Janë një plejadë e tërë klerikësh, të cilët me gjithë qenie u angazhuan me moton për “Fe dhe atme”, për t’i dhënë sa më shumë dritë mendimi, sa më shumë dituri, sa më shumë vërtetësi grigjës së tyre, por edhe popullit shqiptar përgjithësisht.
Edhe pse të mishëruar në këtë binom të shenjtë ata u ndoqën, u persekutuan dhe u vranë nga regjimi komunist.
Njëri prej tyre është edhe Abati i Mirditës, Imzot Frano Gjini, i cili për këto ideale të fesë dhe të kombit të tij u persekutua për të mbetur emër i përjetësuar brez pas brezi.
Abati i Mirditës, Imzot Frano Gjini, është figurë e ndritur e fesë edhe kombit, i cili sikurse shume klerikë dhe intelektualë të tjerë, nga regjimi komunist përjetoi tragjedinë e mohimit. Ai vuri gurët themeltarë për mjaft fusha të diturisë. Ai gjatë tërë jetës së tij me tërë energjinë shpirtërore e intelektuale që kishte iu përkushtua çështjes fetare dhe kombëtare, pa u lëkundur nga rrymat politike të kohës, duke mos pasur fare mëdyshje për t’u rreshtuar kundër diktaturës e për të luftuar, edhe pse ishte në gjendje t’i paramendojë situatat e dhimbshme me të cilat do të përballej. Mirëpo, ai, nuk mund të parashikonte ç’efekte të dobishme do të kishte kjo luftë e ashpër në pjekurinë e tij, në radhë të parë si njeri e intelektual, e më pastaj i mundësoi që të krijojë një vizion autentik gjurmëlënës të jetës që u bë themel i fesë, kulturës dhe kombit.
Imzot Gjini tërë jetën punoi me përkushtim për të mirën e kombit. Veprimtaria e tij është e shumanshme dhe shumëdimensionale. Edhe gjatë shërbimit të tij kudo që veproi, veproi me mish dhe me shpirt u angazhua për të mirën e fesë dhe tëkombit të tij.
Për të hedhur, edhe më shumë dritë mbi këtë figurë të ndritur të fesë dhe të kombit, Abatit të Mirditës, Imzot Frano Gjinit, studiuesit të mirënjohur, Tomë Mrijaj dhe Leonora Laçi, botuan një libër të rëndësishëm, me përmbajtje dhe studim të hollë të këtij personaliteti tepër të rëndësishëm. Vepra e Gjinit ishte titulluar “Abati i Mirditës Imzot Frano Gjini- Martir i kishës katolike.
Arqipeshkvi Massafra: Imzot Gjini është një figurë e spikatur e grupit të 38 të Lumëve të shpallur në vitin 2016
Librit i paraprin një Hymje e shkruar nga +Angelo Massafra O.F.M. Arqipeshkëv Metropolitan Shkodër – Pult. Duke folur rreth vlerave të këtij libri, Massafra thekson se është gjithmonë i lavdërueshëm përkushtimi i atyre që angazhohen për të studiuar dhe thelluar figurat heroike, e megjithatë kaq të zakonshme, të të Lumëve tanë Martir Vincenc Prendushi dhe 37 shokët. “Në rastin e këtij vëllimi i shtohet profilit agiografik të Lumit Imzot Frano Gjini dhe ai më shkencor, fryt i kërkimit të autorëve, shton Arqipeshkvi Massafra, i cili në vijim konstaton se Imzot Gjini është një figurë e spikatur e grupit të 38 të Lumëve të shpallur në vitin 2016, njeri i kulturuar, meshtar i zellshëm, bari i zhdërvjelltë i grigjës; hallkë e artë e zinxhirit që ka mbajtur të bashkuar Kishën Katolike në Shqipëri gjatë viteve të para të regjimit i cili e shkatërroi me dhunë këtë kishë; pikërisht duke shpresuar që duke hequr qafe atë, i gjithë zinxhiri do të kishte humbur forcën e tij tërheqëse”, ka pohuar ndër të tjera Arqipeshkvi Massafra.
