
Merr përshtypjet e ditëve si kaltërsia!
Merr poezitë me vete
Që atje larg të prekësh rilindje!
Më tej në një poezi tjetër ai na e shpalos me ngjyra të tjera kurbetin
Këtu qielli dhe era janë të huaj
Zemra më vyshket në këtë mjegull deti
Lumturia është një këmishë e copëtuar.
Jeta leckë dhe mashtrim.
Asimilimi një egjër i vjetër.
Meritë e veçantë e librit të Nekiut është puna që ai ka bërë dhe bën me gjuhën. Është ai kod që duhet ta njohin poetët e vërtetë të çdo kombi.
Gjuha shqipe e shkruar në poezinë e tij Ndjehet e përkëdhelur, e ngrohtë. Sofra e fjalës 11 Edhe pse ai ka disa vjet larg Kosovës, larg vendlindjes së tij Bellës së Deçanit e Pejës, ai e mban të freskët gjuhën e vendlindjes, jo vetëm atë të komunikimit të përditshëm, po dhe fjalët e rralla. Ato që kanë ngjyrime të bukura për të ndërtuar figurat letrare. Janë këto fjalë që në një kohë të caktuar për të, por edhe për librat e botuara më parë mund të bëhen objekt studimi për gjuhëtarët.
Poezia e Nekiut ka një gjeografi të madhe të gjërë. Në këtë vëllim ai të dërgon në fshatin e lindjës në Bërliq, Deçan, Elbasan, Pogradec, Voskopojë, Prespë, Leskovik ,Përmet,Gjirokaster, Butrint, Sarandë ,Vlorë, Himarën, Manastir, Radoniq, Velani, Lumëbardh, Sharr, Shëngjin, Korçë, Belle, Paramithi, në Përroin e Batushës, në Lugun e Mrizit, Prizren, Elikon… E në çdo rrugëtim ai të njeh me historinë, lavdinë e betejave, me heronjtë e atdheut, me mallin e trojeve. Për një poet që jeton, shkruan, punon në trojet amtare kjo është mbase një gjë mjaft e zakonshme, madje e detyrueshme, por për një poet emigrant prej disa vitesh larg këtij trualli, kjo është një gjë e bukur, e lavdërueshme, obligative.
Kjo e shton mirënjohjen e çdo lexuesi kudo ku ai lexon këto libër. Nga ky thesar shkronjor doja të veçoja disa prej tyre shakllaben, çaçanik, lavroj, gërneçka, carani, kërrutur, xëx, agshol, sukë, çerjep, divanhane, galuc, flakareshë, majëkrahu, lazdrak, kokështjerrurit, etj Kjo i jep jo vetëm vlerë gjuhësore librit, por edhe vlerë të rrallë emocionale. Përtej këtyre temave gati universale si ato të vendlindjes, të luftës e të paqes, ai nuk harron se poeti nuk mund të bëhesh nëse nuk e ngjyen penën në temën e dashurisë.
Sa të ngrohta janë tpoezitë e tij me këtë temë. Vjen natyrshëm ndjenja për të.
Ti folenë e ke në kornizën e shpirtit që vuan
Dhe i jep gaz jetës e forcë të madhe dashurisë.
Ti rrufit jetën që të pret me mall të patreguar.
Ti, o imazhi i papërsëritur i gazit e lumturisë.
Eci pa u lodhur ditëve që vijnë plot diell e rreze
Plot lule, plot vrap, plot gaz që nuk mbaron.
Plot këngë që zgjojnë sa e sa mëngjese
Por edhe plot gjallëri e shi që parfumon.
Edhe nga forma ky libër ka një risi në krahasim me vëllimet e tij të mëparshme. Ai përdor poezi të ndryshme në formë ato me rimë që tregojnë se e njeh bukur mirë folklorin e kombit tone. Përdor vargun e lirë, vargjet e rimuar. Kjo larmi vargjesh e shoqëqruar edhe me një shqipe të pastër e pa gabime drejtshkrimore e bëjnë atë një libër të mirëpritur nga lexuesit.
Jeta e vepra e Nekiut tashmë si mik zemre më ka frymëzuar që në vite të bëj dhe mjaft poezi për të. Sot doja të kujtoja se ndjesia e poezisë së tij më kujton një fabul që ka ndodhur këtu e gati 100 vite më parë në një qytet të Austrisë. Mbase në Vjenën e valseve. Atë vit ishte një dimër i ftohtë, i borëruar dhe në qiellin e Vjenës po rralloheshin dhimbshëm zogjtë nga ngrirja. Kryetari i bashkisë së qytetit lëshoi një lutje, jo urdhër ligjor, që të gjithë qytetarët të hapnin dritaret e shtëpive të tyre e në dhomat e ngrohta të futeshin zogjtë e ftohur nga koha. Sipas tij qyteti i Vjenës nuk ishte më i bukur pa zogjtë e qiellit të tij. Dhe të gjithë e dëgjuan lutjen fisnike të tij. I futën në shtëpi dhe jetuan me to për disa ditë. Po, po, poezia e Nekiut është si një ngrohtësi qiellore që përherë do na e ngrohë zemrën. Sofra e fjalës
…Në një farë mënyre, përulem para sinqeritetit poetik të Neki Lulajt. Është një përulje që më bëhet një lloj pasqyre ku ti nuk sheh rrudhat e ballit tënd që t’i kanë vitet.
Ku ti nuk ndien trishtimin që të japin thinjat e shtuara, po sheh bukurinë e vargut tënd të pashkruar. Se vargun e bukur që ti e do të jetë jetëgjatë, të ëmbël, të bukur, nuk e bëjnë tastierat e kompjuterit apo të laptopëve të markës më të fundit, por e bën shpirti i madh i poetit, shpirti i njeriut. Është ai shpirt që sfidon verdhëllimin e parasë, çeqet e dollarëve apo të eurove, sofrat e mbushura me gjellë, pije e fruta.
E kur ai varg merr me vete dhe frymën tënde ti e beson se e vërteta është ajo prekje e dorezës së derës që, me një lëvizje të lehtë, të dërgon te rruga e zhurmshme ku ka makina avionë, tragete, lypsa, tregtarë, studentë, kriminelë, lajme luftrash. Apo një çast të fut te shtëpia jote ku ti mendon se të pret qetësia.
Boston, janar 2023