Ndërkaq, studiuesi dhe publicisti Klajd Kapinova, duke shpalosur shumë aspekte që kanë të bëjnë me rëndësinë dhe vlerat shumëdimensionale të këtij libri, thekson se ky libër është një përpjekje serioze për të sjellë para opinionit shqiptar për herë të parë të dhëna arkivore, familjare, dëshmi, faksimile, kujtime, dorëshkrime, letra, procesverbale etj., duke pasqyruar për herë të parë në këtë libër ngjarje dhe episode historike, për personalitetin e lartë fetar, Abatin e fundit të Mirditës prelatin Imzot Frano Gjinin dhe sekretarin e fundit të tij dhe Abacisë së Mirditës, mons. Dr. Zef Oroshin (1912-1989), themelues i Lidhjes Katholike Shqiptaro - Amerikane (15 Qershor 1962).
“Në këtë mënyrë, pohon në vijim Kapinova, mons. Dr. Oroshi si një mirditor i vendosur çoi në vend amanetin apo testamentin e eprorit të tij, prelatit dhe Abatit të Mirditës Imzot Frano Gjini, i cili, ia kishte lënë porosi apo në besë këtij burri sypatrembur me tradita e zakone tipike shqiptare, kur e porositi që të hap kisha të reja për popullin apo emigrantët shqiptarë kudo që të jenë, duke dëshmuar se shqiptarët e kanë dashur dhe e duan shumë shëmbëlltyrën e Krishtit të përvuajtur dhe të kryqëzuar për ne... Tashmë ky libër i pasur me dokumente dhe fakte historike, do të mbetet padyshim një vepër me vlera të pakontestueshme, për historinë e dhimbshme, por edhe krenare dhe të lavdishme të martirizimit të mons. Frano Gjinit, klerit katolik dhe te komunitetit krishterë të saj, vlerëson studiuesi Kapinova, i cili si përfundim nxjerr konstatimin se klerikët shqiptarë, si apostuj të vërtetë të fesë së Krishtit e të jetës së popullit, lindën, u formuan, jetuan e punuan në vende e institucione të ndryshme, me ideale e qëllime të shumta, prapëseprapë mbetën bijë të popullit dhe tokës arbërore”, shprehet studiuesi Kapinova.
Libër monografik i një rëndësie të veçantë
Studiuesit Mrijaj dhe Laçi, nëpërmjet prezantimit të tyre si autorë, me librin “Abati i Mirditës Imzot Frano Gjini”, dëshmojnë se janë njohës të mirë te rrugës jetësore dhe veprimtarisë fetare, intelektuale dhe kombëtare të Imzot Frano Gjinit, i cili nëpërmjet këtij studimi paraqet portretin fundamental të këtij personaliteti të shquar të kishës katolike dhe kombit përgjithësisht.
Studimi në fjalë është organizuar në mbështetje të një metodologjie të pranueshme shkencore me fakte dhe të dhëna të fuqishme, duke i përforcuar konstatimet e tyre shkencore. Për t’i dëshmuar konstatimet e mia lidhur me cilësinë shkencore të këtij studimi monografik, i cili si objekt studimi ka rrugën jetësore të kësaj ikone të fesë dhe tëkombit tonë, pra të Imzot Frano Gjinit, i cili në jetën e tij kreu një mision të shenjtë para ndërgjegjes fetare dhe kombëtare, autorët na japin portretin autentik të kësaj figure kolosale të jetës kishtare, intelektuale dhe kombëtare.
Libri, Abati i Mirditës Imzot Frano Gjini, i autorëve Tomë Mrijaj e Leonora Laçi, është i konceptuar në disa pjesë tematike, që ngërthejnë një strukturë unikale përmbajtjesore. Brenda atyre kapitujve janë strukturuar edhe nënkapituj të tjerë, që japin një pasqyrë të qartë përmbajtjes që shfrytëzohet si subjekt i shtjellimit të lëndës.
Pjesa e parë, Shënime dhe kujtime historike mbi Abat Gjinin dhe Abacinë; Pjesa e dytë, Letërkëmbime për çështje të ndryshme; Pjesa e tretë, Komunizmi dhe arrestimi i Abat Gjinit; Pjesa e katërt, Vatikani shpall shenjt Abat Frano Gjinin së bashku me 38 martirë të Kishës katolike; Pjesa e pestë, Abat Frano Gjini dhe Mons. dr. Zef Oroshi.
Në pjesën e parë, autorët prezantojnë një rrugë jetësore, kuptohet me përplot travaje, vuajtje dhe peripeci të Imzot Gjinit. Sipas studiuesve Mrijaj e Laçi, Imzot Frano Gjini u lind më 20.2.1886 dhe u pagëzua në famullinë e Shenjtës Marie Madalenës në Shirokë të Shkodrës. Babai i tij quhej Tuke (Pjetër), ndërsa e ëma Dranë. Në familjen Gjini ishin edhe dy fëmijë të tjerë, Kola dhe Tina. Mësimet e para i merr në Shkodër gjatë viteve 1881-1897, më pastaj vazhdoi në Kolegjin Saverian të Jezuitëve në Shkodër. Në vitin 1903 përfundoi maturën, ndërkaq studimet e larta për teologji i kryen në Seminarin e Kongregacionit për përhapjen e fesë (Propaganda Fide) në Romë. U shuguruar meshtar më 28 qershor 1908. Pas shugurimit meshtar nga arqipeshkvi Imzot Primo Bianchi, fillimisht shërbeu si si sekretar i tij në Delbnisht deri në vitin 1912. Për herë të parë si famullitar shërbeu në Duirrës për 13 muaj deri në vitin 1914. Imzot Gjini po ashtu përsëri shërbeu si sekretar në Delbnisht (dhe famullitar) prej vitit 1914 deri në vitin 1917, pastaj si famullitar , për herë të dytë në Durrës për një kohë të shkurtër. Më vitin 1918 u emërua Vikar i Përgjithshëm i Arkidioqezës, ndërsa në vitin 1918 shkoi famullitar në Derven të Fushë-Krujës deri në vitin 1919. Nga viti 1919 për herë të tretë u emërua famullitar në Durrës deri më 1924, ku nga këtu për katër vite u emërua famullitar në Kurbin. Në vitin 1928 shkoi famullitar në Prelat të Kthellës, ku qëndroi dy vjet, deri me zgjedhjen dhe shugurimin e tij ipeshkvnor.
Në vijim të librit autorët Mrijaj dhe Laçi japin dëshmi autentike rreth profilit jetësor të imzot Gjinit dhe familjes së tij nga pjesëtarja e kësaj familje, Roza Kolë Gjini, e cila rrëfen shumë fakte dhe dëshmi interesante që lidhen me jetën e Imzot Gjinit dhe familjes së tij.
Disa të dhëna rreth rrugës historike të Abacisë së Oroshit që prek shekujt
Për ta pasuruar me fakte dhe dëshmi rreth historikut të Abacisë sëOroshit, autorët e këtij libri prezantojnë të dhëna rreth rrugës historike së Abacisë sëOroshit dhe sipas tyre argumentojnë se Abacia e Nulliuesit si Abaci varet direkt nga Selia e Shenjtë, që u krijuamë 25 tetor 1888 nga papa Leoni XIII. “Territori o Abacisë Nullius përfshin gjithë hapësirën e gjerë malore të Mirditës, me një trajtë krejt të vetën, që edhe sot me vështirësi përshkohet dhe e bën gati të pamundur arritjen e fshatrave dhe të lagjeve të shumta prej të cilave përbëhet”. (fq. 28).
Rreth historikut mbi Abacinë e Oroshit, autorët potencojnë edhe dëshmitë e studiuesve të huaj të kohës, si të albanologut Fulvio Cordignano SJ, i cili për shumë vite ka vepruar si misionar në Shqipëri, i cili ka qëndruar në mendimin që në Orosh kishte njëherë një Abaci Bizantine. Në vijim autorët japin emrat e abatëve deri te Abatët Prenk Doçi, Frano Gjini dhe deri te ipeshkvit e Mirditës me seli në Rrëshen Imzot Angelo Massafra dhe së fundmi Imzot Gjergj Meta, i cili është shuguruar më 2 shtator 2017 dhe aktualisht kryen misionin e ipeshkvit të Ipeshkvisë së Mirditës në Rrëshen.
Në vijim autorët Mrijaj – Laçi japin një profil të veprimtarisë meshtarake dhe pastorale të Imzot Frano Gjini si Abat i Oroshit të Mirditës, duke përfshirë periudhën 1930-1948. Gjatë kësaj periudhe veprimtaria e imzot Gjiniit është shumë e frytshme dhe tepër e begatë, duke kontribuar në mënyrë të jashtëzakonshme në misionin që i kishte përcaktuar vetes në këtë zonë të Mirditës.
Pjesa e dytë e këtij libri, “Letërkëmbimet për çështje të ndryshme”, ngërthejnë 32 dokumente arkivore, që përfshijnë periudhën kohore të viteve 1930-1946. Kjo pjesë e librit me letra, relacione, memorandume etj., ku Abat mons. Frano Gjini është drejtpërdrejt ose tërthorazi përfshirë në këto dokumente historike.
Abat Gjini dhe shumë martirë të tjerë të Kishës katolike viktima të ideologjisë komuniste
Pjesa vijues, Pjesa e tretë, “Komunizmi dhe arrestimi i Abat Gjinit, përbën pjesën më të rëndësishme të librit, ku flet për persekutimin, arratisjen dhe pushkatimin e shumë klerikëve të kishës katolike në Shqipëri, me motivacioni si “armiq” të Shqipërisë. Tehu i persekutimit të ideologjisë ekstreme komuniste, të drejtuar nga xhelati i asaj kohe, E. Hoxha, ishte çrrënjosja e ideologjisë proeuropiane të mbëltuar nga forcat intelektuale klerikale kryesisht të arsimuar në universitetet dhe kolegjet evropiane, përkatësisht eliminimi fizik i këtyre forcave, nga të cilët ajo ideologji e kohës që sundonte vendin paraqiste kërcënim nga kjo forcë opozitare. Në mesin e shumë klerikëve që ishin në shënjestër të eliminimit nga regjimi i atëhershëm për shkak të bindjeve, ishte dhe Imzot Frano Gjini, mirëpo, Imzot Gjini po ashtu ishte në mesin e atyre klerikëve bashkë me shumë të tjerë, që nuk iu nënshtrua atij regjimi, por qëndroi stoik dhe “para togave të pushkatimit, përpos mosnënshtrimit përpara Enver Hoxhës, duke mos pranuar ta bënte kishën vegël në dorë të pushtetit”. (fq.117).
Pjesa e katërt e këtij libri karakterizohet me të dhëna të rëndësishme që lidhen me Imzot Frano Gjinin. Në këtë pjesë autorët shpalosin argumentet rreth shpalljes Shenjtë nga Vatikani së bashku me 38 Martirë të kishës katolike. Autorët po ashtu sqarojnë se më 11 nëntor 1993, abat Frano Gjinit iu akordua titulli më i lartë shtetëror “Martir i Demokracisë”, nga ish- Presidenti i Shqipërisë Dr. Sali Berisha, me motivacion: “Klerik, intelektual e demokrat i shquar, antikomunist, i flijuar për fe dhe atdhe, masakruar nga diktatura komuniste. Në vijim autorët na prezantojnë dekorimin e Imzot Gjinit dhe 38 martirëve të Kishës katolike nga ish- Presidenti i Shqipërisë, Bujar Nishani.
Pjesë e pestë e këtij libri, “Abat Frano Gjini dhe mons. dr. Zef Oroshi”, dëshmon për raportet dhe bashkëpunimin që Imzot Frano Gjini ka pasur me mons. dr. Zef Oroshin, largimin e mons. Oroshit nga Shqipëria dhe emigrimi i tij në Amerikë, për t’i treguar botës për krimet që në Shqipërinë diktatura komuniste po i shkakton asaj popullate; një përshkrim të Imzot Zef Oroshit se si është njohur me Fan S. Nolin etj.
Një kapitull i veçantë i këtij libri i dedikohet me një pjesë tematike: “Dokumente dhe faksimile për Mons. Dr. Zef Oroshin.
Kështu që krejt në fund mund të konstatojmë se libri monografik “Abati i Mirditës Imzot Frano Gjini” është një libër i veçantë i autorëve Tomë Mrijaj dhe Leonora Laçi, një libër me plot dhimbje nën shtypjen e diktaturës komuniste.
Libri në fjalë ka vlera shumë të rëndësishme dokumentare, por edhe vlera të tjera tepër veçanta dhe me interes shumëdimensional.
